“TRABZON LÝSELÝ SÝMALAR VE TRABZON LÝSESÝ'NDEN HATIRALAR”
                                                  M. NÝHAT MALKOÇ

     Ýster þiir, ister makale, isterse deneme olsun; Trabzon üzerine her ne yazýlsa ilk fýrsatta onu temin eder, büyük bir özenle ve dikkatle okurum. Onun içindir ki þahsî kütüphanemin en zengin raflarýndan biri de Trabzon üzerine yazýlan eserlerin olduðu bölümdür. Zira bu þehir üzerine yazýlan her þey beni heyecanlandýrýr. Þayet bu yazýlanlar kitap boyutundaysa heyecaným artar, adeta ikiye katlanýr. Bunu sakýn mikro milliyetçilik olarak görmeyin. Bu benim doðup büyüdüðüm þehirle olan samimi ünsiyetimden kaynaklanýyor. Bu durum, þehirle ruh dünyam arasýnda kurduðum köprülerin saðlamlýðýndandýr. Okuduðum her eser bu köprüye çelikten bir ayak olarak, onu muhkemleþtiriyor.
     Trabzon üzerine yazanlarýn sadýk bir okuyucusu olarak nitelendiriyorum kendimi. Trabzon hakkýnda kitap çýkaranlarýn; gönlü zengin, cebi vasat müþterisiyim. Onlarýn emek ve gayretlerine saygým sonsuzdur. Çünkü mevcut kaynaklarýn yetersizliði yüzünden Trabzon üzerine çalýþma yapmanýn iðneyle kuyu kazmak gibi zor bir iþ olduðunu iyi bilirim. Bu zor iþi baþaranlara derin bir saygý duyarým. Eserlerine dair kaleme aldýðým deðerlendirme yazýlarýyla bir nebze de olsa onlarýn elinden tutmak isterim. Ýþte bu yazý da bu niyetle ve bu gayeyle kaleme alýnmaktadýr.
     Trabzon, bir çok köklü kuruma sahip öncü bir þehirdir. Bu öncü kurumlardan biri de Trabzon Lisesi'dir. Trabzon Lisesi, 1887 yýlýnda hizmete açýlmýþ, bugün itibariyle 127 yaþýnda köklü ve tarihî bir eðitim öðretim kurumudur. Bu kurum sýrasýyla “Mekteb-i Ýdadî, Mekteb-i Sultanî, Erkek Lisesi, Lise, Trabzon Lisesi, Yabancý Dil Aðýrlýklý Lise, Anadolu Lisesi, en son da Fen Lisesi” adlarýyla Trabzon eðitimine hizmet etmiþtir. Okulun þu andaki statüsü “Fen Lisesi” dir.
     Mâziyle âtî arasýnda köprü olan bu köklü eðitim öðretim kurumunun yüzüncü kuruluþ yýlýnda araþtýrmacý-yazar Hüseyin Albayrak “Tarih Ýçinde Trabzon Lisesi” adlý bir kitap hazýrlamýþtý. Fakat bundan sonra okulla ilgili ciddi bir kitap çalýþmasý yapýlmamýþtýr. Ta ki Mehmet Akif Bal, “Trabzon Liseli Simalar ve Trabzon Lisesi'nden Hatýralar” isimli kýymetli eserini yazana kadar... Bu yazýmda Trabzonlu genç; ama tecrübeli araþtýrmacý-yazar Mehmet Akif Bal'ýn kaleme aldýðý çok mühim bir kitapla ilgili bilgiler vereceðim. Deðerli tarihçi Bal'ýn Trabzon'a dair kaleme aldýðý son kitabý olan “Trabzon Liseli Simalar ve Trabzon Lisesi'nden Hatýralar” devasa bir eser... Kitap 1264 sayfadan oluþuyor. Yani bu eser, 420 sayfalýk bölümlere ayrýlsaydý üç kitap olurdu.
