ï¿½zEdebiyat - L Julide K - Tekin Gï¿½nenï¿½'le Sï¿½yleï¿½i... (Leman Julide K)

TEKÝN GÖNENÇ -Leman Jülide K söyleþisi

Alabildiðine derin bir mavi denizdir, O. Ama üzerinde gezinen gemileri sýðlýklarýnda yüzdürebilecek kadar da naif bir deniz. Derinliðini gösterirken el veren,
bir o kadar da öðretendir. Ama siz ister istemez daha derinlerine gitmek istersiniz. Bu doðal çekimidir O’nun. Elinizde olmadan kapýlýrsýnýz dalgasýndaki akýntýya.
Sessizce baðýrmadan söyler O, þiirlerini. Kulaðýnýzla deðil, ancak yüreðinizle dinlediðinizde duyabileciðiniz kadar fýsýltýdýr onda mýsra. Yine de giderek çýðlýða dönüþür sizde.
Anlayamazsýnýz önce nedenini, taa ki, gözlerindeki ''mavi'' ýþýðý görene kadar. Nedeni ve kaynaðý ordan gelir. Gülen bir mavi bir denizdir O, yüreðinden gelip gözlerinden dökülen.
Dökülsün istedim ben de, bildiði her ne varsa þiir ve yazým adýna, öðrenelim. Bize maviler kalsýn ondan yana. Gerektiðinde dalýp içine yüzebilelim.Yüzmeyi öðrenelim yada.
Ve ilk kulacýmla baþlýyorum, ondaki þiire ve bilgiye yüzmeye.

LJK -Tekin bey, bu güne kadar gözlemlediðim bir þey var, edebiyatýn diðer dallarýnda yani düzyazý, hikaye, roman, öykü ve deneme yazýlarýnda deðil de, nasýl olmasý gerektiðine dair hakkýnda konuþulan ve en çok tartýþýlan bana göre ÞÝÝR. Yanýlýyor muyum?.

T G -Haklýsýn sevgili Jülide.

LJK -Peki bunun nedeni nedir sizce. Þiirin bunca tartýþýlýr ve kaygan zemininde olmasýnýn nedeni nedir?

T G -Ülkemiz dahil diðer toplumlarda da yazarlýða soyunanlarýn "Ýk göz aðrýsý" þiirdir. Aziz Nesin'in kendisine özgü o esprili sözünü unutmak mümkün mü? Anýmsarsak, o büyük usta yanýlmýyorsam þöyle demiþti: "Ülkemizde her 4 kiþiden 5'i þairdir". Bu hoþ söylem bir ölçüde gerçeði de yansýtýyor. Þiir bizim toplumun estetize olmuþ geleneksel anlatým biçimidir. Kökleri çok eskilere dayanýr. Þamanlar'a kadar uzanýr diyebiliriz. Ýlgi alanýnýn bu kadar geniþ oluþu doðal olarak þiirin çok konuþulur olmasý, çok irdelenmesi sonucunu doðuruyor. Þiirle yola çýkanlarýn bir bölümü ise "Þiir trafiði"ne uyum saðlayarak sonuna kadar yollarýna þiir ile devam ediyorlar. Bazýlarý ise "Þiir trafik kazalarý"na uðrayýp yarý yolda þiiri býrakýyorlar. Bir bölümü ise yol kavþaklarýnda ya öykü yada roman istikametine sapýyorlar..

LJK - Bir þiirin sancýsýndan bahsedelim o zaman, mesela bu süreç sizde ne kadardýr? yani ilk tohumlar ve doðuma kadar giden o süreci soruyorum.

T G -Son noktayý koyduðunuz ana kadar þiirin oluþum serüveni þiirden þiire farklýlýklar gösterir. Belirli bir zaman dilimine sýðdýrmak olasý deðildir. Ama þunu söyleyebilirim ki, sezinlediðiniz ilk dize zaman içinde sizi þiirin bütününe götürür. Paoul Valery'nin söylediði gibi "Ýlk dize Tanrý vergisidir.". O ilk dize þiirinizin her yerinde biçem ya da iç ses olarak varlýðýný sürdürür. Benim þiirlerimin oluþumu da genelde böyledir.

LJK - Peki, þiiri þiir kýlan nedir size göre? diye o klasik soruyu sorsam.

