Tarih boyunca istihbarat çeşitli aşamalardan geçmiştir. Bunların en çok bilinen ve en eskisi olan İnsan İstihbaratıdır (HUMİNT veya Human intelligenc). İstihbarat kaba anlamıyla ikiye ayrılmaktadır: Klasik İstihbarat ile Modern İstihbarat. Dünyada bilinen onlarca ülke istihbaratı mevcut olmakla birlikte, ülkeden ülkeye ihtiyaca göre değişiklik arz etmektedir. Ülkenin ekonomik-sınai ve coğrafyasına göre değişen bu müthiş organ çalışma tarzlarıyla farklılık göstermektedir. Ancak özellikle Modern İstihbaratta ülkeler arasında iş birliliğinin yanı sıra, ortak terminoloji göze çarpmaktadır. Buna kısaca JARGON denilmektedir. Dünyanın en ünlü istihbarat teşkilatları ise: KGB (sonra FSB ve SVR), MOSSAD, MI6, CIA dır. Bu servislerin Dünyada ün kazanmasının yanı sıra yurtdışı operasyonlar yaparak sık sık medyaya konu edilmişlerdir. Modern istihbarattın en büyük özelliği ise teknik olarak daha profesyonel olmasıdır. Bunun anlamı ise; gelen her bilgi ham madde olarak kabul edildikten sonra değerlendirir ve işlenir. İşlendikten sonra ise gereken (ilgili) yerlere servise olarak sunulur. Bu teknik ihmal edildiği takdirde, varılan sonuçlar karşı aldatmalarla dolu olcağı ihtimali her zaman var olacaktır. Özellikle çağımızda “belge/bilgi/duyum” la (bazen de çakışan) dolu olduğunu düşünerekten değerlendirilmelidir. Bu kargaşadan çıkmak için genel bir uygulamayı dile getirmek istiyoruz. Belge ve bilgilerdeki çeşitliliğin beraberinde kaynak tespiti getirir, böylece genellikle elde edilen malzemeler açık kaynaklar, yarı kapalı kaynaklar ve kapalı kaynaklar diye üçe bölünür. Aynı zamanda kaynaklarında tasnifi; çok emin kaynaklar, emin kaynaklar, güvenirlirliği şüpheli olan kaynaklar ve güvenilmez kaynaklar diye dörtte bölünür. Kaynak türü olarak; karşılıklı diyalog, haberleşme (sözlü ve şifahi konuşmalar , konuşmaların (telsiz, internet ve telli), yazışmaların olduğu kaynaklar (gizli ve açık kağıt üzerinde olan) ve arşiv ve dosyaların oluşturduğu kaynaklar (birer bilgi deposu olan yerler). Burada unutulmaması gereken çok önemli nokta ise; “İstihbarat üretimidir”. İstihbarat üretiminde çeşitli kaynaklardan yararlanılır. Bu alanda faaliyet gösteren tüm istihbarat kuruluşlarında kaynak dağılımının, kapalı kaynak için yüzde 10, elektronik ve teknik kaynaklar için 5, açık ve yarı açık kaynaklar için yüzde 85 olduğu kabul edilir. (1)
Görüldüğü gibi ham maddeleri yararlı hale getirmek istihbari anlamda ne kadar önemlidir. Bu önlemlerin çoğu yanlış bilginin sisteme girmesini engellemek içindir. Bu olayı açıklığa çıkarttıktan sonra ikinci önemli noktaya intikal etmemiz gerekir. Değinmemiz gereken ikinci nokta ise: Dünyadaki istihbaratın yapı ve benzerlikleri. Genel olarak ülke istihbaratını incelediğimizde hemen hemen hepsinin çeşitli amaçları olan bir topluluk halinde hareket ettiğini görürüz. Bunu en fazla hedef alanları açısından görüyoruz; söyle ki bir ülkede Siyasi, Askeri, Ekonomik, Sosyal, Sınai-Teknolojik, Bilimsel, Meteorolojik-Kartograf, Ekolojik, Arkeolojik, Biyografik, Terörizm – İllegal Faaliyetler İstihbaratına rastlayabiliriz. (2) Bunun tamamına ise belirli ülkenin İstihbari gücünü temsil etmektedir. Birden çok istihbarat teşkilatlarının ülke güvenliği için çalıştığını görürüz. Buna topluluk sistemi (community