ABD yönetimince þer ekseni olarak ilan edilmiþ üç ülke: Batýda; “Küba-Venezüella- Bolivya” ve Doðuda; “Ýran-Irak-Suriye.” Ve bu ülkelerin liderlerinden biri, Latin Amerikalý Kýzýlderili-Afrika melezi, Hugo Rafael Chavez Frias; kimilerine göre acýmasýz bir diktatör, kimilerine göre ise bir kurtarýcý, diðeri ise Ortadoðulu bir muhafazakar; Ahmedi Nejad, her ikisi de ABD’nin siyasi ve ekonomik tehditlerine ve dayatmalarýna karþý meydan okumada bugünlerde adeta birbirleriyle yarýþýyor. Batý dünyasý Venezüella ile Ýran’da olup bitenleri kaygýyla izliyor, ezilmiþ ve aþaðýlanmýþlar ise yutkunarak. Tolkien’in yarattýðý bir çeþit yüzük kardeþliðine benzer yeni bir dünya kuruluyor; Batý ile Doðu, eski dünyanýn “Zulüm ve Adaletsizliðine Karþý” birleþiyor.

1989 yýlýnýn Þubat ayýnda, dünya televizyonlarý Venezüella’da volkan gibi patlayýp sokaklara dökülen halký gösterirken ekran baþýnda bu hiç tanýmadýðým karanlýklar ülkesinde olup bitenleri merak ve üzüntü ile izlemiþtim. Marketlere saldýran yoksul insanlar raflardaki yiyecek malzemelerini kucaklamýþ çýkarken dýþarýdaki kameralara yakalanýyordu. –Caracazo olarak tarihe geçen bu ayaklanmada 3 bin kiþi öldü.- Venezüella Halký doðal kaynaklar yönüyle baþka ülkelerle kýyaslanýnca son derece þanslý olmasýna raðmen ne yazýk ki madalyonun diðer yüzü farklýydý. Halk yoksuldu, petrol ve maden yataklarýnýn geliri hiç tanýmadýklarý bir dünyaya akýyor, Simon Bolivar’dan iki yüz sonra ülke halen yeni bir kurtarýcý arýyordu. Sömürü düzeni yok olmamýþ yalnýzca kabuk deðiþtirmiþti. Hugo Chavez ile Venezüella yeniden belirdi ekranlarda. Bu kez bir diktatör vardý baþta ama seçimle gelmiþ bir diktatör, üstelik halkýna onu her an görevden alma þansý veren; insanlarýna ve de kendisine bu denli güvenen demokrat bir asker. Dýþ ve iç kaynaklý her türlü askeri ve medyatik darbelere, ekonomik ve siyasi komplolara raðmen yedi yýlda sekiz kez seçilerek halkýn omuzlarýnda iktidara taþýnan Hugo Chavez, Robin Hood bir politika izlemesiyle 21. yüzyýl sosyalizmini baþlattý. Yaptýklarýyla barriolardaki -gecekondu mahalleleri- yoksul insanlarýn gönlünde taht kurdu. Saðlýk, eðitim, tarým konularýnda arka arkaya devrim niteliðinde kararlar aldý ve “her þey halk için” politikasýný þaþmadan sürdürdü. Yolsuzluk ve beraberinde gelen yoksulluða karþý mücadele seçim sloganý oldu, ezilmiþ ve aþaðýlanmýþlar onu baðrýna bastý.

Ýran Baþbakaný; inþaat mühendisi Dr. Mahmud Ahmedi Nejad bir zamanlar felsefe, edebiyat ve sanatýn her dalýnda Osmanlý Devleti dahil bir çok milletin yaþamýný derinden etkilemiþ Fars kültürünün varisi. 2000’lerde ise ne yazýk ki tarih sayfalarýnda sahip olduklarýnýn aksine okur yazar oraný bir çok ülkeye göre düþük bir ülkeyi yönetmek üzere Aðustos’tan bu yana iktidarda, daha fazla özgürlük peþinde koþan insanlar, sosyal yaþamlarýnda özledikleri deðiþimin ýlýk esintileri yerine 27 yýl önce Humeyni’nin estirdiði kasýrgalarýn uzantýlarýný; Rafsancani’ye göre daha tutucu yanýyla “merdumyar” -halk dostu- Ahmedi Nejad’ý tercih ediyor. Ýran’da da seçimleri etkileyen anahtar kelime týpký Venezüella’daki gibi yolsuzluk ve yoksulluk.

