JANE EYRE: ROCHESTER’IN ÖZGÜRLÜK ARAYIÞI

Jane Eyre, yaygýn olarak, kolonyal ve postkolonyal açýdan romanýn ana karakteri Jane Eyre’in özgürlük mücadelesi, ve o dönemin erkek hegemonyasý altýndaki toplumda bir kadýnýn, tüm gücüyle erkeklere karþý mücadelesi baðlamýnda ele alýnýr ve bu kavramlar çerçevesinde irdelenir. Bunun yaný sýra Jane Eyre’in kimlik karmaþasý ve kimlik arayýþý da bu romanýn önemli noktalarý arasýndadýr.
     
Bu makalede daha farklý bir yol izlenerek, daha maskülen olarak deðerlendirilebilecek bir yaklaþýmla, Rochester’ýn özgürlük arayýþý içerisinde geçirdiði süreç ve bu süreçten geçerken yaþadýðý zorluklar tartýþýlacaktýr. Rochester aslýnda tam bir kimlik bunalýmý içerisinde olmamakla beraber, geçmiþ yaþamýnýn omuzlarýna yüklediði aðýr vicdani yükten, sorumluluktan ve hatta eziyetten kurtulma çabasý yaþamaktadýr. Bu amaç uðruna Rochester yýllarýný vermektedir. Bunu izah ederken þu ifadeleri kullanýr:

     ‘… Hem senin için, hem de içerideki zavallý yaratýk için! Onun sýrrýný gizlemek için yýllardýr savaþýyorum. Bu yüzden her þeyin ortaya çýkmasýný istemiyorum.(Jane Eyre, 233)

     Aslýnda Rochester bu ‘yaratýk’ (233) diye nitelendirdiði varlýðýn ifþa olmamasý için yýllarýný ve servetinin bir bölümünü heba etmiþtir. Bu onun için öyle bir yüktür ki açýða çýkmasý onun hayatýnýn mahvolmasý, itibarýnýn, saygýnlýðýnýn yok olmasý anlamýna gelmektedir. O da bunu bildiði için acý çekmektedir. Bu acý fiziksel bir acý deðildir, vicdani ve insanýn içini acýtan bir sýzýdýr. Bu acý Rochester’ýn geçmiþinin bir meyvesidir. Rochester ailesinin yapmýþ olduðu bir hatanýn bedelini ödemektedir. Ailesine kýzgýn olmakla beraber elinden gelen hiç bir þey yoktur. Yapabileceði tek þey servetini kullanarak bu yükü ölene kadar taþýmak, diðer bir deyiþle bu büyük, hayatýný mahveden sýrrý herkesten, en yakýnýndaki arkadaþlarýndan bile saklamaktýr.

Fakat bu sýrra ortak olan insanlar da vardýr. Bunlardan biri Richard Mason’dur. Jane Eyre bu sýrrýn muhtevasýný bilmemektedir, fakat Richard Mason’un, Rochester’dan korkmasýna ve çekinmesine raðmen, ilerde Rochester’a zarar vermesinden korkmaktadýr. Mason’un bu sýrra ortak olmasý bile Rochester’ý rahatsýz etmektedir. Bu yüzden Rochester geleceðe yönelik kaygýlanmaktadýr. Bu durum Rochester’ý tedirgin eder. Rochester bu tedirginliðini Jane Eyre ile bir sohbeti sýrasýnda þöyle dile getirir:

‘Yok, Mason sözümden çýkmaz benim, bilerek de, imkaný yok, zarar vermez. Ama bilmeden, iyi niyetle, günün birinde aðzýndan kaçýrdýðý sýrasýz, yersiz bir sözle beni… Mutlu olma imkânýndan ebediyen yoksun býrakabilir.(236)