system) denmektedir. Bu çalışmanın tamamı bir ülkenin toplam istihbari gücünü (kapasitesini) ifade eder. Genel olarak İstihbaratın geniş ya da dar bir “çekirdek kadrosu”, özel yetiştirilip eğitilmiş, uzun süre devamlı deneyim kazanmış, işleri ve yönetimi belirli bir hiyerarşi içinde elinde tutan kimselerden oluşmuş bir insan gücü mevcuttur. (3) İstihbaratta genellikle, esas kadro (devamlı), geçici kadrolar (fahri veya ödeme karşılı görev yapanlar), angaje edilmiş ajanlar (kısa veya uzun süreli çalışanlar) ve gönüllü muhbirler ( konuyu bilen ve yaşamış kimseler) olarak dört çeşit eleman vardır. Alınan kişilerin eğitimi, doğal yetenek ve disiplini, servis için esastır. Çünkü, “ham madde” dediğimiz bilgilerin toplanması, değerlendirilmesi (fabrikasyonların tespiti gibi), bir sızmanın (Penetration) veya köstebek tespitinde ve angaje edilmiş birinin tespiti için önemlidir. Kısacası, elemanların kalitesi arttığı oranda elde edilen bilgilerin veyahut yapılan işinde kalitesi artacaktır. Çünkü, istihbarat teşkilatının yerine getirmesi gereken görev ve sorumlulukların yanı sıra aksiliklerle de karşı karşıya pekala kalabilirler. Burada İstihbaratçının doğal yetenek ve İstihbarat Prensiplerine (4) riayet etmesiyle zorlukları aşabilir.
Tabi ki araç ve gereçleri de unutmamak gerekir. Çünkü modern istihbaratın en önemli özelliklerinden biri de kullanılan yüksek teknolojidir. Genel bakımdan Devletler, İstihbarata ayırdığı kaynak harcama konularında (Amerika’da 11 Eylül saldırısı akabinde olduğu gibi) zaman bakımdan farklılıklar göstermiştir. Bu ihtilaflar, İnsana mı yoksa Teknolojiye mi daha fazla fon harcanmalı sorusunu akla getirmektedir?
Genel olarak teknik istihbarat şöyle sınıflandırılır: Siber İstihbarat, Telemetrik (mesafe ölçme) istihbarat (Telint), Radarlar İstihbarat (radint), Uydular, uzay araçları ve istihbaratı, Görüntü/Fotoğraf istihbaratı (Photint/İmagery), Echelon sistemi (devkulak), Dinleme İstihbarat (Comint ve Sigint), Elektronik İstihbarat (Elint). (5)
Yukarıda saydığımız teknik istihbarat araçlarını tek tek açıklamak konumuz açısından elzem görmüyorum. Ancak ülkelerin bu tür çalışmalara ayırdığı kaynak ve emeği düşünmek, olayın büyüklüğünü anlamamızı kolaylaştırır. Gelişmiş ülkeler önce kendi güvenlikleri için yılda milyarlarca dolar bu tür çalışmalar için harcamaktadır.

Dipnotlar:

(1) Kemal GIRGIN, Uluslararası İlişkiler Modern İstihbarat ve Türkiye, Okumuş Adam yayınları, İstanbul Nisan 2003, s.490.
(2) Bu konuda (daha değişik bir biçimde anlatan) ayrıntılı bilgi için: Avrasya Dosyası, İstihbarat Özel, Yaz 2002, s.115. ve Prof.Dr. SHERMAN KENT, Stratejik İstihbarat, Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi yayınları. s.24-30.
(3) Kemal GIRGIN, a.g.e, s.424.
(4) İstihbaratçının uyması genel prensipleri kısacası söyle özetleyebiliriz:
1.Ketumiyet ve gizlilik.
2.Şüphecilik ve ihtiyat (aşırıya gitmemek kaydıyla).
3.İstihbaratta (4H): Her şey+herkes+her yer+her zaman.
4.İrdeleme (dedikodulara dikkat ederek).
5.Koruma (karşıdan sızmalara dikkat etme veya buna casuslukla mücadele (Kontrespiyonaj )).
6.Dost var/Dost yok (devamlı dost yada devamlı düşman yok ilkesine dikkat etmek )
7. Aldatma/Hile/Şaşırtmacanın rolü (burada savaş hilelerine dikkat edilmesi gerekir).
(5) Kemal GIRGIN , a.g.e., s.279-379.