ÇOBANIN ISLIÐI= (FÝZZIKA ÞIVÝN)


Batýda geliþen edebi akýmlardan birisi de pastoral akým þeklinde adlandýrýlmýþtýr.Tema olarak köy ve kýr yaþamýndan,çoban hayatýndan bahseder.Sevinci,neþeyi,doðadaki diðer varlýklarla birlikte süre-giden uyumlu birlikteliði konu edinir.Dahasý mutlu çobanýn türküsü denebilir pastoral içerikli þiirlere.Bu nedenle birazda masalsý ve büyülü bir saflýðý,abartýsýz ve doðal coþkuyu barýndýrýr içinde.Kavalýn sesi gibidir sanki.Kývrýlarak akan suyun coþkusu,bu coþkulu ritim ile gündelik yaþamýný sürdüren su kuþlarýnýn,yosunun,çiçeðin,küçük-büyük tüm canlýlarýn,rüzgarýn,aðaç dallarýnýn ,kuzularýn,oðlaklarýn kýrlardaki koþuþturmalarýný tasvir eder.Tabi ki bütün bunlarý hissederek dizelerine iþleyen ozanýn coþkulu duygularýdýr nihayetinde.Hani bulmacalarda sýkça sorulan bir soru vardýr ya….Eke’dir yanýtý.Pastoral tema da, baþçobanýn (Eke) hayata bakýþýnýn ,onu algýlayýþ biçiminin,doðayla bütünleþik yaþamýnýn coþkulu ifadesidir.Tabi ki batýda geliþen bir edebi akýmdýr bu.Bizdeki karþýlýðý tam olarak nedir bilmiyorum ama halk edebiyatýnda da sýkça iþlenmiþtir doðal temalar.Doðadaki saflýðý,coþkuyu,anlamlarý anlatan bir çok türkümüz mevcuttur.Halk ozanlarýmýz aþklarýný,acýlarýný,inançlarýný,sevinç ve coþkularýný dizelere dökerken sýkça yararlanmýþlardýr doðadan.Onlar sanki doðanýn dile gelen elçileri olmuþlardýr.Aþýk Veysel’in ‘’Benden ala çiçek var mý…’’ adlý türküsü belki de en güzel örnektir buna.

Bulmacalarda sýkça sorulan baþ çoban (Eke) ‘nýn türküsündeki içerik demiþtik ya pastoral temaya ;Bende çocukluðumda bir dönem deneyimini yaþadýðým (bütün köy çocuklarý gibi) kuzu çobanlýðý anýlarýmdan bahsedeceðim.Ve köyümüzün baþ çobanýndan…Hasan amcadan (hesene mýlle) bahsedeceðim.

Islýðýný çok çeþitli amaçlar için bu denli ustalýkla kullanabilen baþka birisi varsa bilmiyorum. Zira ýslýk Hasan amca için ikinci bir iletiþim diliydi adeta.

En son 2002 yýlý yazýnda Antalya’ da karþýlaþmýþtýk Hasan amcayla. Sohbeti ayný tatlýlýkta, yüreði ayný saflýktaydý. Gözlerinin içinde her zaman samimi bir gülümseme ve sevinç ýþýðý vardý.Yaþlanmýþtý birazcýk ama o ýþýktan zerrece bir azalma olmamýþtý onca yýla raðmen.Ve misafirperver,cömert,insancýl yönlerinde hiçbir azalma olmamýþtý.Dahasý vahide yengede,Ýlhami de,ilkokul arkadaþým Kibriya’da,Mahmut ta Fikriye’de….

Özgün’le beraber Zeynep teyzemlere yaptýðýmýz bir haftalýk gezi süresince çocukluk yýllarýmda kalan çýkarsýz dostluk günlerimize yeniden dönmüþtüm sanki.Bu açýdan teyzeme rahmetli Sabri amcaya,Elif ve Koner ablaya Teyze oðlu Ýmral ile eþine,Ali abiye,Ýmam amca, Melek yenge ve çocuklarýna,Sevgili arkadaþým Þahin’e (çuro),Kumru ablaya,Rýfat ,Selami ve eþlerine,emmoðlu Haydar’a...kýsacasý tüm mýlleler gurubuna beni ve Özgün’ü sýkýntýlý geçen bir Kýbrýs döneminden sonra baðýrlarýna bastýklarý için teþekkürlerimi sunuyorum..