Bu satýrlar aslýnda Rochester’ýn nasýl bir ruh hali içerisinde olduðunu bizlere göstermektedir. Onun mutluluðu aslýnda hür iradesi, bir baþka deyiþle, özgürlüðü demektir. Bu öyle bir yüktür ki, onun mutlu olmasýna engel olmaktadýr. Aslýnda Mason’a açýlýp bazý þeyleri izah etmek olaylarý kolaylaþtýrabilir ve hatta Rochester’ýn geriye kalan yaþamýnda mutlu olmasýný saðlayabilir. Ancak Rochester mutluluðu için Mason’un onay makamý olmasýný istemez, bunun nedeni de þudur: Mason, Rochester’dan çekinmektedir ve eðer Rochester’ýn da bu sýr yüzünden ondan çekindiðini öðrenirse her þey deðiþebilir ve Mason bu sýrrý ifþa etmekte bir an bile tereddüt etmeyebilir.
Jane Eyre’in ‘Söyleyin, dikkat etsin, efendim! Korkunuzu kendisine açýn, tehlikenin de nasýl önlenebileceðini de öðretin.’(236) demesi üzerine Rochester endiþesini þu cümlelerle ifade eder:

‘ Ah! Küçük ahmak! Bu senin dediklerini yapabilsem zaten tehlike kalmaz ki! O anda yok olur. Mason’la ilk tanýþtýðýmýzdan beri, ‘Þunu yap!’ dedim mi hemen yapar. Ama tek bir mesele var ki o konuda emir veremem ona! ‘Richard, bana zarar vermekten kaçýn!’ diyemem, çünkü o bana zarar verebileceðini bilmemelidir.’(237)

Jane Eyre olayýn iç yüzünü bilmediði için Rochester’ý tehlikeye atacak olan bu fikri saf bir tavýrla öne sürmüþtür.

Rochester içinde bulunduðu durumun vehametini dolaylý bir þekilde Jane Eyre ile paylaþmak ister. Ama kesinlikle yýllardýr kendisini mutsuz, umutsuz eden olayý açýklamaz. Sadece olaylarýn seyrini vermekle yetinir. Buradaki amacý aslýnda kendini temize çýkarmak, kendi masumiyetini kanýtlamak ve sonunda vicdani özgürlüðünü ortaya koyarak kazanmaktýr. Bu yük kendisine öyle aðýr gelmektedir ki, onu her geçen gün biraz daha ezmektedir. Asýl maksadý kendi suçsuzluðunu ispatlamak olan Rochester, geçmiþte kalan ama istikbalini mahveden olayý Jane Eyre’e þu sözlerle anlatýr:

‘Öyleyse Jane, hayal gücünü yardýma çaðýr, kendini iyi terbiye almýþ bir kýz deðil de küçüklüðünden beri þýmartýlmýþ bir delikanlý olarak düþün. Sonra, yabancý bir ülkeye gittiðini, orada bir hata iþlediðini düþün. Bu hatanýn cinsi, neden iþlendiði üzerinde durma, sadece yaptýðýn iþin sonuçlarýnýn seni ömrünün sonuna kadar izleyeceðini, hiç yakaný býrakmayacak hayatýný zindan edeceðini düþün. Bak… Suç iþlemekten bahsetmiyorum! Kan dökmek, ya da insaný kanun karþýsýnda hesap vermeye zorlayabilecek ir suç deðil benim söylediðim. Hata, diyorum sadece… Her neyse, bu hatanýn sonucu olarak çektiðin sýkýntýlara zamanla, dayanamaz oluyorsun. Biraz ferahlayabilmek, rahat bir soluk almak için bir takým çarelere baþvuruyorsun. Bu yaptýðýn iþler pek sýradan iþlerse de kanun gözünde suç sayýlamayacak, tamamen meþru hareketlerdir. Ama hala bedbahtsýn. Daha öðle olmadan senin güneþin batmýþ. Sana öyle geliyor ki bir daha hiç doðmayacak! Layýk olmadýðýn, lezzet bulmadýðýn birtakým iliþkilerle oyalanýyor, oradan oraya gezerek sürgünde huzur, zevkte mutluluk arýyorsun… Ama zekayý körleten, duygularý söndüren ruhsuz, maddi zevkleri kastediyorum.’(238)

Rochester’ý mahveden, esir alan, özgürlüðünü kýsýtlayan ve Jane Eyre’e anlatmaya çalýþtýðý bu olay onun Jamaika’da tanýþýp ailesinin telkinleriyle evlendiði karýsý Bertha Mason’dan baþkasý deðildir.

