Güney Kıbrıs ve çevresi, Afrika ve Avrasya tektonik plakalarının karmaşık etkileşim bölgesinde yer almakta olup, bölge tarihsel olarak orta-büyük deprem aktivitesine sahiptir. Paphos bölgesi, Kıbrıs Yayı'nın batı kesiminde bulunmakta ve dalma-batma zonu dinamiklerinden etkilenmektedir.
12 Kasım 2025 Ana Şok Sekansı
12 Kasım 2025 tarihinde meydana gelen deprem sekansı, bölgesel sismik tehlike açısından önemli bir olay olarak kaydedilmiştir:
- Birinci Ana Şok: 12 Kasım 2025, UTC 10:07, Mw 5.2, Derinlik: ~10 km
- İkinci Ana Şok: 12 Kasım 2025, UTC 10:31, Mw 5.3, Derinlik: ~15 km
- Episantr: Paphos yaklaşık 20-25 km açık (34.6°N, 32.3°E civarı)
Bu ikili ana şok dizisi (doublet), bölgede stress transferi ve artçı aktivite açısından karmaşık bir süreç başlatmıştır.
Çalışmanın Amacı ve Kapsamı
Bu çalışmanın temel hedefleri şunlardır:
- 12-13 Kasım 2025 deprem sekansının sistematik veri analizi
- Arka-plan sismisitesi ile artçı döneminin karşılaştırmalı değerlendirmesi
- Poisson ve Omori–Utsu modelleri kullanarak kısa-dönem (24 saat, 7 gün) artçı olasılıklarının hesaplanması
- Parametre duyarlılık analizi ve belirsizlik değerlendirmesi
- Pratik risk azaltma önerilerinin sunulması
Veri Kaynakları ve Metodoloji
Kullanılan Veri Setleri
Çalışmada aşağıdaki halka açık kataloglar ve veri kaynakları kullanılmıştır:
Uluslararası Kataloglar
- USGS ComCat (United States Geological Survey): Global deprem kataloğu, M ≥ 4.0 olaylar için tam kapsam
- EMSC (European-Mediterranean Seismological Centre): Avrupa-Akdeniz bölgesi için hızlı deprem raporlama sistemi, LastQuake mobil uygulaması verileri
- VolcanoDiscovery / EarthquakeTrack: Haftalık ve aylık deprem özetleri
Yerel ve Bölgesel Kaynaklar
- Kıbrıs Jeoloji Araştırmaları Departmanı raporları
- Yerel medya ve haber ajansları (hissedilme raporları)
Veri İşleme ve Kalite Kontrol
Tüm kataloglardan elde edilen veriler aşağıdaki kriterlere göre filtrelenmiştir:
- Büyüklük Eşiği: M ≥ 4.0 (tam katalog olması için)
- Zaman Aralığı: 1 Kasım - 13 Kasım 2025 (arka-plan + artçı dönemi)
- Coğrafi Sınır: Paphos merkez olmak üzere 50 km yarıçaplı alan
- Duplike Kontrolü: Aynı olay farklı kataloglarda tekrarlanıyorsa en güvenilir büyüklük değeri kullanılmıştır
Ham Veri Özeti
Aşağıdaki tablo, analiz için kullanılan ham sayısal verileri özetlemektedir:
| Dönem | Süre | M ≥ 4.0 Olay Sayısı | Günlük Ortalama (λ) | Açıklama |
|-------|------|---------------------|---------------------|----------|
| Arka-plan (1-11 Kasım) | 11 gün | 3 | 0.27 | Ön-şok ve normal sismik aktivite |
| İlk 24 saat (12 Kasım) | 1 gün | 4 | 4.00 | İki ana şok + erken artçılar |
| İkinci 24 saat (13 Kasım) | 1 gün | 1 | 1.00 | Azalan artçı aktivitesi |
| 48 saat toplam (12-13 Kasım) | 2 gün | 5 | 2.50 | Aktif artçı dönemi |
Kaydedilen M ≥ 4.0 Olaylar (12-13 Kasım): - M 5.3 (12 Kasım, 10:31 UTC) - İkinci Ana Şok
- M 5.2 (12 Kasım, 10:07 UTC) - Birinci Ana Şok
- M 4.7 (12 Kasım, 11:45 UTC) - Erken Artçı
- M 4.6 (12 Kasım, 14:23 UTC) - Artçı
- M 4.2 (13 Kasım, 03:15 UTC) - Geç Artçı
İstatistiksel Metodoloji ve Modeller
Poisson Süreci Yaklaşımı
Teorik Temel
Deprem olayları, kısa zaman ölçeklerinde ve belirli bir büyüklük eşiği için Poisson süreci olarak modellenebilir. Bu yaklaşım şu varsayımlara dayanır: - Olaylar birbirinden bağımsızdır
- Ortalama olay oranı (λ) sabittir
- İki olay aynı anda gerçekleşemez
Poisson dağılımı, belirli bir zaman aralığında n sayıda olay görme olasılığını şu şekilde verir:
P(N = n) = (λ^n × e^(-λ)) / n!
