Elimde bir süredir okumakta olduðum; TÝMAÞ’ ýn yayýmladýðý Prof. Dr. Halil Ýnalcýk’ ýn TARÝHE DÜÞÜLEN NOTLAR isimli iki ciltlik kitabýnýn I. cildi var.
Kitapta rahmetli Üstâd’ ýn 1947-2014 tarihleri arasýnda Osmanlý tarihi konusunda yaptýðý çeþitli konuþmalarý yer alýyor. Kitapta bugüne kadar hiç bilmediðimiz ilginç vak’ alarý zevk ve merakla okuyorum.
Kitabýn 177. Sayfasýna geldiðimde; Ýnalcýk’ ýn 19 Eylül 2012 tarihinde Ankara Üniversitesi’nde yaptýðý konuþmanýn metnini, “TARÝH BOYUNCA ÇAÐDAÞLAÞMA” baþlýðý altýnda okumaya baþladým.
Bugüne kadar, Kantemiroðlu hakkýnda çeþitli ansiklopedi, kitap ve makalelelerde okuduðum bilgilerde hiç tesadüf etmediðim bir bilgi, makaleye olan ilgimi daha da artýrdý.
Osmanlý Mûsýkîsine âþina olan herkesin özet bilgilerle de olsa tanýdýðý gibi, bir Romen Prensi olan Dimitrius Cantemir (1673-1723) daha 14 yaþýndayken Ýstanbul’ a gelir. Kantemiroðlu ismini alýr. Padiþah II. Ahmed tarafýndan Enderûn’ a aldýrýlýr. Orada mükemmel bir eðitim alýr. Kemani Ahmet Efendi’den Türk Musýkîsi’ ni öðrenir ve tanbur çalar. Mûsýkî dýþýnda tarihle de ilgili çalýþmalar yapar ve iki ciltlik “Osmanlý Ýmparatorluðu’nun Yükseliþ ve Çöküþü” ismini taþýyan bir kitap yazar. Hemen hemen ayný yýllarda Nâyi Osman Dede ile ayrý ayrý iki harf notasý hazýrlarlar. Kantemiroðlu düzenlediði ve kendi adýný alan nota sistemi ile birlikte 350 besteli eseri notaya alýr ve “Kitâb-ý ilmü’l Musýkî Ala Vechi'l Hurufât' ”isimli derlemesini meydana getirir. Bu kitap 2001 yýlýnda Prof. Yalçýn Tura tarafýndan Osmanlýcadan Türkçeye çevrilir.
...II. Ahmed’ in Enderûn’ a alýp yetiþtirdiði, III. Ahmed tarafýndan Baðdad Voyvodalýðý’ na tâyin edildikten az sonra baðýmsýzlýk sevdâsýna kapýlýp, Prut Savaþý’nda Rus’larýn tarafýna geçen, savaþýn sonunda da yenilen Çar Petro’ ya sýðýnýp 50 yaþýnda-Uzunçarþýlý’ nýn deyimiyle HÂÝB ve HÂSÝR (elleri boþ)-ölen Romen Prensi DÝMÝTRÝ KANTEMÝR, Ýmparatorluða ihanet etmiþ olmasýna raðmen, Osmanlý tarih ve musýkîsi’ nin çok þey borçlu olduðu,Türk kültürü hayraný büyük bir bilim adamý ve bestecidir…” 1
Kantemir ‘in önce Ortaköy’ de daha sonra Balat’ta ikamet ettiði biliniyor. Balat’ ta Patrikane’ nin arkasýnda bulunan evi günümüzde iyice harabe haline gelmiþken, “Fener-Balat Rehabilitasyon Proðramý” kapsamýnda baþlatýlan restorasyon iþlemi, Temmuz 2007 senesinde tamamlanmýþtýr.
Râmi Mehmed Paþa (1654-1704) ise devlette, Reis-ül-Küttâb’lýk Kalemi’ nde kâtip olarak baþladýðý görevini, daha sonra Divân-ý Hümâyûn Kalemi, Beylikçi’ lik görevlerinden sonra, 1696’da Reis’ ül Küttâb’nlýða tayin olunur. 1703’ de Sadrazam olur. Ayný yýl Sadrâzamlýktan alýnarak Kýbrýs Valiliði’ ne getirilir, kýsa zaman sonra da bu görevinden alýnarak, Rodos’a sürgüne gönderilir, burada 1704 yýlýnda kahýr ve üzüntü içerisinde ölür.
Tekrar konumuza dönersek ; Halil Hoca mevzuya “Batýlýlaþma” tarihimizin 1699 yýlýnda, Osmanlý’ nýn Avrupa karþýsýnda kesin yenilgimizi kabul etmekle birlikte baþladýðýný, Râmi Mehmed Paþa’ nýn bu anlaþmayý devlet nâmýna müzakere eden ve imzalayan kiþi olduðunu belirterek konuþmasýna baþlar.
Râmi Mehmed Paþa’ nýn, Boðdanlý hümanist Kantemir ile samimi bir dostluðunun bulunduðunu, onun, hümanist fesefe ile Lâtince ve Yunanca’ yý çok iyi derece bilip konuþtuðundan söz eder.
Kantemir’ in Boðaz’da bir yalýsý bulunduðu (Ortaköy’ de s.z.ç), modern Türk müziðinin kurucusu olan Kantemir’ den Paþa’ nýn modern Avrupa’ nýn ortaya çýkýþýna dair çok þey öðrendiðinden bahsediyor.
Paþa’ nýn; Kantemir ile dostluðu ve bilgi alýþveriþi sonucunda , mutlak olarak “ Avrupa kültürünün üstünlüðünü ” kabul ettiðini, Avrupalýlýðýn ilk mümessilinin de bu rüþvetçi Paþa olduðunu belirtir Halil Ýnalcýk Hoca.

Rahmetli Yýlmaz Öztuna; Kantemiroðlu’ nun âkýbetini, ansiklopedisinde þu satýrlarla anlatýr:
“Kantemiroðlu…iki defada tam 21 yýl Ýstanbul’a oturmuþtur. (1687-1691)=4+1693-1710=17=21);…1710’ da ikinci defa Boðdan voyvodasý olarak tâyin edildi. Fakat Türkiye ile Rusya savaþa girince, Türkiye’ ye ihanet etti ve istiklâl sevdâsýyle Çar Büyük Petro’ nun tarafýna geçti. 1711 Prut seferi Ruslar’ ýn yenilmesiye bitince, canýný kurtarmak içi Rusya’ya kaçtý…53yaþýný 9 ay ve 26 gün geçe Rus topraklarýnda öldü…” 2

Buradan yola çýkarak da; Türkiye olarak Batýlýlaþma maceramýzý Cumhuriyetin kuruluþuna kadar kýsa ve öz bir þekilde, konuþmasýný anlatýr ve sonlandýrýr.

Salih Zeki Çavdaroðlu
21 Ekim 2020

DÝP NOTLAR :
1 Cînuçen TANRIKORUR,”Osmanlý Musýkîsi”,Osmanlý Medeniyeti Tarihi, Zaman Yay., Ýstanbul, 1999,c.2, s. s.508
2 Yýlmaz ÖZTUNA, “Türk Mûsikisi Ansiklopedisi”, Millî Eðitim Basýmevi, Ýstanbul, 1969, C.I, s.323




https://ferahnak.wordpress.com/2020/10/21/sadrazam-rami-mehmed-pasa-ile-muzikolog-bestekar-dimitrius-kantemiroglu-dostlugu/