T G -Her konuda ön kabullere, kalýplara hep karþý olmuþumdur. Þiir için de bu böyle… Sanat eseri alabildiðine özgürlük içinde üretilmelidir. Öte yandan benim benimsediðim sevdiðim þiirler, ipin tamamýný deðil de sadece ucunu veren, bir baþka deyiþle sezdiren, duyumsatan þiirlerdir. Bir de bugün aldýðým tadý yýllar sonra da alabileceðim, yani yýllara meydan okuyan sanat eserleridir. Öyle bir yakalar ki o benimsediðiniz þiirler sizi, deðiþik þiir poetikalarý ile iç içe olsanýz bile yaþam boyu döne dolana kendiliðinden hep o þiirlere gidersiniz.

LJK - Biraz da þairlikten bahsedelim mi, mesela bir þairin diðer insanlardan farklýlýðý nedir, farklý mýdýr yada?

T G -Þair sendeki "ben" ile "bendeki sen''i" buluþturandýr. Ya da içindeki çocuðu sýk sýk dýþarý salandýr…

LJK - Bu çok hoþ bir taným Tekin bey... Ama þairler, genellikle toplumdan soyutlanmýþ yalnýz insanlar olarak bilinirler. Ben biliyorum ki, siz insanlarla özellikle de gençlerle iç içesiniz. Bu konuda neler söylemek istersiniz. Þair kendi içsel yansýzlýðýnda mýdýr? Diðer insanlardan daha fazla bildiði, gözlemlediði nedir... biraz daha açalým mý konuyu.

T G -Bu söylediðiniz bütün þairler için geçerli deðildir. Özellikle ben kendimi yaþamýn hep içinde hissederim. Sýradan bir yaþamdýr benimkisi. Belki üretim sürecinde yalnýzlýðýn gereðinden söz edilebilir.
Gençlerle de birlikte olmaktan da çok mutlu olurum. Onlardan çok þeyler öðrendiðime inanýyorum. Her buluþmamýzda önümde yepyeni ufuklar açýldýðýný hissediyorum. Bildiðimi sandýðým birçok þeyi onlar sayesinde tekrar gözden geçirme gereksinimini duyuyorum.
Farklýlýk konusuna gelince; gözlem gücünü, algýlama çeþitliliðini ürüne dönüþtürme becerisini gösteren yanýyla belki þairler yazarlar öne çýkarlar diyebiliriz. Aslýnda gözlem gücü ve algýlamalarý çok daha yüksek olan insanlar vardýr Ama bu yanlarýný herhangi bir sanat ürününe dönüþtürmeden yaþamlarýný sürdürürler. Örneðin þair doðmuþlardýr, okul yüzü görmemiþlerdir. Ellerine ömür boyu kaðýt kalem almadan öbür tarafa göç etmiþlerdir. Bizim gibi kültürel geliþimini henüz tamamlamamýþ toplumlarda bu örneklere çok rastlanýr. Eðitim ve sanatla iç içe olmalarý yoluyla önleri açýlabilir bu insanlarýn. Þu söylem yerinde bir söylemdir: "Okur olmadan yazar olunmuyor’’

LJK - Peki, þairin bir toplumun dil geliþimine katkýsýný ele alalým biraz da...neler söylemek istersiniz bu konuda?

T G -Þair güncel konuþma dilindeki sözcükleri yeniden kurgulayarak onlarý þiirin asýl yapýtaþlarý olan imgelem, eðreltilime metafor alanlarýna çeker. Onlara özgün algýlamalar iç sesler ritimler yükleyerek kiþisel yaratým süreci sonunda þiirini tamamlar. Böylece yararlandýðý 'var olan dil'e yeni renkler yeni duyumsamalar ekleyerek dilin zenginleþmesine katkýda bulunur. Ayrýca þiir'in devingen oluþu ve bir dünya dili olduðu gerçeðinden yola çýkarsak, kendi toplumunun dilini zenginleþtirdiði gibi sýnýrlarý aþma yetisini de barýndýrýr içinde.Tüm sanat dallarý gibi þiir de evrenseldir.

LJK - Defalarca dönüp okuduðumuz þiirler vardýr ya hani, bazýlarý çok uzundur anlamak için döner, döner bir kez daha okursunuz. Sizi ben ilk kez GÝZDÜÞÜM þiirinizle tanýdým ve üç mýsralýk bir þiir olmasýna raðmen her okuyuþumda çok daha derinleþti büyüdü o þiiriniz bende. Buna ben sizin þiirinizin büyüsü diyorum. Bu kadar az kelimeyle bunca derinliði nasýl yakalýyorsunuz bize anlatýn lütfen.