     Trabzonlu öðretmen-yazar Mehmet Akif Bal, son dönemde Trabzon'un yetiþtirmiþ olduðu çok deðerli bir yerel tarih araþtýrmacýsýdýr. Kendisi Ýstanbul'un tarihî liselerinden biri olan Vefa Lisesi'nde Tarih Öðretmeni olarak görev yapmaktadýr. Vefa Lisesi'nde muallim olana da vefalý olmak yaraþýr. Onda bu duygu fazlasýyla var. Zira bugüne kadar doðup büyüdüðü þehir olan Trabzon hakkýnda “Trabzon Kitaplýðý” adý altýnda birçok eser kaleme almýþtýr. Bu kitaplar arasýnda “Bir Þiirdir Trabzon/Osmanlýdan Günümüze Trabzon Þiir Antolojisi, Trabzon Hatýralarý, Osmanlýdan Günümüze Trabzonlu Simalar ve Aileler, Trabzon’a Iþýk Tutan Anýlar/Mustafa Kemal Sayýl’ýn Trabzon Anýlarý (1900-1950), Osmanlý Arþiv Belgelerindeki Trabzonlu Devlet Adamlarý ve Bürokratlar, Kronolojik Trabzon Tarihi -Kuruluþundan Bugüne Gün Gün Trabzon Tarihi” isimli eserleri sayabiliriz. Bu kýymetli eserler Trabzon'a dair birçok gerçeði gün yüzüne çýkarýyor.
     Trabzon'un yerel tarihiyle ilgili kýymetli eserler kaleme alan M. A. Bal son olarak “Trabzon Liseli Simalar ve Trabzon Lisesi'nden Hatýralar” isimli kýymetli bir çalýþmaya imza attý. Bu kýymetli eser Mehmet Akif Bal'ýn Trabzon'a dair sekizinci kapsamlý çalýþmasý oluyor. Bu deðerli çalýþma “Sunuþ”, “Giriþ-Osmanlý'dan Günümüze Kökleri Derinde Bir Eðitim Çýnarý: Trabzon Lisesi” kýsýmlarýyla baþlýyor. Eserin bundan sonraki kýsmý kapsamlý iki bölümle sonlandýrýlýyor. Birinci bölüm; “Trabzon Liseli Simalar ve Trabzon Lisesi'nden Hatýralar”, ikinci bölüm ise “Trabzon Lisesi'nde Ýz Býrakanlar” adýný taþýyor. Bal, eseriyle ilgili olarak “Sunuþ” yazýsýnda þu bilgilere yer veriyor: “Çalýþmayý üç ana bölüm üzerine bina ettim. Giriþ kýsmýnda Trabzon Lisesi'nin geniþ bir tarihçesini yazmaya çalýþtým.... Birinci Bölüm'de Trabzon Lisesi'nde öðrenim görmüþ ve Lise'den mezun olmuþ her kademedeki ve her kulvardaki önemli isimlerin biyografilerine yer verdim... Ýkinci Bölüm'de ise Trabzon Lisesi'nde iz býrakmýþ hocalara, idarecilere, lise binasý ile ilgisi olmuþ Trabzon eþrafýna yer verdim. Bu bölüm bir vefa özelliði de taþýmaktadýr.”
     Deðerli tarih araþtýrmacýsý Mehmet Akif Bal, Trabzon'un ve bölgenin en köklü eðitim kurumu olan Trabzon Lisesi'nde okumadý. Bildiðim kadarýyla kendisi Affan Kitapçýoðlu Lisesi'ni bitirdi. Fakat þehrin deðerlerine ve deðerlilerine duyduðu sevgi ve saygýdan dolayý böyle mühim bir çalýþmayý tek baþýna üstlendi. Böyle bir çalýþmayý yapmasý için kendisini acizane teþvik ettim. Aslýnda bu çalýþmayý beraber yapacaktýk. Fakat kitaba girecek malzemelerin çoðu kendisinde hazýr olduðu için asýl emek onun olacaktý. Argo tabirle kitaba beleþ konacaktým. Önemli olan maksadýn hasýl olmasýydý. Sen-ben olayý nefisleri ve egolarý þiþirmek içindir. Böyle bir kiþilik ne onda ne de bende vardýr. Bal, bu kapsamlý çalýþmayý yaparken tek baþýna çalýþtý. Ortaya çok güzel bir eser çýktý.
      Gönül isterdi ki bu mühim çalýþmayý 127 senelik bu büyük eðitim çýnarýndan mezun olanlardan biri yýllar evvelinden yapsýn. Ama olmadý; ya akla gelmedi, ya da kimse bu aðýr yükün altýna girmek istemedi. Bu iþler biraz da nasip meselesidir. Bu iþ Mehmet Akif Bal'a nasip oldu.
