Kaygý insan yaþamýný kuþatan ve insanla sürekli var olan bir olgudur. Kaygý ister görünsün ister görünmesin insan yaþamýný yönlendirmesiyle varlýðýný her zaman hissettirir. Kaygý insanýn varoluþu için gerekli bir olgudur. Ancak kaygýnýn dengede tutulmasý gerekir. Kaygýnýn azlýðý veya çokluðu insan yaþamýný alt üst etmeye yeterlidir. Kaygýnýn azlýðý veya çokluðu insanýn kendi kontrol mekanizmasýnýn elinden alýnmasý demektir. Öyleyse yaþamýn kaosu dönüþmemesi için kaygýnýn kontrol altýnda tutulmasý önemlidir.

Ýnsan hayatý gel git üzerine kurulu olduðuna göre insaný yaþam dengesini bozan görünen görünmeyen kaygýyý oluþturan ve korkuyla bütünleþen hayati örneklere geçebiliriz.

Âdem’in günahla yeryüzüne inmesiyle insanoðlu günahla tanýþtý. Kendisinde bulunan özgürlük yetisiyle günah iþleme ve iþlememe durumuyla yüz yüzedir. Günah iyiden uzaklaþma, kötüye yakýnlaþmadýr. Ýnsan sürekli günah iþleme ya da iþlememe arasýnda bir yerde kendini bulur. Ýnsaný kötü olmaya engel olan, erdeme yaklaþtýran günah iþlememe kaygýsýdýr. Bu kaygý insaný sürekli vicdanýyla karþý karþýya getirir. Günah iþleyebilirim ya da günah iþledim kaygýsý insaný sürekli huzursuz eder. Kendisiyle sürekli çeliþir ve kendisiyle savaþýr. Hayatýn bütün eylemleri günah iþledim mi iþlemedim mi üzerine kurar. Böylece günah kaygýsý yaþamýný alt üst eder. Normal yaþam düzeni bozulur. Yaþamdaki bütün eylemler birbirine karýþýr.

Günah kaygýsýnýn devamýnda korku vardýr. Bu korku tanrýya hesap verememe ve cezalandýrýlmadýr. Ýnsanoðlu ölümden sonra mükâfatlanmayý umduðu ve cezalandýrýlmaktan kaçýndýðý için günah kaygýsýný aþýrý yaþar. Bu aþýrý kaygý her davranýþýn sorgulanmasýna neden olduðundan insan kontrolünü kaybeder ve sabah akþam korkuyla burun buruna gelir. Bu korku ve kaygý normal yaþandýðý kaosa çevirir. Her davranýþýn ve konuþmanýn altýna günah aranýr. Ýnsanýn kendini rahatlama aracý olarak kullandýðý günah yaklaþýmý insaný zamanla anormal bir kiþilik bozukluðuna dönüþtürür.

Günah kaygýsýnýn takip eden önemli kaygýlardan biri de ölüm kaygýsýdýr. Ýnsan bir gün ölümün kendisini bulacaðýný bilir. Ancak normal þartlar altýnda insan ölümü ya unutur ya da ölüme karþý duyarsýzlaþýr. Hayatýn normal devamý için bu gereklidir. Ancak ölüm kaygýsýnýn devreye girmesiyle insan her an öleceðim düþüncesine kapýlýr. Bu her an öleceðim saplantýsý yaþamý alt üst eder, çünkü yürürken, otururken, yemek yerken, iþ yaparken, uyuma esnasýnda gibi rutin yaþayýþ eylemleri esnasýnda her an öleceðim düþüncesi belirir. Bu öyle bir saplantý haline gelir ki insan kilitlenir. Hiçbir þey yapamaz hale gelir. Ölüm düþüncesinin sürekli ama aralýklarla belirlemesi insaný huzursuz eder. Yaþama karþý umut kalmaz. Karamsarlýk belirir. Sürekli iþlerin yarým kalacaðý, sevdiklerine ne olacaðý, öldükten sonra ne olacaðý sorularý insanda kafayý yeme noktasýna götürür.