T G -Özel bir çabam yok bunu için. Bir duruþ, bir bakýþ, bir söz, ya da hüzünler, sevinçler, acýlar daha doðrusu insana, yaþama ve nesnelere ait ne varsa gün gelir sizi tutar elinizden þiire götürür. Zaman zaman da yaþamýn içinde var olan çoðu þey bilinçaltýnýn deðiþik katmanlarýnda barýnak bulur kendine. Bir de bakarsýnýz kýmýldar içinizde, dürter sizi "Hadi artýk hadi" der çýkmak ister barýndýðý yerden. Bir daha bir daha dürter. Dayanamazsýnýz birlikte elele þiire gidersiniz.

LJK -Peki þiirin imgesi bunun için ne söyleyeceksiniz. Günümüzün gençleri artýk bu doðrultuda yazmayý tercih ediyorlar. Þiirde imge araç mý olmalý, amaç mý sizce?

T G -Ýmge þiirin olmazsa olmazlarýndan, önemli yapý taþlarýndandýr. Ama çok özenle seçilmeli dengeli olmalý. Dizeler arsýndaki baðý titizlikle gözetmeli. En önemlisi, þiirin kendi ayaklarý üstünde durabilmesini saðlamalý. Bazý þiirlerin birbiriyle ilintisi olmayan uluorta serpiþtirilmiþ imgelerden oluþmasý ne yazýk ki þiirle okur arasýndaki baðý koparýyor. Bu tür þiirlerin ünlü bir þairimizin deyimiyle"Ýmge salatasý" olmalarýnýn ötesinde baþka þanslarý olmuyor.
Ýmge'yi genelde nesnel gerçekliðin deðiþik biçimlerde yansýtýlmasý þeklinde algýlarsak þiirdeki önemini daha iyi kavrar, amaç olma edinimine prim vermekten uzak dururuz. Bazýlarý benim her dizem deðiþik imgelerden oluþsun diye düþünüyor ve þiirin bütününü göz ardý ediyor. Ýmge önemli ama özgün, dengeli ve dozunda olmalý. Ýmgesiz þiir düþünülemez; fakat þiiri tamamen birbirinden kopuk imgelere boðarsanýz þiir kendini de kaybeder þairini de. Tamamen havalarda uçuþan imgelerle bir yere varýlabileceðini düþünemiyorum.

LJK- Biliyorum ki, Fazýl Hüsnü Daðlarca, Ýlhan Berk, Turgut Uyar, Cahit Külebi, Cemal Süreya, Edip Cansever Atilla Ýlhan gibi birçok önemli þairimizi tanýma þansýnýz oldu. Onlarýn sizde ne tür etkileri oldu. Örneðin Cemal Süreya yaptýðý bir deðerlendirmede sizin için "Tekin Gönenç, Ýkinci Yeni'nin imgeci þiirini yalýn bir planda iþliyor, onu yeni ayrýntýlarla zenginleþtiriyor"diyor. Siz kimleri benimseyerek okursunuz?

TG- Sözünü ettiklerin gerçekten çok deðerli þairler Jülide. Hepsinin bende ayrý bir yeri var. Ama mutlaka isim vermem gerekirse her zaman severek okuduðum þairler arasýnda aklýma ilk gelenleri F. H. Daðlarca, Edip Cansever, Oktay Rifat, Cemal Süreya olarak sýralayabilirim. Bu arada genç þairleri de unutmamak gerekir onlar içinde de çok sevdiklerim var.

LJK- Biliyorsunuz günümüzde hýzlý iletiþim çok önemli ve bununla parelel, internette de bir çok edebiyat siteleri oluþuyor. Yazýlý basýna ulaþamayan gençlerimiz yazdýklarýný bu yolla paylaþýma açýyorlar. Ýnternetle aranýzýn iyi olmadýðýný biliyorum ama yine de bu konuda görüþünüzü almak istiyorum. Takip ediyor musunuz internette yapýlan edebiyatý ve düþünüyorsunuz bu konuda?