Aslýnda, Rochester’ýn vicdanýný tatmin etmesinin bir yolu vardýr. Burada tatminden kasýt Bertha Mason ile yapmýþ olduðu evliliðin ayýbýný örtmektir. Sömürge ülkesinde, yerli biriyle evlenmek ayýp sayýlan,alçaltýcý bir harekettir. Jane Eyre’in nikah töreni esnasýnda, aslýnda Rochester’ýn evli olduðunu öðrenmesi üzerine, Rochester haklýlýðýný ispatlamak istercesine Bertha Mason hakkýnda þu cümleleri sarf eder:

‘Beyler, Bertha Mason akýl hastasýdýr, bir deliler soyundan gelmektedir… Üç kuþak boyunca, aileden deliler çýkmýþtýr. Bir Ýspanyol olan annesi hem deliydi, hem ayyaþ. Kýzýyla nikahlandýktan sonra öðrendim bunu. Çünkü aile sýrlarýný gizlediler benden.’(322)

Rochester belki de evli olduðu halde bir daha evlenmek istemesinin nedenini böylece Jane Eyre ve etrafýndakilere bu þekilde açýklamak istemiþtir. Ancak o devirde evli olan birinin resmi olarak ikinci bir kez daha evlenmesi bir suçtur. Rochester bunu bile bile evlenmeye kalkýþýr. Bunun sebebi de artýk kendisinin de mutluluðu hak ettiðine inanmasýdýr. Rochester kendi özgürlüðünü kazanmalýdýr, yýllardýr saklandýðý, sakladýðý bu ayýbý, onun özgürlüðünü kýsýtlayan bu olayý haklýlýðýný ispatlayarak üzerinden atmalýdýr ve yaptýðýnýn doðruluðunu vurgulamak istercesine þunlarý söyler:

‘… Yani eþimi… Karýmý! Beni kandýrarak ne ile evlendirdiklerini bir görün de bu anlaþmayý bozup hiç olmazsa insana benzeyen biriyle evlenme isteðimde haklý mýyým, deðil miyim, söyleyin!’(322)

Aslýnda Rochester’ýn çaresizliðinin, zavallýlýðýnýn dýþa vurumudur bu sözler. Jane Eyre karþýsýnda hiç bu kadar çaresiz olmamýþtýr. Jane Eyre onu bu dertlerden kurtaracak bir kurtarýcýdýr, çünkü onu karþýlýk beklemeden seven tek insandýr. Rochester Jane’in kendisini bu dertlerden kurtaracaðýna inanmaktadýr. Ve kurtarýcýsý kendisinin zaten evli olduðunu öðrenince hayretler içerisinde kalýr. Rochester bu olaylar olmadan önce, içerisinde bulunduðu bu durumdan Jane Eyre’in kendisini kurtaracaðýndan emin bir vaziyette þu sözleri söylemiþtir:

‘ Bundan on yýl önce ben, yarý deli bir halde dolaþtým Avrupa’yý. Yanýmda yol arkadaþý olarak nefret, öfke, tiksinti vardý. Þimdi ruhum þifa bulmuþ, arýnmýþ olarak döneceðim Avrupa’ya… Yanýmda beni avutacak bir melekle.’ (286)

Rochester’a göre Jane Eyre onun kurtarýcý, azat edici meleðidir.      Rochester en sonunda özgürlüðünü kazanýr ama bunun için bedel öder. Thornfield yanar, Bertha Mason yangýn çýkarýr ve yangýnda kendisi de ölür. Rochester hizmetçilerden birini yangýndan kurtarmaya çalýþýrken bir elini ve bir gözünü kaybeder. Böylelikle yýllardýr taþýdýðý kambur gitmiþtir ama giderken Rochester’ dan da bir þeyler alýp gider. Bundan sonra Rochester her þeye raðmen özgürlüðünün tadýna varmaya baþlar, ve Jane Eyre ile evlenir.