     Trabzon Lisesi, kelimenin tam anlamýyla koca bir eðitim çýnarý... Bugüne kadar on binlerce öðrenci bu okulun sýralarýndan geçerek Türkiye'de saygýn yerlere gelmiþtir. “Trabzon Liseli Simalar ve Trabzon Lisesi'nden Hatýralar” isimli kýymetli çalýþmada yüzlerce ünlü Trabzon liselinin biyografileri, yine yüzlerce Trabzon liseli ismin lise hatýralarý, kurulduðu yýllardan beri Trabzon Lisesi’nde görev yapmýþ onlarca ünlü öðretmenin biyografileri ve lise anýlarý yer alýyor.  Kitabýn birçok yerinde okula, öðretmenlere ve tarihî mekânlara dair özgün fotoðraflar yer alýyor. Þahsen bugüne kadar bir okulla ilgili böyle kapsamlý bir çalýþmanýn yapýldýðýný görmedim.
     Eðitimci-yazar Mehmet Akif Bal, eserinin baþýnda kaleme aldýðý “Sunuþ” yazýsýnda enfes bir Trabzon Lisesi tahlili yapýyor. Bal, yazýsýnda þöyle diyor: “Trabzon'un yakýn tarihinde ve eðitim sahasýndaki en önemli kilometre taþlarýndan biri nedir diye sorulsa, þüphesiz ilk verilecek cevaplardan biri Trabzon Lisesi olacaktýr. Trabzon'da eðitim teþkilatýna, toplum hayatýna, kültür dokusuna bu kadar etki etmiþ bir kuruluþ, elbette ki þehrin kültür güzergâhýndaki kilometre taþý olmaya layýktýr. Trabzon Lisesi, bir yönüyle Trabzon'un eðitim tarihidir. Bir baþka ifadeyle Trabzon Lisesi yaþanmýþ sevinç ve hüzünlerin müzesidir. Bu açýlardan bakýldýðýnda , Trabzon Lisesi Trabzon'un sahip olduðu en büyük kültür miraslarýndan biridir. Trabzon Lisesi rahle-i tedrisinden geçenlerin nazarýnda bir mensubiyettir. Öðrencileri ve mezunlarý için bir baðlýlýktýr; hatta bir baðýmlýlýktýr. Halen, mezunlarýna gözyaþý döktürecek, hatýrlandýðýnda içten tebessüm ettirecek kadar aidiyet tarafý yüksek bir ekoldür. Trabzonlularýn Lise'sidir. Trabzon Lisesi sadece Trabzonlularýn deðil, bir dönemler evlatlarýný bu okula vermiþ tüm Doðu Karadeniz insanýnýn yani Artvinlinin de, Rizelinin de, Gümüþhanelinin de, Bayburtlunun da, Giresunlunun da, Ordulu ve Samsunlunun da velhasýl liseye öðrenci göndermiþ diðer vilayetlerin de Lise'sidir.”
     Trabzon Lisesi'nde okumak bana nasip olmadý. Çünkü Köprübaþý'nýn bir köyünde oturuyordum. Trabzon'da okumak bizim için ek bir külfetti. Ailelerimiz de o bilinçte deðildi. Fakat yüce Rabbim bana Trabzon Lisesi'nde tam sekiz yýl boyunca, mesleklerin en ulvisi olan öðretmenlik yapmayý nasip etti. Bu nedenle deðerli dost Mehmet Akif Bal “Trabzon Liseli Simalar ve Trabzon Lisesi'nden Hatýralar” adlý çalýþmasý için benden de biyografimi ve Trabzon Lisesi'nde geçirdiðim sekiz yýla dair hatýralarýmý yazmamý istedi. Bu benim için bir onurdu. Ýstediði yazýlarý kendisine ilettim. Sað olsun, kitabýn”Trabzon Lisesi'nde Ýz Býrakanlar” adlý son bölümünde liseye dair yazdýðým yazýlara tam12 sayfa yer verdi. Kendisine yürekten teþekkür ediyorum.