Ama ben alçak gönüllüklerine sýðýnarak sevgili Hasan amcadan ve kuzu çobanlýðý dönemimden bahsetmek istiyorum.


Rulo haline getirip sýrtýna astýðý beyaz çoban kepeneði için ;
‘’Appe hesen va çiye’’ (hasan amca bu ne) diye sorduðumuzda;
‘’ev kuttiymýne’’-‘’o benim köpeðim’’.
þeklinde cevap vermesini unutamýyorum. Biz yaramaz köy çocuklarýný korkutmak ve þaþýrtmak istiyordu cevabýyla. Þaþýracaktýk tabi ki.Hasan amcanýn beyaz çoban köpeði az önce sürünün öncü koluyla birlikte yanýmýzdan geçmiþken nasýl olurda þu an yusyuvarlak bir beyazlýk halinde sýrtýnda sessiz ve hareketsiz durabiliyordu Altop…

Bazen de kepeneðin de daðda doðum yapan bir koyunun kuzusu bulunurdu Hasan amcanýn. Onu sahibine sað salim teslim ederken de bahþiþini istemeyi ihmal etmezdi….

Öðle vakti yaklaþmýþ,sýcaklýk kendisini iyiden iyiye hissettirmiþken,kadýnlar ve çocuklar köye dönen sürüdeki koyun ve keçilerini ayýrmak için köyün ortasýnda bulunan tümsekliðe (gazzýk) toplanmýþ olurlardý.Hayvanlar yol ayýrýmýna göre yukarý,aþaðý sað ve sol güzergahlara göre sahiplerinin evlerine doðru ayrýþýrlarken,yanlýþlýkla baþka yönlere sapanlarý ayýrmaya çalýþýrdýk bizlerde .Ýnat eden keçilerin kýçlarýna hafifçe vurarak ‘’Tiiþþþt..’diye doðru yöne yönlendirirdik onlarý .Ýçeri girmeyen koyunlara da tpuwwr..tpurww diye seslenirdik.Sonrasýndaysa hayvanlarýn sütlerinin saðýlmasý iþlemi baþlardý.Bu anlarda genelde bir dürüm tereyaðýna karþýlýk anneme yardým ederdim.Annem onlarýn arka ayaklarý arasýndaki memelerinin hizalarýna gelecek þekilde kovayý yerleþtirir ve hýþþt-hýþþt hýþþt-hýþtt….diye saðmaya baþlardý.Kova dolmaya baþladýkça sütten gelen hýþt-hýþt.sesleri daha bir gürleþirdi.

Bazen koyun yada keçiler arsýzlaþýp lank diye arka ayaklarýný süt dolu kovaya daldýrý-verirlerdi.Ya da devirip dökerlerdi kovayý.Böylesi anlarda sövgüyü basardý bana ve hayvancýða Zekiye haným.
‘’Mýþke mýrar…durust penagýri’’ ‘’mýndar fare doðru dürüst tutmuyorki’’

Böylesi anlarda ufukta sopa yeme riski belirmiþse eðer hiç durmaz kaçardým. Tabi ki Gülcan’ýn baþýna kalýrdý iþ. Koyun yada keçinin kocaman kafasýný zar zor tutmaya çalýþan Gülcan‘sa çoðunlukla baþ edemezdi hayvanlarla.Tabi ki Zekiye sultan çaresiz yalvarýrdý bana yeniden
’’kurbanýtebým cilasone mýn.vere diyaherra yardýmke..’’’’
‘’Kurban olurum sana cilasunum gel annene yardým et.’’

Beni severken nedense cilasun terimini kullanýrdý annem. Genç yaþta hayatýný kaybeden TRT haber spikeri Zafer Celasun’un ölümünden etkilenmiþ olmalýydý.