Ýnsanlarýn sömürülmeye, varlýk içinde yokluk çekmeye tahammülleri artýk yok. Üstelik dünyanýn en büyük petrol yataklarý yaþadýklarý topraklarda týpký bir hazine gibi gömülüyken. Dünyanýn petrolde ikinci büyük rezervlerine sahip Ýran’ý dördüncü sýrada Venezüella izliyor. Ýran, petrolün yanýnda doðal gaz rezervinde Rusya’dan sonra ikinci sýrada yer alýrken Venezülla altýn, demir, elmas gibi deðerli madenler açýsýndan da zengin bir ülke. Hal böyleyken her nedense her iki ülkede nüfusun nerdeyse yüzde ellisi yoksulluk sýnýrý altýnda yaþýyor. Gelir daðýlýmlarý arasýndaki uçurum, enflasyon ve iþsizlik yýllardýr bu ülkelerin ortak kaderi.

Þimdilerde, kendisini Bolivaryen Maocu olarak tanýmlayan Hugo Chavez ve Humeyni uzantýsýyla teokrat Ahmedi Nejad; etnik yapýlarý, kültürleri ve yönetim þekilleri dýþýnda birbirine çok benzeyen genç nüfusa sahip bu iki ülkenin genç ve enerjik liderleri makus kaderlerini deðiþtirmek, “geniþ kitlelere” hizmet etmek üzere kollarý sývamýþ durumda. Emperyalistlere hizmet eden petrol onlarla sosyalleþmeye çalýþýyor. Her iki ülkenin lideri de yoksullukla mücadeleden, gelir daðýlýmýnda adaletten bahsediyor.

Halk güveneceði liderlerini arýyor, kendilerine yabancý olmayanlarý; içlerinden birilerini ve bu tür ülkelerde “dürüstlük” seçimlerde aranan en gözde özellik olarak ön plana çýkýyor. Batýnýn dolu dizgin teknoloji devrimleri gerçekleþtirdiði bir dönemde, gýda, eðitim ve saðlýk problemleriyle boðuþan insanlar politik söylevler dinlemek istemiyor, kanlarýný emen hem dýþ hem de ne yazýk ki onlara çanak tutan iç vampirleri gövdelerinden atmak için tek baþlarýna savaþ vermeye çalýþýyor. Adaletsiz, sömürü düzenleri kendi devrimlerini yaratýyor.

Her iki lider de doðru olduklarýna inandýklarý tarzda, kendi bildiklerince ülkelerini yönetiyorlar. Ýki halkçý cesur yürek, onlarý ne siyasi ne de ekonomik ambargolar korkutabiliyor. Kendilerinden önce baþ kaldýran diðer liderlerin baþýna gelenlere aldýrmaksýzýn ülkelerini ve insanlarýnýn haklarýný koruma adýna ABD yönetiminin tehditlerine alýþýlmadýk bir þekilde ilginç söz düellolarýyla karþý koyuyorlar. Ezilmiþ ve aþaðýlanmýþlar ise olup bitenleri sempatiyle izliyor.

Dünya güzeli kadýnlarýný görmeye alýþtýðýmýz Venezüella’nýn bu çirkin fakat sempatik adamý, kendisini eleþtiren ve "demokrasi için bir tehdit" olduðunu söyleyen Condoleezza Rice’a, Ýspanyolca baþsaðlýðý anlamýna gelen “Condolencia, küçük haným, sana öpücük yolluyorum, beni sinirlendirme” derken dünyanýn pek de alýþýk olmadýðý bir diplomasi dili geliþtiriyor. Tehditleriyle çizmeyi aþmalarý durumunda ABDnin petrol musluðunu kýsacaðýný söyleyen Chavez’in öpücük gönderdiði tek kadýn Rice deðil. Daha önce de Cindy Sheehan’ý "Ben de seni seviyorum. Ýþte sana bir öpücük, cesur kadýn" deyip kucaklamasý da halen hafýzalardaki canlýlýðýný koruyor. -Cindy Sheehan, Irak'ta oðlunu kaybettikten sonra savaþ karþýtý hareketin simgesi haline dönüþen kadýn.-

