Avþarlar önemli iþler baþarmýþ dolayýsý ile Türk tarihinde derin izler býrakmýþ bir Oðuz/Yýldýz Han boyudur. Ýlk kez Saka (Ýskit) Türkleri arasýnda ve Artvin dolaylarýnda tarih sahnesine çýkan Avþarlar, Oðuz Yabgu Devleti’nden baþlayarak Selçuklular, Zengiler, Huzistan Beyliði, Akkoyunlular, Karamanoðullarý, Avþar Devleti/Ýmparatorluðu diye uzayýp giden onlarca siyasî oluþuma ya imza atmýþlar ya da katký sunmuþlardýr.

Anadolu’da ilk kez adýndan söz edilen Oðuz boyu Avþarlardýr. Sakalarýn egemenliði sýrasýnda Anadolu’ya giren Avþarlar dönemin kaynaklarýnda da yer almaya baþlamýþlardýr. Misal o dönemin gezginlerinden (seyyah) olan Skylax M.Ö. 508-500 arasýnda Artvin/Hopa’da Apsaros adlý bir ýrmaktan ve yine ayný yörede Byzerler adlý halktan söz etmiþtir. Bu ad Bozoklarýn Yunanca söyleniþi (telaffuz) olabilir. Bilindiði üzere eski Türkçede F-V sesleri yoktur ve yerlerine P-B sesleri kullanýlmýþtýr. Yine eski Yunancada da C-Ç-Þ sesleri bulunmaz. Haliyle Avþar adýnýn yazýmý ister istemez deðiþik biçimler almýþtýr. Ki sonradan Romalý Plýnýus da M.Ö. 79’da buradaki çayýn ve kentin adýný -Latince söyleniþiyle- Absarus olarak yazmýþtýr. M.S. 131’de yöreyi gezen Arrýanos ise burasýný Apsaros olarak kayda geçmiþtir. Kýsacasý sözcüðün sonundaki -os, -us ekleri çýkarýldýðýnda Avþar sözcüðü apaçýk ortaya çýkmaktadýr.

Sümerler, Turukkular, Turkiler, Traklar, Truvalýlar, Lidyalýlar, Etrüskler… Türkistan’dan dalga dalga çýkýp gelen Turanî boylardan biri de -Batýlýlarýn Ýskit adýný verdiði- Sakalardýr. Herodot baþta olmak üzere birçok kaynakta geçtiði üzere Anadolu bir dönem Sakalarýn egemenliðine girmiþtir. Hatta Mýsýr bile Saka Türklerinin egemenliðini kabul ederek, vergi vermeye baþlamýþtýr. Kimileri bunu M.Ö. 680’ler olarak nakleder. Sonrasýnda Sakalarýn gücüne karþý koyamayarak, onlara katýlan Persler düzenlenen bir barýþ yemeðinde hile ile Sakalarýn ünlü hakaný Alp Er Tunga’yý zehirleyip öldürürler. Herodot, olayýn Tokat/Zile yakýnlarýnda geçtiðini söyler. Kimi tarihçiler ise Urmu (Urmiye) Gölü kenarýnda olduðunu ileri sürmektedir. M.Ö. 625-624’lerde gerçekleþen suikastýn ardýndan Anadolu’daki Saka egemenliði yavaþ yavaþ sona erer. Sonrasýnda Perslerin, Türkler üzerindeki askerî ve siyasî baskýlarý baþlar. Devreye Alp Er Tunga’nýn torunu Tomris Hatun girer. Özbekistan taraflarýnda yeniden dirilen/toparlanan Türk Devleti Persleri hezimete uðratýr. Büyük olasýlýkla Avþarlar da bu dönemde yani Tomris Hatun önderliðindeki toparlanma sürecinde Doðu Anadolu-Azerbaycan-Daðýstan üzerinden Türkistan’a çekilmiþ olmalýdýrlar. Zira Bakü’ye ev sahipliði yapan Apþaron (Afþaron) Yarýmadasý da adýný Avþarlardan almaktadýr.

Avþarlar 10. yüzyýlda Müslüman olurlar. 11. yüzyýlda Horasan’a inerler. Buradan batýya yönelerek Azerbaycan-Irak-Suriye ve tabi Anadolu’ya girerler. Kimi kaynaklar Avþarlarýn batýya göçünde Moðol baskýsýndan söz etse de bu görüþ tutarsýzdýr. Çünkü Avþarlarýn Hazar Denizi’nin çevresinde bir tur atýp Anadolu’ya tekrar gelme tarihleri Büyük Selçuklular dönemine kadar gitmektedir. Dahasý Nadir Þah döneminde Avþarlarýn -sýnýr hattý olan- Afganistan ve Pakistan taraflarýna tersine göçleri söz konusudur. Hatta günümüz Afganistan’ýnda yaþayan Avþarlar ile Pakistan ordusundaki Kýzýlbaþlar o günlerden yadigârdýr. Moðol baskýsý ise sadece Karamanoðullarý için geçerlidir. Anadolu Selçuklu Devleti’ne en büyük desteði veren Karamanoðullarý olmuþtur. Anadolu Selçuklu Devleti’ndeki kimi devlet adamlarý ile yine Anadolu’daki kimi beyliklerin yardým istemesi üzerine harekete geçerek Kayseri’ye kadar gelen Zengiler-Eyyubîler-Memlükler olarak da anýlan Ortadoðu Türk Devleti’nin (Ed-devleti’t Türkiyya) ünlü hükümdarý Sultan Baybars’ýn Moðollarla mücadelesine de sadece Karamanoðullarý destek vermiþtir. Hatta bu yardým yüzünden Moðol/Ýlhanlý ve -onlarýn kuklasý durumuna düþen- Selçuklu ordularý dahasý onlara destek için Kýrým’dan gelen Moðol/Tatar ordusu ile savaþmak zorunda kalmýþlardýr. Ýlhanlýlardan sonra bu kez karþýlarýnda Osmanlý vardýr. Baþlangýçta Bizans ve Sýrp ordularý ile de birleþerek saldýran Osmanlý Devleti döneminde özellikle Karamanoðlu Avþarlarý kitleler halinde adalara, Balkanlara, Kýrým’a, Ahýska’ya, Suriye’nin kuzeyine, Kýbrýs’a, Kuzey Afrika’ya sürülürler. Bu süreçte birçok Avþar oymaðý/obasý sýnýr hattý olan Erzincan-Sivas-Tunceli taraflarýna ve Karabað-Urmu-Tebriz gibi yörelere göç ederek Akkoyunlular, Safevîler diye giden Türkmen hanedanlýklarýna katýlýrlar. Anadolu’da Karamanoðullarý dýþýnda güçlü bir siyasî yapý kuramayan Avþarlarýn Ýran merkezli coðrafyada ise Türk tarihinin son büyük cihangiri olan Nadir Þah’ý çýkarmalarý rastlantý deðildir kuþkusuz.

