Şüphesiz bu sorunun yanıtı “Ezilenler” olacaktır.

Dostoyevski, çocukluğundan itibaren dönemin edebi eserlerini takip ederek kendini geliştirmeye başlar. Rus şairlerinden Jukovski’yi hayranlıkla okur. Puşkin’i ise adeta şiir tanrısı olarak beller kendisine. Yine Schiller’e olan ilgisi onun ufkunda geniş alanlar açacak çeviri işine atılacaktır. Balzac’ın “Eegenui Grandet” (Öjeni Grand) romanını Rusçaya çevirerek ilk edebi deneyimini yaşar. Gogol ise Dostoyevski’yi üslup ve düşünce bakımından etkilemiştir. Bu etkilenme Dostoyevski’ye 1845 yılında dönemin Rus memur hayatını anlatan “İnsancıklar”ı yazdırır. İnsancıklar eseri en son Belinski’ye ulaşınca Belinski ,”Evet, yeni bir Gogol doğuyor.”diyerek neredeyse dünyayı müjdeliyordu.

Dostoyevski, devrin bir çok ilerici genci gibi büyük toprak ağalarını koruyan kölelik kanunlarının yarattığı sosyal ve siyasal yapıdan rahatsızlığını Belinski’nin toplantılarına katılarak belirtir. Rejime karşı çıkan grupların gösterilerine toplantılarına katılır. Bu sırada gençler tutuklanır ve Dostoyevski’de bu grubun içindedir. Haklarında idam kararı çıkartılır. Karar infaz aşamasındayken Çar’ın affıyla kurtulurlar. Bu karar sonrasında dört yıl kürek, beş yıl sürgün cezasına çarpıtılır. Hapishanede yalnızca İncil bulunduğu dine merak sarar. Çernişevski ve Pisarev’le tanışması hapis sonrasına denk gelir. Çernişevski’nin çıkardığı Sovremennik adlı dergide “sanatın toplumu aydınlatma, dönüştürme” misyonundan söz eder ve karşıt görüşlü aristokrat yazarlarla ağır polemiklere girer. 1866’da onu dünya edebiyatının göz nuru yapacak “Suç ve Ceza” romanı yayınlanır.



Her şey genç yazar İvan petrovic’in Miller pastanesinde Bay Smith ve köpeği Azurka’yla karşılaşmasıyla başlar. Bir kaldırım pastanesinden Prens Piyotr Aleksandroviç’in çiftliğine kadarki sokaklarda, evlerde, yaşayan küçük insanların dünyasına girmiş yazar İvan petrovic’in gözlemleri ve yer yer sosyal dedektiflik merakıyla başlar, gelişir devam eder ve gerçekçi bir sonla biter. Evet, “Ezilenler” romanı böyle özetlenebilir. Bu arada giderek kendi gücünü yine kendi ezilmişliğinden alan Natalya Sergeyiç(Nataşa) romanın ana karakteri gibi görünse de Bay Smith’in torunu Helena( Nelly ya da Lenoçka) etrafında olay örgüsü gelişmektedir. Dönemin tüm çarpıklıkları, üçkağıtçılıkları, çetecilikleri, kokuşmuş aristokrasinin tortularının açığa çıkmasına neden olan 11 yaşındaki küçük bir kız olan Lenoçka’nın dedesinin evini ziyaret etmesiyle başlar. Ayrıca küçük bir ayrıntı; küçük çocuk seviciliğinde hangi tiplerin, kimi nasıl kullandığının da izleri de görülmektedir. Yani 20.yüzyıl egemenlerinin bugün büyüyen gölgelerini de eserde görüyoruz. Yazar İvan Petrovic tüm bu yaşananlara tanıktır, tavırlıdır, taraftır. Aslında gerçek hayattan kopup romanın orta yerine İvan Petroviç olarak düşmüş Dostoyevski’nin Belinski’nin “toplum için sanat” görüşünün somut bir ifadesi olarak da değerlendirilebilir. Maslobyev bürokrasi çarkındaki kırıntılardan dönen üç kağıdın beslemesi bir karakterdir romanda. Pezevenklerin, toprak ağalarının, çocuk sevicilerinin açıklarından yararlanarak para kazanmak isteyen Maslobyev ne kadar da günümüzle özdeşleşiyor. Ya umutsuz aşık genç kız Nataşa ve Prens Piyotr’un oğlu Alyoşa’nın yaşadıklarına ne demeli! Sanırım günümüz dünyasının tipik magazin beslemesi züppeleri gibi yaşamayı ve arada sırada arabesk romantizmiyle Nataşa’ya olan aşkını dillendirmesi bu züppelik gerçeğini değiştirmeyecektir. Alyoşa’nın baba otoritesine, toplumsal ahlak baskısına ve genel kural çizgilerinden sıyrılamayıp Nataşa’nın duygu dünyasını hallaç pamuğuna çevirmesi şaşırtıcı bir ustalıkla anlatılmıştır.

Şimdilik bu kadar…Devamı var. Yazar İvan Petroviç’in gözünden biraz daha mevcut düzenle önceki düzenlerin benzerliklerini göreceğiz.

Cengiz MAÇOĞLU