Chavez’in Bush yönetimiyle polemiði ilginç ve çarpýcý sözlerle uzayýp gidiyor. Dünya nüfusunun yüzde beþini oluþturmasýna raðmen dünya petrolünün yüzde yirmi beþini tüketen ABD, Venezüella’nýn petrolüne muhtaç. -Dünyada üretilen günlük 76 milyon varil petrolün 20 milyonundan fazlasýný ABD tüketiyor.- Eli kolu baðlý olunca ekonomik yaptýrýmlar uygulayamýyor. ABD’ye günde bir buçuk milyon varil petrol pompalayan Venezuella ise kendinden gayet emin ve korkusuz, iliþkilerini kendisine yakýn bulduðu diðer Latin Amerika ülkeleriyle dostane bir þekilde sürdürüyor. Ayný zaman da týpký Ýran gibi iþbirliðini geliþtirmeyi hedeflediði ülkeler arasýna Çin, Rusya ve Hindistan’ý alýyor. ABD’nin tehdit ve dayatmalarýna pabuç býrakmýyor.

Dünya Bankasý 2004 verilerine göre Venezüella’nýn kiþi baþý milli geliri 4000 Dolar civarýnda. Bu rakam devrim öncesi ile eþ mertebede. Buna raðmen bugün Venezüella’da gelinen sosyal durum 90 öncesiyle kýyaslanamaz; geliþmeler umut verici ve son derece olumlu. Bir yanda aldýðý radikal kararlar ile sosyal devrimler yaratan, bir yanda da dýþ ve iç kaynaklý sivil ve askeri operasyonlara karþý baþarýyla savaþ veren Chavez, El-Cezire televizyonuna verdiði bir demeçte ülkesinde yaptýklarýný þöyle özetliyor: “15 milyon insana parasýz saðlýk hizmeti veriyoruz. Ýlacý ile, tedavisi ile her þey parasýz. Bunlarýn hepsini Küba devriminin ve yoldaþ Fidel Castro’nun yardýmlarý ile yapýyoruz. Program Küba doktorlarýnýn engin bilgi ve deneyimi ile oluþturulmuþtur. –3000 doktordan oluþan 20 binin üzerinde Kübalý saðlýk tugayýnýn hayatlarýnda doktor yüzü görmemiþ Venezüellalýlara bedava hizmet verdiði söyleniyor.- Eðitim alanýnda, ülkeden cehaleti sildik. Bizden önceki hükümet 15 bin insana temel eðitimi verirken biz bir buçuk sene içinde bir buçuk milyon insana bu eðitimi verdik. Besin ve gýda daðýtýmýnda, her gün ihtiyacý olan halka etinden peynirine, tahýlýna kadar birçok günlük besin ihtiyacý daðýtýlýyor. -15 milyon insana yiyecek daðýtýmý ve yoksulluk yardýmý yapýldýðý belirtiliyor. Nüfusun 26 milyon olduðu düþünülürse bu rakamlar son derece yüksek- Ve bu halkýn iradesi ile yapýlýyor. Bu program Chavez’in programý deðil. Bu gerçek bir halk devrimidir.”

Diðer taraftan çiçeði burnunda Ýran baþbakaný Ahmedi Nejad ayaðýnýn tozuyla iktidara gelir gelmez vaat ettiði sosyal paketleri deðil de doðrudan doðruya nükleer enerji paketini açmak suretiyle yeterince problemli olan bu coðrafyada barýþ havalarý estirmek yerine gerilimin artmasýna neden olacak kozu ABD yönetiminin eline kendiliðinden veriyor. Petrol ve doðal gaz üretimiyle dünyanýn en büyük zenginliðine sahip Ýran’ýn baþka enerji kaynaklarýna yönelmesini bu aþamada anlamak güç olsa da Ýran bu konudaki çalýþmalarýna 27 yýl öncesinden baþlamýþ ve devasa bir nükleer santral kenti kurmuþ ve programýnda dev adýmlar atmýþ durumda. Sonuçta Ýran da dünyada nükleer enerji üreten onlarca ülkeyle ayný þartlar altýnda ayný haklara sahip olmak istiyor ve Batýnýn getirdiði çifte standarta karþý koyuyor. Uluslararasý Atom Enerji Ajansýnýn yaptýrýmlarýyla bir yýldýr kapatýlmýþ olan uranyum madenlerinin mühürleri sökülüp nükleer enerji çalýþmalarýna ivme veriliyor. Dahasý ABD’nin sert çýkýþlarýyla, konu ülkenin bir numaralý ulusal gurur meselesi haline geliyor ve Ahmedi Nejad’ýn Ýsrail ile ilgili verdiði son demeç de gerilimin tuzu biberi oluyor. Böylece Bush yönetimi Ýran Devletini alýp “Þer Ekseni”nin tam ortasýna yerleþtiriyor. Nükleer enerji adý altýnda nükleer silah yapýmý tehlikesine karþý Ýran’ý ''gerçek bir tehdit'' olarak niteleyen Bush’a Ahmedi Nejat’ýn yanýtý gecikmiyor. O da, “Bugün dünyanýn neresinde savaþ ve zulüm varsa orada ABD’nin parmaðý var" diyerek karþýlýk veriyor.