     Mehmet Akif Bal, eðitim ve eðitim tarihi adýna çok güzel bir iþ kotardý. Zira bu tarz çalýþmalarda bilgi toplamak zordur; külfetlidir. Birçok kiþinin bilgisine ulaþmakta güçlük çekersiniz. Kiþilere ulaþsanýz da onlardan istediðinizi kolay kolay alamazsýnýz; sürekli ertelerler sizi. Onun içindir ki bu çeþit çalýþmalar, her ne kadar titiz hareket edilse de, hiçbir zaman tam anlamýyla eksiksiz ve kusursuz olamaz. Bunun sebebi ve suçlusu yazar deðil, çalýþmanýn karakteristik özelliðidir. Bu gibi eserler ilk baskýlarýnda mükemmel birer taslaktýr. Zaman içerisinde yeni baskýlarý yapýldýkça eksiklerini ve gediklerini kapatarak mükemmelleþirler. Bunu çok iyi bilen Mehmet Akif Bal, kitabýnýn sonunda “Son Bir Söz” baþlýðý altýnda kitaba girememiþ mühim simalara çaðrýda bulunarak, onlardan biyografik bilgilerini ve Trabzon Lisesi'ne dair hatýralarýný yazýp göndermelerini istiyor. Ýletiþim için de bir e-mektup adresi veriyor. Kitaba girmesi gerektiði halde, iletiþimsizlik yüzünden kitaba giremeyenlerin bu çaðrýya kulak vermesi eser için önemlidir. Mehmet Akif Bal, çalýþmasýnýn yöntemi ve önemiyle ilgili olarak da þu görüþlere yer veriyor:
     “Trabzon Lisesi ile ilgili olarak yaptýðýmýz çalýþma hacim ve yaklaþým itibariyle alanýnda ilk çalýþma oldu. Lise üzerine yapýlmýþ baþka birkaç çalýþma söz konusu. Fakat bu zaviyeden bakmayý gerektiren ihtiyacýn etkisiyle çalýþmamýz þekillendi. Yaptýðýmýz iþ, daha çok biyografi ve hatýra çalýþmasý oldu. Daha evvelki çalýþmalarýmdan olan “Trabzonlu Simalar ve Aileler” baþlýklý kitabýmýn da saðladýðý biyografi avantajýnýn etkisiyle, liselilere ait biyografilerdeki çeþitliliði artýrma ve liselilere ait hatýralarý derleme çalýþmalarýyla daha büyük bir biyografi ve hatýra zenginliðine ulaþýldý. Çalýþmadaki biyografiler sadece Trabzon nüfusuna kayýtlý isimlere ait deðil elbette. Trabzon Lisesi'nde öðrenim görmüþ çok sayýda ve hatýrlý özellikteki pek çok diðer vilayetlere mensup mezunlarýn ver öðrencilerin biyografi ve anýlarýna da yer verdik. Böylece Trabzon dýþýndaki vilayetlere mensup mezunlarýn Lise'ye çok büyük bir zenginlik kattýklarýný gördük. Biyografiler yanýnda hatýralarýn derlenmesi ise, Lise'ye ait büyük bir yaþam mirasýný ortaya koydu. Hatýralarla birlikte okul tarihinin bilinmeyenlerinin ortaya çýkmasý ciddi oranda gerçekleþti diyebilirim. Hatýralar, bir anlatým türü olarak subjektif bir özellikte olsalar da, çok büyük detaylarý ve bilinmeyenleri ortaya koyma açýsýndan çok deðerli metinlerdir. Bu deðerli metinler, Trabzon Lisesi tarihçesinin ortaya konulmasýnda büyük bir boþluðu dolduracaktýr.”
     “Trabzon Liseli Simalar ve Trabzon Lisesi'nden Hatýralar” kitabýnýn Giriþ kýsmýnda “Trabzon Lisesi Öncesinde Trabzon'da Eðitim”, “Trabzon Ýdadisinin Açýlma Süreci”, “Trabzon Lisesi'nin Durduðu Yer: Kavakmeydaný”, “Trabzon Lisesi ve Spor” alt baþlýklarýna yer veriliyor. 67 sayfa süren bu bölümün sonunda “Giriþ Kýsmý Kaynakçasý” yer alýyor. Kitabýn “Ýçindekiler” bölümü çok genel tutulmuþ. Keþke ayrýntýlý hazýrlansaydý. Zira kitaptaki biyografiler alfabetik sýraya göre tanzim edilmiþ olsa da okuyucu aradýðý biyografileri bulmakta güçlük çekiyor.