Ölüm doðallýktan çýkýp, anormal bir hal alýr. Ýnsan sürekli bu düþünceden kurtulmak için cabalar ama üzerinde bunu atamaz. Ölüm kaygýsý, kaybedileceklerin korkusuyla birleþir. Ýnsanýn kendini ölüme hazýr hissetmemesi, kaygýsý giderek artýrýr. Ýnsan kendini sürekli bir boþlukta bulur. Sürekli hesaplar yapar. Ölümün nerden geleceðini, nasýl geleceðini düþünür. Her an baþýna bir kaza geleceðini, kalp krizi geçireceðini, amansýz bir hastalýða yakalanacaðýný gibi kuruntulara kapýlýr. Bu her an ölümün nerden geleceði kaygýsý yaþama dair yapýlacaklarý konusunda gevþekliðe neden olduðu gibi her þey boþ görünür.
Ölüm kaygýsý da insan kendinin ölüme hazýr hissetmemesi ve öldükten sonraya dair sorularýna bir cevabýnýn olmamasý etkilidir.

Ölüm kaygýsýnda, ölüme neden olabilecek etkenlerden birinin ölümcül bir hastalýktan bahsettik. Ýþte kaygýya dönüþen ve yaþamýn dýþýna çýkmayý iten kaygýlardan biri hastalýk kaygýsýdýr. Hastalýk da ölüm gibi kaçýnýlmaz bir durumken, insan ölümcül bir hastalýða yakalanacaðým diye kaygýya kapýlýr. Kendisini sürekli dinler yani vücudunu sürekli kontrol altýna tutar. Vücudunun bütünü sürekli kontrol eder. Her hangi bir aðrýda, sýzýda kýyametleri koparýr, hemen doktora, hastaneye koþar. Evhamlý olarak ifade edilen bu insanlar hastalanýnca da öleceklerini düþünürler. Normal bir soðuk alýnganlýðýný bile ölümcül bir hastalýk olarak görürler.
Hastalýk hastasý olarak da izah edebileceðimiz bu insanlar sürekli tetiktedirler. Hasta olmamak için çok caba gösterirler. Duyduklarý hastalýk isimlerinden ve gördükleri hastalardan çok etkilenirler. Hemen hastalýk belirtilerini kendi üzerlerinden aramaya baþlarlar. En az bir benzerlikte hastalýða kapýldýklarýný düþünürler. Bu da korkuya dönüþür. Hastalýk kaygýsýnýn altýnda ölüm korkusu yatmaktadýr. Yani yok olma korkusu, geride býrakanlara duyulan endiþe.

Hastalýk kaygýsý, aþýrý temizlik düþkünlüðüne neden olur. Sürekli hastalýk yapacaðým endiþesi insan yaþamýný alt üst olmasýna neden olur. Anormal tip olarak görülürler. Günah ve ölüm kaygýsý dýþarýdan pek fark edilmezken, hastalýk kaygýsý dýþarýdan çok rahatlýkla fark edilir.
Kaygý, insanýn karþýsýna nasýl neyle çýkacaðý belli deðildir. Ýnsanýn sevdiklerimi kaybedeceðim endiþesi, açlýk, gelecek, iþsiz kalma, cinsel yetersizlik, çocuk sahibi olamama ve yalnýz kalma gibi durumlarda bile kaygýlar yaþanmasý, kaygýnýn insan üzerindeki etkisini görmek için yeterlidir. Þimdi bunlar sýrasýyla deðinelim.

Ýnsan sevdikleriyle vardýr. Sevginin kuþatanlarý, insanýn baðlýlarýdýr. Ýnsan baðýmlý olduklarýyla hayatý inþa eder. Paylaþýr, onlarla zamaný tüketir. Anne baba, eþ, çocuk, sevgili, dost gibi sevgi kuþatýcýlarý insan hayatýnda önemli bir yere sahiptirler. Ýnsan bunlara öyle baðlýdýr ki bir gün onlarý kaybetme kaygýsýna kapýlýr. Sevdiklerinin kendisini yalnýz býrakacaklarýný, öleceklerini düþüncesine kapýlýr. Böyle bu aþýrý kaybet kaygýsý korku yaratýr. Üzüntü verir. Ýnsaný durgunlaþtýrýr. Aðlattýrýr. Aþýrý hassaslaþýr. Onlara baktýðýnda kaygýsý artar. Elinde tutmak için belki yapmamasý gereken davranýþlar sergiler. Bu durum sürekli olmasa da arada gidip gelir.