Öðle sonu güneþ iyiden iyiye eðilmeye baþlayýp gölgeler kendisini var eden cisimlerin uzunluðunu geçmeye baþladýðýndaysa ’’Pez çu peeezzz…Hela gullýke va’’ ‘’Davar gidiyor davar..güllük tarafýnaaa..’’ þeklindeki anonsunu
iþitirdik Hasan amcanýn..

Gullýk,gezbel,boncuklu,nahala biyan…köyümüzün çevresindeki mevki isimleriydi.Bu anonsla beraber baþ çobanýmýzýn sürüyü hangi yöne götüreceði anlaþýlýrdý.Her yeri avucu gibi bilirdi o.Nerede güzel otlar var…Nerede gecelenilir…Neresi hayvanlar için daha uygundur çok iyi bilirdi Hasan amca.Öðle sýcaðýnýn da etkisiyle mayýþmýþ olan hayvanlar zar zor çýkardý ahýrlarýndan.

Mercimek,toppýk,gündüz dureþ…ayrý ayrý isimleri vardý koyunlarýmýzýn.Her kes yine köy ortasýndaki tümsekliðe (gazzýk) doðru sevk ederdi koyun ve keçilerini .oradan da ana sürüyle birleþilip devam edilirdi Hasan amcanýn iþaret ettiði yöne doðru…


Dinlenen, karnýný doyuran ve yeni sefere dinç bir vaziyette çýkmaya hazýrlanan Hasan amca ve çoban köpeði Altop sürüyü sahiplerinden devralýrlarken arada bir okkalý sövgülerini de iþitirdik baþ çobanýmýzýn. Lakin layýkýyla sövmesini bilirdi Hasan amca. Her birini defalarca kez savurmasýna raðmen orijinalliðinden hiçbir eksilme olmayan bu sövgülerin kendisine has incelikleri vardý. Ama zararsýz sövgülerdi bunlar. Baþ çobanýn içten,coþku dolu ve doðal içerikli pastoral þiirleri gibi sövgüleri içten ,doðal ve neþe doluydu Hasan amcanýn.Onun yoldan sapan arsýz bir keçiye ;
‘tiiþþþt… mýn dý k..zýkke hidi kýro’’ ‘’Tiþt..sahibesinin nesini ne ettiðimin..’’þeklindeki sövgüsü dakikada etkisini hissettirir ve hayvancaðýz doðru güzergaha dönüverirdi.Ara sýra boþ yere sövdüðü de olurdu Hasan amcanýn.Böylesi anlarda orada bulunan sürü sahibesi bile onun içindeki doðallýðý ve saflýðý bildiðinden ses-mes çýkarmaz.Ya da
‘’tu çýhha diniki appe hesen’’ ‘ne kadar delisin hasan amca’’ demekle yetinirdi gülümseyerek. Vel hasýl sövgüsü hoþ bir latife olarak algýlanýrdý hep. Týpký ýslýðý gibi kendine has bir sövgü literatürü vardý Hasan amcanýn.

Koyun ve keçiler daha önce defalarca kez gide gele birbirine paralel ve daracýk onlarca patikaya dönüþtürdükleri izleri takip ederek Abdulkadir amcalarýn altýndaki yamaçtan gezbeline doðru yol alýrlarken, günlük iþlerine geri dönerdi her kes. Uzaktan bakýldýðýnda beyazlýðýyla bir koyunu andýran çoban köpeði Altop ile Hasan amcaysa sürüyü otlatacaklarý ve geceyi geçirecekleri mevkiye doðru uzaklaþarak kaybolurlardý gözlerden.

Altop’un da yardýmlarýyla sürünün üzerindeki sevk ve idare metodlarýndan birisi de ýslýðýydý demiþtik Hasan amcanýn.Týpký komutlar demeti gibi ýslýðýn envai çeþidini ustalýkla kullanýr,sürüyle arasýndaki iletiþimi kýsa, uzun,düz,ezgisel yada sert-keskin ýslýklar vasýtasýyla saðlardý.Bazý ýslýklarý sadece Altop’a yönelik olarak tasarlamýþ olmalýydý.Zira bu sesi iþiten Altop hýzla sürünün saðýndan yada solundan ani bir kuþatma hareketiyle manevrasýný yapar ve disiplinsiz unsurlarý toparlardý.