     “Trabzon Liseli Simalar ve Trabzon Lisesi'nden Hatýralar” adlý eserde biyografisi verilen kiþilerin fotoðraflarý da bulunuyor. Kitapta, biyografisi verilen kiþilerin pek azýnýn hatýrasý yer alýyor. Hatýrasý yer alan kiþiler ve kendilerine ayrýlan sayfa sayýlarý þöyle sýralanýyor: “Ahmet Özer(19), Attila Aþut(13), Baþak Ayçin Dönmez(12), Bedri Rahmi Eyüboðlu(11), Bekir Gerçek(11), Cahit Talas(7), Celal Ferdi Kocal(7), Esin Üçüncüoðlu(7), Eyüp Þahin(16), Gündoðdu Sanýmer(12), Hasan Kurt(5), Gürol Ustaömeroðlu(4), Haþim Karpuz(4), Hýfzý Veldet Velidedeoðlu(5), Ýhsan Öksüz(6), Kadir Mýsýroðlu(4), Kemal Alemdaroðlu(5), Kenan Atasoy(6), Mahmut Goloðlu(4), Mehmet Emin Yavruoðlu(4), Musa Kazým Sancak(6), Mustafa Duman(32), Mustafa Kemal Sayýl(26), Ömer Faruk Ciravoðlu(3), Rýfat Dedeoðlu(3), Ruþen Keleþ(4), Sami Öngör(8), Sinan Öztürk(17), Subutay Hikmet Karahasanoðlu(10), Süleyman Ýskender(15), Þinasi Hatinoðlu(6), Þinasi Özdenoðlu(7), Teoman Önaldý(9),Toker Dereli(15), Uður Yenidoðan(5), Yaþar Bedri Özdemir(15) ve Zehra Topal(4)... Bunun dýþýnda kýsa anýlarýna yer verilen isimler de var.
     Bal, kitabýnýn “Trabzon Lisesi'nde Ýz Býrakanlar” adýný taþýyan son bölümünde “Abdullah Necati Akder(Felsefe Öðretmeni), Abdullah Okyay, Abdurrahim Þerif Beygu(Tarih Öðretmeni), II. Abdülhamit(Okulun Bânisi-34. Padiþah), Ahmet Edip Bey, Ali Canip Yöntem(Lisenin Cumhuriyet Dönemindeki Ýlk Müdürü), Ali Naki Efendi(Lisenin Osmanlý Dönemindeki Ýlk Müdürü), Ali Osman Efendi, Aliye Aþýrbaylý, Bekir Beret(Coðrafya Öðretmeni), Bruno Taut(Trabzon Lisesi binasýnýn Alman mimarý), Ethem Tuncay, Fahri Baþer, Faik Dranaz(Trabzon Lisesi Müdürü), Barutçuzade Hacý Ahmet Efendi, Nemlizade Hacý Ahmet Efendi, Halil Nihat Karluk, Hamdi Baþman(Trabzon'un ilk yayýncýsý ve kitapçýsý), Haydar Baþ, Hayrettin Hayri Gür(Beden Eðitimi Öðretmeni), Hulusi Sürmen, Ýbrahim Cudi Efendi(Arapça Öðretmeni), Ýsmail Hakký Berkmen(Coðrafya Öðretmeni), Ýsmail Ýzzet, Kamil Oruç, Kayýhan Keskinok, Lütfi Fikri Baykan(Müzik Öðretmeni), M. Kaya Bilgegil(Edebiyat Öðretmeni), M. Nihat Malkoç(Edebiyat Öðretmeni), Mahmut Kemal Yanbeð(Türkçe Öðretmeni), Mazhar Kükey(Edebiyat Öðretmeni), Memduha Çimþit(Kimya Öðretmeni), Muhammed Bahauddin Efendi, Mustafa Kemal Atatürk, Osman Ustaömer(Lise personeli), Reþit Paþa(Trabzon Valisi-Öðretmen), Sýrrý Paþa(Trabzon Valisi), Süleyman Hatiboðlu(Müzik Öðretmeni), Þerif Ýnan, Tahsin Uzer(Doðu Vilayetleri Müfettiþi), Talat Tekin(Edebiyat Öðretmeni), Zeki Kocamemi(Resim Öðretmeni) isimlerine yer veriyor.
     Trabzon Lisesi gibi, an itibariyle 127 yaþýný idrak etmekte olan devasa bir eðitim kurumunu ve mezunlarýný tek baþýna araþtýrmak ve yazmak büyük bir cesaret örneðidir. Bu cesareti gösteren Mehmet Akif Bal kardeþimi yürekten kutluyor, bu güzide kurumda sekiz yýl boyunca öðretmenlik yapmýþ bir insan olarak kendisine yürekten teþekkür ediyorum. Sað olsun, var olsun...