T G- Evet haklýsýn, internette edebiyat ve þiir siteleri dahil hiçbir siteye üye deðilim. Ama ulaþabildiðim kadarýyla þunlarý söyleyebilirim. Sayýsýz þiir ve edebiyat siteleri olduðunu biliyorum. Kuþkusuz bunun olumlu olduðu ölçüde olumsuz yanlarý da var.
Bu sitelerin yapýmlarý ve yönetimleri bu siteleri oluþturanlarýn elindedir. Buralara alýnacak þiirlerin gerçekten nitelikli þiirler olmasýný saðlayacak onlardýr. Þair olmak kadar iyi bir þiir okuru olmak da kolay deðildir. Eðer seçici kadrolarý çok donanýmlý, þiir birikimleri üst düzeyde olan kiþilerden oluþuyorsa sorun yok. Bu yolla özellikle yetenekli amatör þairler için ürettiklerini paylaþma ve iletiþim olanaklarý saðlanmýþ olur.
Günümüzde gençler genellikle yazdýklarý þiirleri internet dýþýndaki þiir dergilerinde yayýmlatma olanaðýndan yoksundurlar. O dergilerin birçoðunun belirli isimlerden oluþmuþ kemik kadrolarý vardýr. Þiirleri nitelikli olsun niteliksiz olsun sýk sýk ayný isimler boy gösterirler o dergilerde. Çoðunlukla bu yüzden sýra gelmez genç yeteneklere.
Þiire gönül veren herkes elbette þiir yazmakta ve yazdýklarýný paylaþmakta özgür dür. Ama þunu kabul etmek gerekir ki þiir zor bir iþtir. Sabýr iþidir. Bilgi, disiplin, birikim, donaným iþidir. Kendi toplumunun önde gelen þairlerini olduðu kadar diðer toplumlarýn yetiþtirdiði yetenekli þairleri özümseme iþidir. "Duygulandým ben de yazdým" þeklinde oluþmuyor þiir. Bu tür davranýþlar daha çok þair olma deðil de þair görünme dürtüsünden kaynaklanýyor.
Ne yazýk ki çoðu þiir siteleri denetimden yoksun alanlar görümündeler. Þiirimsi metinlerin, uçucu duygularýn, ya da ayrýldýðý sevgilisine yazdýðý aðlamaklý mektuplarýn þiir adý altýnda bu sitelerde yer bulduðu gözlemlenebiliyor. Gerçek þiir yerine bu metinlerin þiir olarak sunulmasý ise þiire gönül vermiþ amatörler için çok yanýltýcý olabiliyor. Karþýlýklý iletiþimler içinde "Ah ne kadar da güzel yazmýþsýn" tuzaðýna düþme olasýlýklarý artýyor ."Ben artýk oldum" rahatlýðý ile mutlu oluyorlar. Böylece donanýmlarýný bilgi birikimlerini artýrarak þiir çýtalarýný aþama aþama yükseltme gereðinin uzaðýnda kalýyorlar. Sanatsal üretim'in sonu yoktur. Toplumca belirli yerlere getirilmiþ sanatçýlarýn bile "Ben oldum artýk" deme lüksü olmamalýdýr. Yeniye, güzele ulaþmanýn yolu her zaman amatör ruh taþýyarak üretme bilincinden geçer.

LJK-Kesinlikle katýlýyorum size Tekin bey. Ama bu kadar kötümser düþünmesek diyorum yine de. En azýndan okuyucuya daha hýzlý ulaþma gibi bir avantaja sahip Ýnternet ne dersiniz?

TG -Tabii ki orasý öyle sevgili Jülide. Kötümser deðilim asla, bütün bunlara karþýn ben yine de iyimserim. Adý saný duyulmamýþ birçok þairin çok güzel þiirlerine internet sitelerinde rastladýðýmý söylemeliyim. Olumsuzluklarýn zaman içinde giderileceðini, iyinin ne yapýp ne edip kötüyü kovacaðýný umuyorum. Çoðu yerde önlerine engeller çýkarýlan yetenekli gençlerin heveslerinin kýrýlmamasý, önlerinin açýlmasý gerektiðine ve internetin bu konuda çok büyük iþlevi olduðuna inanýyorum.
Yine gençlerin maddi olanaklarý ya da zamanlarý dergi çýkarmaya yetmediðinden "Fanzin" adýyla çýkardýklarý amatör dergiler var. Büyük bir çoðunluðu özenle hazýrlanan dergilerdir bunlar. Bu konuda gösterdikleri çabalarý da unutmamak gerektiðini vurgulamak isterim.

LJK- Ya öyküleriniz, onlardan bahsedelim mi biraz da. Öykülerinizdeki yine ayný o duru dilinizden ve kýsacýk ama güçlü harika mesajlar sunan öykülerinizden. Öyküleriniz birebir yaþadýðýnýz olaylar mýdýr, yoksa kurgularmýsýnýz.?