Yukarý Seyhun boylarýna yani bugünkü Özbekistan taraflarýna yerleþerek kýþlak yapan, yazlarý Altay Daðlarýna kadar çýkan Avþarlar bölgede ardý ardýna kurulan Türk hanedanlýklarýna/devletlerine baðlý olarak yaþamýþlardýr. Nüfus ve nüfuz olarak güçlenen Avþarlar, Oðuz Yabgu Devleti’nin ve onun devamý olan Büyük Selçuklularýn kuruluþunda etkin rol oynamýþlardýr. Bunu Zengiler Atabeyliði, Huzistan (Oðuzistan) Beyliði, kimilerince Oðuz Devleti olarak da nitelendirilen Karamanoðullarý, Akkoyunlular, Karabað Hanlýðý, Avþar Devleti gibi onlarca siyasî yapýlanmayý hayata geçirmiþlerdir. Bilim ve kültür alanýnda ise Anadolu’da Türkçenin resmî dil kabul edilmesi, ilk Türkçe Kuran ve yorum (tefsir), ilk Türkçe týp kitabý, ilk mehter takýmý gibi çalýþmalara imza atmýþlardýr. Üç hilal simgesini bile Anadolu’da ilk kullanan Avþarlardýr.

Avþarlar günümüzde Özbekistan’dan baþlayarak Afganistan, Pakistan, Türkmenistan, Ýran, Azerbaycan, Türkiye, Irak, Suriye, Libya, Kýbrýs, Yunanistan, Bulgaristan, Makedonya… diye uzayýp giden birçok ülkeye daðýlmýþ olarak varlýðýný sürdürmektedir. Avþar tarihinden geriye ise Ýbn-i Sina (?), Aksungur, Aydoðdu Bey, Nureddin Zengi, Karamanoðlu Mehmet, Yunus Emre, Kaygusuz Abdal, Baba Tekeli (Þah Kulu), Nadir Þah, Pîri Reis, Köroðlu, Dadaloðlu, Karacaoðlan, Âþýk Veysel, Atatürk, Kazým Karabekir, Rauf Denktaþ, Alparslan Türkeþ, Muhsin Yazýcýoðlu… diye sýralanan Türk büyükleri yadigâr kalmýþtýr.

Avþarlarýn en kalabalýk oymaklarýndan (aþiret) biri mensubu olduðum Karahacýlýlardýr. Çukurova’dan ak koyunlarla göçüp, Toroslara karakeçilerle konmuþuz. Karahacýlý’nýn Hocalý obasýndan olan Dadaloðlu emmimizin de dediði gibi; tarihin bir döneminde “ferman padiþahýn, daðlar bizim” olmuþ. Göçler, sürgünler birbirini izlemiþ. Neden? Nedeni belli aslýnda… Oðuz/Bozok/Kayý (Osmanlý) hükümdarý Sultan I. Mahmut’un, Hanefî mezhebinden olan ve Þiî-Sünnî ayrýþmasýný ortadan kaldýrmaya çalýþan dahasý Çin’e akýn düzenleyen son Türk cihangiri olarak tarihe geçen Oðuz/Bozok/Avþar Ýmparatorluðunun ünlü hükümdarý Nadir Þah’a gönderdiði mektuptan bir bölüm… “Acem (Azerbaycan-Ýran) topraðýnýn hâkimi, Hint ve Turan’ýn sahibi, meliklere taç bahþeden, þaný uca Türkman (Türkmen) hanedanýnýn kahramaný, Muðan’da toplanan büyük þurâda (kurultay) büyük hakan, saygýdeðer kaðan, cihan þahlarýnýn þahý Sultan Nadir…” Osmanlý yönetimi, Horasan Avþarlarýnýn Kýrklý oymaðýndan olan ve Sivas’a kadar dayanan Nadir Þah’tan o kadar korkmuþtur ki, Anadolu’nun doðusunda Avþar býrakmamýþtýr neredeyse..

Avþar devleti Karamanoðullarýný oluþturan topluluklardan biri olan Kýzýl/Kýzýllar oymaðýna mensup Gâzi Mustafa Kemal Atatürk ile noktayý koyalým: “Arkadaþlar! Gidip, Toros Daðlarý’na bakýnýz, eðer orada bir tek Yörük çadýrý görürseniz ve o çadýrda bir duman tütüyorsa, þunu çok iyi biliniz ki bu dünyada hiçbir güç ve kuvvet asla bizi yenemez.”

Aziz Dolu Atabey

https://azizdolu.wordpress.com/