Fiiyyuuuu…hufüyo
Fiiþþþtttt.
Ssssssst…sssstt..ssstt
þþþiþþþtttt…þiyuuuu
wwwhhuuu … wwwhhuuu …
þþþýwiiiþt
hüyt-hüyt

Belki kýzgýnlýk, belki de disiplini bozan arsýz keçinin yedi ceddini,gelmiþ ve geçmiþini,sahibiyle beraber içine alan sövgüydü bunlardan birisi,yada tatlý bir uyarýydý sadece .Belki de her þeyin yolunda gittiðini belirten iþaretlerdi bunlar.O nedenle dil çýkarýp kuyruðunu sakin sakin sallayan Altop seyre dalmýþtý çevresini. Ama her ne anlam içerirse içersin koyunlar keçiler ve Altop tarafýndan bilinen anlamlarý vardý bu ýslýk dilinin.Zira her ýslýk sonrasýnda mutlaka bir hareketlenme ve tepki gösterme belirtisi görülebiliyordu sürü içerisinde.Böylece devam eden birliktelik gün kararana dek sürüyor,sonrasýndaysa konaklanýlacak yere doðru toparlanma baþlýyordu..Kimi zaman uzaklardan gördüðümüz ve gecenin karanlýðýný delen titrek alevlerse Hasan amca tarafýndan yakýlmýþ çoban ateþi olmalýydý.Tabi ki yaðmur yaðýp gürültüyle gecenin karanlýðýný aydýnlatan þimþekler çaktýðýndaysa, daðda sürüsüyle birlikte dolaþan Hasan amca içindi dualarýmýz.


Usta ýslýklar iþliðinde icra edilmiþ bir çobanlýk olmasa da, ilk okul üçüncü sýnýfýn yaz tatilinde dört aylýk bir kuzu çobanlýðý deneyimim olduðunu belirtmiþtim. Esasýnda tamamen Abim Ergün’ün cebriyle yaþadýðým bu deneyim ,unutamadýðým anýlarý da beraberinde getirecekti.

Baþlangýçta sadece gündüz süresince bizim ve üç beþ komþunun kuzularýndan oluþan sürüyü gütmekle iþe baþlamýþken þirketi büyütmek ve Hasan amca misali profosyonel çobanlýða geçmek tamamen Ergün abimin fikriydi. Ayný dönem orta mahallenin kuzularýný güden Selime teyzenin oðlu Yaþar ve yukarý mahallenin kuzularýný güden Ýmam amcanýn oðullarý Musa ve Þahin (çuro) ile aramýzda rekabet oluþacak, erkekliðe ve çobanlýk geleneðine ihanet etmemek adýna kuzularý yaz süresince gece evlere getirmeyip dýþarýda yatýracaktýk.Týpký Hasan amca gibi sahiden çobanlar olacaktýk yani.

Heyecanla kepenek olarak kullanmak üzere annemden babama ait eski ceketleri alýp rulo haline getirmiþ,azýðýmýzý da alarak yola koyulmuþtuk.Ýlk gecemizdi dýþarýda geçecek olan.Boncukludaki kayalýðýn yakýnlarýnda geceleyecektik.Saatler ilerledikçe üþümeye baþlamýþtým.Bir taraftan da uyku bastýrmýþ,olduðum yerde uyuya kalkmýþtým.Ansýzýn kalktýðýmda hiç kimsecikleri bulamayacaktým yanýmda.Ergün yoktu.Kuzu sürüsünden eser yoktu.Karanlýkta envai çeþit hýþýrtý ve sesin verdiði korkuyla aðlamaya baþlamýþken ,yaný baþýmýzda kuzularýný otlatan Dursun amca (dursune guli) imdadýma yetiþecekti.Beni biçilmiþ otlardan oluþa bir öbeðin (tapul) üzerime oturtarak ateþ yakacaktý.Ben içli içli aðlayýp ýsýnmaya çalýþýrken Ergün abim gelecek sert ve kýzgýn bir ifadeyle korkmamamý söyleyecekti.