Açlýk, belki de insanýn mücadelesini en çok verdiði bir durumdur. Aç kalma kaygýsý insaný sürekli huzursuz ettiði gibi, aþýrý tutumcu, aþýrý paraya düþkünlüðe neden olur. Ýnsan hele konforun, lüksün ve rahatlýðýn tadýný almýþsa yoksullaþmaktan yani ellerindekini kaybetmekten korkar.
Gelecek kaygýsýnýn altýnda birazda açlýk yani yoksul olma, zengin olma düþüncesi yatar. Ýnsan geleceðinin belirsizliði kaygýya neden olur. Gelecekte istediði yerde olamama, iyi bir durumda olamama kaygýsý, aþýrý strese ve huzursuzluklara neden olur. Ýnsan uykusuz kalýr. Sabahlara kadar gelecek planlara yapar. Bunlarý elde etme hayalleri kurar. Ama geleceðin belirsizliði, þimdiki zamanda yaþanan baþarýsýzlýklar ve umudun azlýðý kaygýnýn artma nedenidir. Kaygý korkuyla bütünleþince, yaþanan zaman dilimde yapýlmasý gereken eylemler yapýlamaz. Çalýþmalarý olumsuz etkilenir. Örneðin bir öðrencinin geleceðe dair kaygýlarýnýn, derslerini etkilemesi gibi. Gelecekte iþ sahibi olamama, kariyer yapamama kaygýlarý da vardýr.

Evli bir çiftin çocuk sahibi olmayý düþünmesi ve anne baba adaylarýnýn çocuklarýnýn olmamasý endiþesi de kaygýya dönüþür. Kadýn ve erkek sürekli çocuðum olmasa ne olur düþüncesine kapýlýrlar. Bu da iliþkiye olumsuz yansýr. Hele sorun varsa bu kaygý büyür. Çevreninde tutum ve düþüncenin de etkisiyle evli çift kendilerini baský altýnda tutarlar. Bu da kaygýyý artýrýr. Hayatý ve iliþkiyi alt üst eder.

Gerek evliliðe gerekse evlilik dýþý birliktelikler erkekte cinselliðini ispatlama düþüncesi hakimdir. Cinsel yetersizlik düþüncesi kaygýya dönüþür. Bu bir saplantýya neden olur. Doðal olarak kaygý korkuya dönüþür. Stresin varlýðýyla yaþanacak olumsuz bir durum sürekliliðe neden olabilir. Erkeðin kendince kendini kadýna ispatlama derdi, yetersizlik kaygýsýna neden olur

Sosyal olan insan yalnýz kalmaktan korkar. Tek olma durumu yalnýzlýk kaygýsýný tetikler. Ýnsan toplum içinde vardýr. Ve içinde bulunduðu ortamda kendini ispatlar. Ortamla kendini bütünleþtirir. Ýlgi görmek ister. Sevilmek ister. El üstüne tutulmak ister. Parmakla gösterilen biri olmak ister. Velhasýl ortamla vardýr. Ama bir bunlarý kaybetme, ciddiye alýnmama, önemsenmeme durumuyla karþý karþýya gelme kaygýsý yaþabilir. Ya da grup tarafýndan dýþlanma, beðenilmeme, istenmeme yolacaðý düþüncesi kaygýya dönüþebilir.

Yukarda deðinilen kaygý tespitlere bakýldýðýnda kaygý yaþamda denge tutulduðunda hayatýnýn deðerini bilme ve elinde tutma çabasý açýsýndan gereklidir. Ancak kaygýnýn aþýrý bir yöne kaymasý, insan yaþamýnda alt üst olmasý ve anormalleþmesi demektir. Örneklerde gösteriyor ki kaygý hayatýn her alanýnda var. Kaygý insanýn gerekli ayrýlmazdýr. Öyleyse kaygý normal bir durumdur. Yukarýdaki örneklerde görüleceði gibi anormal bir duruma düþmemek gerekiyor.

Osman Tatlý
osmantatli@gmail.com
www.osmantatli.com.tr