Lâle Devri ile baþlayýp sosyal ve mimârî hayatta modernleþmeye doðru atýlan adýmlar, hýzlý bir þekilde devam etmektedir. Bu meyanda Ýmparatorluk günden güne gücünü ve hayatiyetini kaybetmektedir. III. Selim tahta çýktýðýnda takvimler 7 Nisan 1789’ u göstermektedir. Fransa çalkalanmaktadýr; bir kaç ay sonra dünyanýn seyrini deðiþtirecek “büyük ihtilâl” yaþanacaktýr.
     Yeni Padiþah, þehzâdeliðinde Batýlý öðretmenlerden siyaset ve sanat dersleri almýþtýr. Fransa ve Ýtalya’daki toplumsal hareketleri yakýndan takib etmektedir. Bu birkimleri sonucunda;
“…1791’ de III. Selim, Ebu Bekir Ratip Efendi’ yi Viyana’ ya yolladý. Ratip Efendi oradan münevver despotizm icraatýný anlatan mufassal bir lâyiha yollayarak ýslahat tavsiyelerinde bulundu. Müteakip yýllarda Padiþah Londra, Paris ve Berlin’de ilk defa olarak devamlý elçilikler ihdas etti. Bunlarý ondokuzuncu asýrda Ýran’ a yolladýðý elçiler takip etti…” 1
III. Selim buralardan aldýklarý bilgiler ýþýðýnda, pek sistematik olmayan askerî ve idarî reformlara yeltenir. Nizâm-ý Cedîd adý ile yeni bir piyade sýnýfý oluþturur. Yunanistan’ da ayaklananmalar, Arabistan, Balkanlar ve Kafkasya’da ayrýlýkçý hareketler baþlamýþtýr. Ancak, bu reformist kararlarýna karþý Yeniçeri ve Âyan’ ýn direniþi sonucunda, pek baþarýlý olamaz ve bunu hayatýyla öder.
Oysa III. Selim Devlet’ in yeniden yapýlandýrýlmasý çalýþmalarýnda oldukça iyi niyetliydi, ancak ;
“…Tarihimizin en büyük ihaneti, III.Selim’ in devleti ayaða kaldýrmak için giriþtiði hamlelere, kendi çýkarlarý için direnen ve uzunca bir süre devlet dizginlerini ele geçiren çetelerin ihaneti idi. Þayet, o çok deðerli tarih kesitini kurumlarýmýzý yenileyerek geçirse idik, belki 19. yüzyýlýn trajik çöküþü yerine, Rus Ýmparatorluðu gibi kontrollü bir güç sahibi olacaktýk…” 2
Yaþanan hadiselere baktýðýmýzda sýrf III. Selim dönemi deðil, genelde bütün yeniþleþme hareketlerinde, yönetimdeki güç odaklarýnýn talepleri dýþýna çýkýlmasý hâlinde, reformasyonu yürüten lideri bile ortadan çekinmeden kaldýrýlabileceðini göstermektedir.
“…III.Selim’ in modern anlamda reformcu olmadýðý,fakat daha çok 18.yüzyýlda selefleri tarafýndan yapýlan türden reformlarýn devam ettiricisi olduðu,diðer bir deyiþle Osmanlý sisteminin geri kalan kýsmýnda her þeyin olduðu gibi korunmasý için askerî güçleri modernleþtirmek yolunu benimsediði,Osmanlý sisteminin diðer kýsýmlarýnda reform yapmak için,çok sýnýrlý giriþimlerde bulunmasý tarafýndan isbatlanýr…” 3


