Düþünmek ön bilgiyi gerektirir. Bu bilginin yetersizliðini bilmeyi de… Bilginin, onun kaynaðý olan maddi dünya ve esasen onu içinde barýndýrdýðý en önemli unsur olan insan pratiði ile çoðaltýlabileceði, bunun bir sonucu olarak maddi dünyada yeni bilme alanlarý keþfedilerek, pratiðin geliþtirilebileceðini bilmeyi de… Bilmenin bilmemeye, tecrübeninse daha geliþkin bir pratik için mucizevî bir anahtara, ama bir o kadar da acemiliðe dönüþtüðü bir insan faaliyetidir, düþünmek.

Sosyal planda düþünmenin hem büyük bir güç olarak saygý görmesinin, hem de büyük bir suç addedilmesinin nedeni, bilginin her yönüne sirayet etmiþ olan bu diyalektik yanýdýr.

Eleþtiri, bir düþünme biçimi olarak bilginin yeterliliðini sýnar. Kuþkusuz bu sýnama, öznenin kendisinden baþlayacak, nesnenin çözümlenmesiyle devam edecek ve tekrar öznenin kendisinde son bulacaktýr. Bu da önceki bilgi ve deneyimin, þimdiki bilgi ve deneyimle çatýþtýrýlmasý deðil, pratikte gerçekleþmekte olan çatýþmanýn çözümlemesi olacaktýr. Bu açýdan öze yönelmemiþ hiçbir eleþtiri bilgiye ulaþmaz, düþünceyi etkilemez. Ayný þekilde öz ile onu çevreleyen maddi dünyanýn iliþkisi de çözümlenmelidir. Bunlar yapýlmadan nesne bir görüngü olarak kabul edilir, algýlarýmýz hiçbir bir tutarlý kavramla bilgiye dönüþmez. Böylece her yeni görüngüyü eski kavram ve bilgimizle kavrarýz. Olasý her farký yadýrgar ve ona karþý dururuz.

Sanat eserinin çözümlenmesi tartýþmasýna dahil olmak pahasýna ifade edecek olursak, sanatçýnýn sanat ve maddi dünya karþýsýnda, sanat izleyicisinin sanat eseri ve sanatçý karþýsýnda bir bilgi ve deneyim taþýmasý kaçýnýlmazdýr. Sanat eseri bir haz nesnesi olduðu kadar, bu hazzý yaratacak bir bilgi nesnesidir de. Haz, salt eserin kendisinden deðil, onu bir haz nesnesi olarak ele alan öznenin bilmesinden de kaynaklanýr. Bu bilgi, nesnenin fiziki-maddi bilgisi olarak deðil, nesnenin yaratýcýsýnýn, sanat dalýnýn, yerel/evrensel sanat tarihinin, içeriðinin vb. nesnenin özü ile maddi dünya arasýndaki iliþkinin de bilgisidir. Kaldý ki bu ayný zamanda kavramlar baðlamýnda olmasa da, imgeler ve semboller baðlamýnda sanatsal bir dil bilmeyi de gerektirir.

Estetik nesne karþýsýnda duyulan haz, edinilen fikir; bilgi ve deneyimimizin bir tür sýnama faaliyeti olarak ortaya çýkar. Bu sýnama faaliyeti bilinçli ve sistematik olarak gerçekleþirse, yani izlemenin eleþtirel yaný da kullanýlýrsa, estetik nesne karþýsýndaki duyum ve algýda nitelik yönünden deðiþiklik meydana gelir. Bu yüzden bir estetik nesnenin (diyelim ki bir klasik romanýn) zamanla deðeri artmaz ya da azalmazken, sanat izleyicisinin kiþiliðinde, bulunduðu yer þaþýrtýcý bir þekilde deðiþebilir.

Bu açýdan, estetik nesneye bilgi nesnesi olarak yaklaþmakla, haz nesnesi olarak yaklaþmak birbirinden ayrý düþünülemez. Karmaþýk gibi görünse de, nesnenin bilinen halinin bozulup, bambaþka bir nesne haline dönüþtürülmesi, ama kendisinden baþka bir þeyi temsil etmesi, nesnenin karþýsýndaki özne için bu iki yönüyle yaklaþtýðýnda sorun olmaktan çýkar. (Meþhur bir örnek vermek gerekirse; bir nesne olarak ele alýnan bir taþýn, yontularak bir insana dönüþtürülmesi iþinde taþ, taþ olarak kalmaya devam ederken, özne için o artýk Davut Heykeli’ne dönüþerek bambaþka bir bilgi ve haz nesnesi haline gelir. )

Sanatýn bilgi ve düþünce ile olan baðý o kadar sýkýdýr ki, büyük sanatsal hareketler, büyük düþünce atýlýmlarýyla ayný zamanlarda ortaya çýkmýþlardýr. Bu da bilgi ve düþüncenin, onu ortaya çýkardýðý maddi dünya ile olan diyalektik iliþkisinin bir sonucudur. Sanat ve sanat izleyicisi, kendi bilme alanlarýný geniþlettikçe insanlýðýn kültürel birikimi de artmaktadýr. Bilme alanýný geniþletmenin bir yolu pratikken, diðer bir yolu da eleþtiridir.

Öyleyse, eleþtiriden korkmak düþünceden korkmaktýr. Düþünceden korkmak, bilgiden korkmaktýr. Bu zincir giderek maddi dünyadan ve insan pratiðinden korkulduðu anlamýnýn çýkmasýna neden olur.

Bu þekilde ne bilim yapýlabilir, ne de sanat!