Baþka bir seferdeyse alýçlý tepe (tappe güjjokan) bölgesinde el fenerimizi þose yoluna doðru tutup ýþýklarýmýzý yarýþtýrýrken köpeðimizin garip davranýþlarýndan ürkecektik. Muhakkak ki cinler sarmýþ olmalýydý etrafýmýzý.Ergün abim buna hükmetmiþti.zira köpeðin gözlerindeki bir zarýn eksikliði nedeniyle bizim göremediklerimizi köpeðin görebildiðini söylemiþti.Garip garip hareketler yapan ve saðlý sollu hamlelerle etrafýmýzda koþuþturan köpeðimiz.muhakkak cin görmüþ olmalý diyerek þafak vaktine dek it misali tetikte beklemiþtik.

Uykuya olan düþkünlüðüm erkenden su koyvermeme neden olsa da,Bir zaman gullýktki kayalarýn üzerinden gece vakti uykulu halde düþme tehlikesini Ergün aga sayesinde atlatmýþ olsam da sonuna kadar direnecektim çobanlýkta.Ama uyku düþkünlüðümün sýkýntýlarýný da benden çok abim yaþayacaktý.Yine böylesi anlarýn birinde apebedo gilin tarlasýna girmeye çalýþan kuzularý engellemek için var gücüyle koþuþturan Ergün’ün çabalarýný umursamadan tatlý uykuya dalacak ve onun kýç ile bel arsýsý bölgeme indirdiði meþe sopasý darbesiyle kendime gelecektim.

‘’ kalk.Ýmansýz..seçkin þurda saklanmýþ bekliyo.kuzular tarlaya girer girmez sopayý yiyeceðiz ikimizde’’

Ýkimizde seçkin amcanýn sopasýndan kýl payý kurtulmayý baþaracaktýk.Ama meþe sopasýnýn acýsý zaten býkkýnlýk geçirmekte olan bana en kýsa zamanda öç alma bahanesi yaratacaktý.Bir gece Arkadaþým Çuro þahin’i de ikna ederek Ergün ve Musa’yý gece vakti daðda yalnýz baþýna býrakýp evdeki tatlý yatak uykusuna gelmekten çekinmeyecektik.Ardýmýzdan yalvarýr sesle çaðýran Musa’nýn
‘’býreee…býrýkemýnnn.....cýdýbi meerrýn’ ‘’kardaþ..kardaþým ne olur geri dönün’’ þeklindeki çabalarýysa fayda etmeyecekti…


Sürüyü sevk ve idare ederken Hasan amca gibi ýslýk dilini kullanmayý tabi ki hiçbir zaman baþaramayacaktým.Ama o üç aylýk süreyi kör topalda olsa bitirebilmiþtim.Hasan amcaysa baþ çobaný olarak yýllarca köyümüzün daðlarýnda sürüsünü otlatmayý sürdürecekti.Onun mutlaka ki dinlemeye deðer binlerce anýsý olmalý kýr yaþamý ve çobanlýkla ilgili. Mýrýldandýðý pastoral içerikli coþku dolu türküleri olmalý.Ama ben asýl envai çeþit ezgiler ve makamlar barýndýran ýslýðýný dinlemek isterdim yeniden.Keþke bu mümkün olabilse.Tabi ki ayný doðal ortamý içinde oluþacak bir dinleti olmalý bu.Mesela öðle vaktine doðru sürüsü ile köye dönmekte olan Hasan amcayla gezbelinde karþýlaþsak.Biz köy çocuklarý derenin önüne set çekerek oluþturduðumuz su birikintisinde (gol) yýkanmaya çalýþýrken Hasan amca sýcaktan bunalýp dereye koþuþturan sürüye þöyle güzel bir ýslýkla su içirse.Ýçinde envai çeþit kuþ ve börtü böceðin ezgisi duyulan doðal ortamla beraber Hasan amcanýn ýslýðý eþliðinde koyun ve keçiler kana kana su içseler.

Fuyit..füyit..füyu
Fuyit..füyit..füyu
Fuiyu.fuiyu..fuyiyu..fuyiu
Fuit..fuit..fuit..fuit

Dakikalarca Hasan amcanýn sihirli ýslýðý bir kez daha tempo olsa kana kana su içen koyun ve keçilere…

Erdal GEÇER
29,06,2008/Gelibolu