M.NÝHAT MALKOÇ

     Deðerlerimiz ve deðerlilerimiz ne çabuk unutuldu. Sanki gözlerimiz baðlandý, kulaklarýmýz týkandý, idraklerimiz zincire vuruldu. Son senelerde büyüðü küçüðü tanýmaz olduk. Tarihimize ve bu ülkenin temel dinamiklerine sýrt çevirdik. Bu memleket için gece gündüz fikir üreten ve çalýþan kiþiler ölünce kimse onlarý hatýrlamaz oldu. Aslýnda kiþi maddeden dünyadan ayrýldýðý zaman deðil, hafýzalardan silindiði, hatýrlanmadýðý zaman ölür.

     Trabzon’dan çýkan, bütün Türkiye’nin tanýdýðý ve sevdiði bir ilim ve kültür adamý olan Osman Turan’ýn ölümünün 30. yýlýný geride býrakmýþ bulunuyoruz. Fakat bunun farkýnda olan insanlarýn sayýsý bir elin parmaklarý kadar bile deðil. Çok çabuk unuttuk bize Selçuklu ve Osmanlý tarihini öðreten ve bu sahalarda eþsiz eserler veren büyük tarihçimizi… Gerçi öðrendiðim kadarýyla 19 Ocak 2008’de Ankara’da Milli Kütüphane Konferans Salonu’nda kendisi için bir bilgi þöleni düzenlendi. Fakat ben bunu yine de yeterli saymýyorum. Daha geniþ katýlýmlý sempozyum ve ilmî toplantýlarla anýlmalý ve anlatýlmalý Prof. Dr. Osman Turan… O, yaþadýðý sürece milleti ve memleketi için yaptýðý çalýþmalardan dolayý bunu fazlasýyla hak ediyor. Onun için yapacaklarýmýz vefanýn henüz ölmediðini ispat edecektir. Fakat bu imtihanda ne yazýk ki baþarýlý olamadýk. Þahsen bu konuda özellikle Trabzon’da hiçbir çalýþma yapýlmamasýný yadýrgadým. Zira Osman Turan Trabzon’un yetiþtirdiði bir deðerdi. Trabzonlular bu deðerlerini ne çabuk unuttular; bunu anlamakta zorlanýyorum.

     Merhum Osman Turan’ýn 1914’te Trabzon’un Çaykara ilçesine baðlý Soðanlý köyünde baþlayan çileli hayatý 1978 senesinde son bulmuþtur. Yani O, 64 sene yaþamýþ fakat yaþadýðý seneleri dolu dolu geçirmiþtir. Kanaatimce 64 yýlda belki iki asýrlýk iþ yapmýþtýr. Bu da gösteriyor ki mühim olan ömrün uzunluðu deðil, ne yolda ve nasýl harcandýðýdýr. Bu deðerli ilim adamý babasý Hasan Aða’yý Birinci Cihan Harbi’nde Kafkas Cephesinde kaybetmiþtir. Yani o bir þehit çocuðudur. Osman Turan, ilkokulu Çaykara’da, liseyi Trabzon ve Ankara’da bitirdi. Ankara Üniversitesi Dil-Tarih ve Coðrafya Fakültesinden 1940’ta mezun oldu. “On Ýki Hayvanlý Türk Takvimi” adlý eseriyle doktor oldu. Doktora jürisinin baþkaný Prof. Dr. Fuat Köprülü idi. 1944’te doçentliðe, 1951’de de profesörlüðe yükseldi. 1948’de Paris’te toplanan Þarkiyatçýlar Kongresine “Selçuklu Türkiye’sinde Toprak Hukuku” adlý tebliði ile katýldý. 1948–1950 yýllarý arasýnda Londra ve Paris’te incelemeler yaptý. 1954 yýlýnda Trabzon’dan milletvekili seçildi. Milletvekilliði 27 Mayýs 1960’a kadar sürdü. Yassýada’da 17 ay tutuklu kaldý. Daha sonra beraat etti. 1964’te Adalet Partisi Genel Baþkan Yardýmcýsý seçildi. 1967’de tekrar Trabzon’dan milletvekili oldu, 1969’da siyasetten çekildi. Biyografisinden de anlaþýlabileceði gibi O, çok zorlu ve yorucu bir ömürle cedelleþmek zorunda kalmýþtýr.

Osman Turan, aramýzdan ayrýlýp ebedî âleme göçene kadar araþtýrmaya ve yazmaya devam etti. Ölüm döþeðindeyken de yazma çalýþmalarýný sürdürüyordu. O, bizlere tarih muhtevalý zengin bir külliyat býraktý. Yazdýðý eserler, alanlarýnda ilk olma özelliðini taþýyordu. Özellikle Selçuklular üzerine kaleme aldýklarý dünya çapýnda kýymeti haizdir. Onun tarih külliyatý olmasaydý bugün pek çok bilgi ve belgeden mahrum kalacaktýk. Turan’ýn yazdýðý eserlerin en önemlileri yayýnlanýþ tarihine göre þunlardýr: “Türkiye Selçuklularý Hakkýnda Resmi Vesikalar” (1958), “Selçuklular Tarihi ve Türk Ýslâm Medeniyeti” (1965), “Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi” (1969), “Din ve Lâiklik”, (1971), “Türkiye’de Siyasî Buhranýn Kaynaklarý” (1964), “Selçuklular ve Ýslâmiyet” (1971), “Doðu Anadolu Türk Devletleri Tarihi” (1973), “Türkiye’de Komünizmin Kaynaklarý” (1965), “Türkiye’de Manevî Buhran” (1978), “Vatanda Gurbet” (1980), “Tarih Akýþý Ýçinde Din ve Medeniyet” (1980)…Bu eserler sahalarýnda büyük boþluklar doldurmakta, Türk kültürüne ve tarihine ýþýk tutmaktadýr.

KTÜ bünyesinde inþa edilen kültür merkezine Osman Turan’ýn adýnýn verilmesini önemsemekle beraber Trabzonlularýn bu kýymetli ilim adamýna olan manevî borçlarýný hakkýyla ödediklerine inanmýyorum. Ölümünün 30. yýlýnda kendisine rahmet diliyorum.