TG -Evet, þiirin yaný sýra öyküler de yazýyorum. Beni bu konuda yüreklendiren Ýlhan Berk'i de burada anmak isterim. Yýlardýr yaz aylarýnda belirli bir süre kaldýðým Bordum Yalýkavak'ta kendisiyle çok sýk buluþuruz. Sohbetlerimiz sýrasýnda anlattýklarým için "Bunlarý neden kitaplaþtýrmýyorsun?" diye sürekli önerilerde bulunmasý bir bakýma bu yolun baþlangýcý oldu. Aslýnda tasarladýðým bazý denemelerim vardý onlarý toparlamam uzun sürmedi. Önce anýlarla yola çýktým daha sonra öyküler sýraya girdi. Varlýk yayýnlarýndan "Gizdüþümler" adýyla çýkan kitabým bu þekilde oluþtu
Çoðunluk insan merkezlidir benim öykülerim. Yaþamdan, insandan, yaþam kesitlerinden yola çýkarým. Daha sonra kurgu ve imgelem gücü devreye girer ve öykünüz sizi hiç ummadýðýnýz yerlere götürür. Dönem dönem de geçmiþle güncel arasýnda sürekli gidip geliþleriniz olur. Kendi içinizde yolculuklara çýkarsýnýz. Elbette gözlem gücünüzün öne çýktýðý alanlardýr öykü alanlarý… Yaþama bazen kýyýsýndan bazen içinden bakarsýnýz
Öte yandan özellikle aný türü yazýyorsanýz gözlerken gözlenen de olduðunuzu hissedersiniz.

LJK- Bugünlerde ‘’Babamýn Býyýklarý Yoktu’’ adlý yeni bir öykü kitabýnýz çýktý.
Ve bunu ilk duyanlardan olma ayrýcalýðýný bana da verdiniz. Teþekkür ediyorum bunun için ve sizi yeniden kutluyorum . Ýçeriðinden biraz sözedelim mi okurlara?

TG- yeni kitabýmda da yaþamdan kesitler yer alýyor. Ýnsan ve insanýn yaþam kesitleri. Umarým okurlar kendilerinden birþeyler bulabilirler.

LJK –Okuduðum diðer öyküleriniz gibiyse eger, umarým çok þey bulacaklardýr kendilerinden. Peki son sorumu da sorup söyleþiyi bitirmek istiyorum izninizle.
Yaþamý bunca güzelliðiyle yaþamýþ ve þiirlerine özet olarak aktarabilmiþ biri olarak, bana tek mýsralýk bir þiirle yaþamý özetler misiniz?

TG -Ýzninizle gelin bir pazarlýk yapalým sizinle Jülide, dize adedini 2'ye çýkaralým ve çok eskilere nostaljik bir yolculuða çýkalým. Gençlik yýllarýmda yazdýðým benim "Ýlk" þiir'imden iki dize olsun bunlar:

"Bir elim sende yitmiþ, bir elim ötekinde
Dinle bak duyuyor musun, bir ben binlercesinde"

Bu dizeler benim üniversite öðrencisi olduðum yýllar Yaþar Nabi Nayýr yönetimindeki Varlýk dergisinde " Tümevarým" adý ile yayýmlanan ilk þiirimin son dizeleridir.

LJK -Harika bir özetti bu sevgili Tekin bey. "Üniversitede iken" dediðinize göre bakýn siz daha o yaþlardayken yaþamýn, özetini çýkarmýþsýnýz bile. Ki, þiirleriniz neden bu denli duru, kýsa ve böylesine derin þimdi sizi daha iyi anlýyorum.

Yaþam, tüm kargaþasýna raðmen, bunlardan sýyrýlýp yaþamýn ve yaþamanýn özünü yakalayabilenlere mululuðu sunar ki; bunu baþarabilen ender insanlardan biri olarak, sizi tanýmaktan son derece mutluyum. Sizden öðreneceði çok þeyleri olduðunu düþünüyorum yazmaya gönül vermiþ gençlerin.
Umarým gün gelir de bir gün, ükeme döndüðümde boðazda karþýlýklý çay içerken bu sohbetin devamýný yüzyüze yapabiliriz. Çok teþekkür ediyorum, ayýrdýðýnýz zaman ve en önemlisi dostluðunuz için.

( Berfin Bahar kültür ve edebiyat dergisi - 2008 nisan sayýsý )