GELENEKSEL MUSIKÎNÝN FÝNAL YILLARI

III. Selim’ in sanatkârlýðýnýn, özellikle musikîþinaslýðý, onun Devlet adamlýðýný oldukça gölgede býrakýr. Þehzadeliðinde Kýrýmlý Ahmed Kâmil Efendi’ den meþk, meþhur Tanburî Ýshak’ dan da tanbur dersleri almýþtýr. Hatta padiþahlýðýnda ; “… ‘Küme Faslý’na geç kalan Tanburî Ýzak’ ý Harem Aðalarý içeri almaz ve bir an incitirler. Olaya þahit olan Padiþah, Harem Aðalarýný þiddetli bir þekilde azarlar ve ‘Sizin gibi binlercesini bulurum, ama Ýzak gibi bir üstâdý kolay bulamam’ diyerek, sanatçýya verdiði önemi de bir ölçüde göstermiþ olur…” 4
O kadar ki Sûz-i Dilârâ, Evcârâ ve Þevkefzâ baþta olmak üzere bulduðu bir çok makam ve bestelediði dinî ve dindýþý eserlerle, klâsik ile romantik dönem arasýnda” III.Selim ekolü” olarak yeni bir devir açar.
“…Osmanlý Hânedâný’ nen en ünlü bestekârý, þair, neyzen ve tanbûrî III. Selim’ in sanat çevresi, Osmanlý Mûsýkîsi’ nde son ihtiþâmýn yaþandýðý, bir yenilik sahnesi oldu. Bu sahnede, yönetmen Padiþah’ tan baþka,TANBÛRÎ EMÝN, NUMAN ve ZEKÝ MEHMED AÐA’lar, NÂSIR ABDÜLBÂKÎ DEDE , HAMPARTSUM, KÜÇÜK MEHMED AÐA, ÞEHLÂ HÂFIZ ve KEMÂNÎ ALÝ AÐA, GENÇ DEDE ve ÞÂKÝR AÐA ile DELLÂLZÂDE, ise oyun dýþýnda kalmayý tercih eden klâsikcilerdi. II.Mahmud’ dan, Halife Abdülmecid’ e kadar geçen 114 yýllýk süre, sadece, Osmanlý Musýkîsi’ nin son büyük bestekârlarýnýn deðil, ayný zamanda, geleceðin Türk Musýkîsi’ ni hazýrlayan büyük musýkîcilerin de yetiþtiði bir tarih dilimidir….”5
Bu ekol bir yerde klâsik dönemden neo -klâsik döneme geçiþte köprü görevini yapmýþtýr. Bir önceki yüzyýlda elit ve halk mûsikîlerinin birbirleriyle olan yakýnlýðý, tekrar bir ayrýþma safhasýna girmiþtir.
III. Selim, Osmanlý’ nýn Avrupa’ daki elçilerinden her konuda olduðu gibi müzik konusunda da bilgilendirici raporlar ister. 1797’ de Topkapý Sarayý’ nda opera temsilleri verilmektedir. Tanbur, kudüm ve ney’ in yanýna keman gibi yaylý sazlar ve klârnetin de bu yýllarda girdiði sanýlmaktadýr.
Nizâm-ý Cedîd’ in kuruluþuyla birlikte Fransýz subaylarýn öncülüðünde, batýlý anlamda bir boru-trampet takýmý kurulmuþtur. Böylece Muzýka-i Hümâyun’ a giden yolda son adýmlarýn atýldýðýný görüyoruz.
“…Yenilikçi Padiþah III.Selim’ in Batý müziðine de önem verdiðini söyleyebiliriz.1793 yýlýnda Sâdâbad dönüþü Topkapý Sarayý’ nda bulunan Þevkýyye Köþk’ünde ‘Frenk Rakkas’larýný,1797’ de ise ‘Opera Heyeti’ne temsiller verdirerek” izleyecektir. 6

S.Zeki ÇAVDAROÐLU
Temmuz-2008


DÝP N O T L A R

1 Cemil MERÝÇ, ”Kýrk Ambar”, Ötüken Neþriyat, Ýstanbul, 1980, s.281
2 Mümtazer TÜRKÖNE, ”Ya Devlet Baþa; Ya Kuzgun Leþe”, Zaman Gazetesi, 1 Temmuz 2007
3 Alâaddin YALÇINKAYA, ”Islahat, Deðiþim ve Diplomasi Dönemi (1703-1789” Türkler, Yeni Türkiye Yayýnlarý, Ankara, 2002, C.12, s.6l6
4 Yalçýn ÇETÝNKAYA, ”Müzik Yazýlarý”, Kaknüs Yayýnlarý, Ýstanbul, 1999, s.132
5 Cînûçen TANRIKORUR, ”Osmanlý Musýkîsi”, Osmanlý Medeniyeti Tarihi, Zaman Gazetesi Yay., Ýstanbul,1999, c.2, s.511
6 Yalçýn ÇETÝNKAYA, a.g.e. , s.133

https://ferahnak.wordpress.com/2021/10/09/iii-selim-devri-nde-turk-musikisi/