Ýran Halkýnýn Ahmedi Nejad’dan; onun sýradan, sade ve mütevazý yapýsýyla kendi içinden iktidara taþýdýðý bu liderden beklediði þeyler týpký Venezüella’da gerçekleþtirilen devrimler gibi sosyal devrimler ve yakýn komþularýyla saðduyulu iliþkiler. -2004 verilerine göre kiþi baþý milli gelir 2400 Dolar.- Sosyal adaletin saðlanmasý, petrol gelirlerinin en temel gereksinimleri olan konularda yani gýda, saðlýk ve eðitim alanlarýnda daha geniþ kitlelere yayýlmasý, sosyal yaþamlarýnda düþünce dahil her türlü insani özgürlüklere kavuþmak Ýran Halkýnýn özlemi. Halkýn kurtuluþunun Humeyni Devrimi olduðuna kendisini yürekten inandýrmýþ muhafazakar duruþuna raðmen Ahmedi Nejad bugün yönetimi demokrat bir zemine oturtmaktan bahsedebilmekte. Ýnsanlarýn ülkede özlemini çektiði daha fazla özgürlük, þeffaf yönetimler ve demokrasi beklentilerine mühendis kimliðiyle Ahmedi Nejad’ýn duyarsýz kalmamasý ona uzun soluklu bir iktidarý da beraberinde getirecektir þüphesiz.
Dünyanýn en önemli konusu enerji sorunu. Geliþimin sürdürülebilmesi buna baðlý. Günlük petrol tüketimi Çin’de 6.5 milyon iken ABD’de bu rakam 20 milyon varile -yüzde altmýþýný dýþardan temin ediyor- týrmanýyor. Dünyanýn tükettiði enerji kaynaklarýnýn yüzde 85’i petrol, kömür ve doðalgaz gibi yenilenemez enerji kaynaklarý ile saðlanýyor. Mevcut durumda dünya üzerindeki savaþlar ve çatýþmalarýn da asýl sebebi bu. Uluslararasý Enerji Ajansýnýn raporuna bakýlýrsa petrol ancak 2030’lara kadar dünya enerji piyasalarýnda ana paya sahip olabilecek. Nükleer enerji ise baþ edilmez bir atýk problemini de beraberinde getiriyor ve bazen zararlarý týpký Çernobil’de yaþananlar gibi faydasýndan daha büyük olabiliyor. Enerji temininde yabancý kaynaklara baðýmlý kalmamak için ülkeler rüzgar, güneþ, jeotermal, hidrolik gibi güvenli, sürekli ve yenilenebilir doðal enerji kaynaklarýný kullanmanýn en verimli yollarýný arýyor. ABD enerji tüketimiyle -karayollarýnda her gün 220 milyon araç seyri sefer halinde- dünyada ilk sýrada olan bir ülke. Þubat ayý sonunda yapýlan Enerji Panelinde Amerikan Baþkaný Bush petrol dýþýnda yeni enerji kaynaklarý bulmak zorunda olduklarýný belirtiyor…
Ve Amerika yeni enerji kaynaklarýný arýyor... ABD petrole baðýmlý teknolojisini deðiþtirmek için yeni alternatiflerin araþtýrýlmasý ve geliþtirilmesi amacýyla bütçeden her sene büyük paylar ayýrýyor. Bateriyle çalýþan -bateri kaynaklarýndan biri ve en uzun ömürlüsü de bor madeni ve Türkiye en büyük bor kaynaklarýna sahip bir ülke- hibrid araçlar, selülostik etanol veya biyodizel yakýtlar ile uzun vadeli çözüm olan çevreye dost hidrojen yakýt hücreleri alternatif enerji kaynaklarý olarak sýralanýyor. Alternatif enerji arayýþlarý içerisinde bundan sonra hangi bölgeler ve hangi ülkeler risk altýnda ve daha kimler þer eksenine dahil edilecek, doðrusu insan merak ediyor.


Not: Yukardaki yazý, Nokta Dergisinin 1159-9 sayýsýnda, 25-31 Mart tarihleri arasýnda yayýnlanmýþtýr.