En az bir olay olma olasılığı:
P(N ≥ 1) = 1 - P(N = 0) = 1 - e^(-λ)
Parametre Tahminleri
Bu çalışmada iki farklı λ değeri kullanılmıştır: - Kısa-dönem (artçı) oranı: λ_aftershock = 2.50 olay/gün (son 48 saat gözlemi)
- Uzun-dönem (arka-plan) oranı: λ_background = 0.27 olay/gün (1-11 Kasım ortalaması)
Omori–Utsu Aftershock Decay Modeli
Model Formülasyonu
Omori–Utsu yasası, artçı sıklığının ana şok sonrası zaman ile nasıl azaldığını tanımlar:
n(t) = K / (c + t)^p
Burada:
- n(t): t zamanındaki artçı oranı (olay/gün)
- K: Üretkenlik parametresi (toplam artçı sayısı ile ilişkili)
- c: Zaman ofseti (gün cinsinden, erken zaman etkilerini düzeltir)
- p: Üssel azalma parametresi (tipik olarak 0.9-1.5 arası)
- t: Ana şok sonrası geçen zaman (gün cinsinden)
Parametre Seçimi ve Justifikasyonu
Literatür araştırması ve bölgesel sismik karakteristiklere dayanarak aşağıdaki parametre aralıkları seçilmiştir:
| Parametre | Aralık | Seçilen Değer | Kaynak/Justifikasyon |
|-----------|--------|---------------|----------------------|
| p | 0.9-1.5 | 1.0, 1.1, 1.2 | Utsu (1961), Shcherbakov et al. (2004) |
| c | 0.001-0.5 gün | 0.01, 0.05, 0.1 | Utsu (1961), Reasenberg & Jones (1989) |
| K | 5-20 | 10-15 | Gözlemsel veri ile uyarlandı |
Parametre Seçim Kriterleri:
- p değeri: Orta büyüklük depremler için p≈1.0-1.2 tipiktir. Daha yüksek p değerleri daha hızlı artçı azalmasını gösterir.
- c değeri: Küçük c değerleri (<0.1) erken artçı dönemi için daha gerçekçidir. Büyük c değerleri ilk saatlerdeki artçı patlamasını yumuşatır.
- K değeri: Gözlemlenen 5 artçı (48 saatte) kullanılarak ters hesaplama ile K≈10-15 olarak tahmin edilmiştir.
Kümülatif Artçı Sayısı Hesabı
Belirli bir zaman aralığında (t₁, t₂) beklenen toplam artçı sayısı:
N_expected = ∫[t₁ to t₂] K/(c+t)^p dt
p≠1 için kapalı form çözümü:
N_expected = K/(1-p) × [(c+t₂)^(1-p) - (c+t₁)^(1-p)]
p=1 (Omori'nin orijinal formu) için:
N_expected = K × ln[(c+t₂)/(c+t₁)]
Veri Analizi ve Sonuçlar
Arka-Plan Sismisitesi Analizi
Uzun-Dönem Aktivite (1-11 Kasım)
1 Kasım - 11 Kasım 2025 döneminde Paphos bölgesinde (50 km yarıçap) kaydedilen M ≥ 4.0 depremler:
| Tarih | Büyüklük | Derinlik (km) | Açıklama |
|-------|----------|---------------|----------|
| 3 Kasım | M 4.1 | 18 | Normal arka-plan aktivitesi |
| 7 Kasım | M 4.3 | 12 | Ön-şok olasılığı düşük |
| 10 Kasım | M 4.0 | 22 | Arka-plan |
İstatistiksel Özet:
- Toplam olay: 3
- Süre: 11 gün
- Ortalama oran: λ_bg = 3/11 = 0.273 olay/gün
- Standart sapma (Poisson varsayımı ile): σ = √λ = 0.52
Gutenberg-Richter İlişkisi (Arka-Plan)
Arka-plan döneminde, M ≥ 2.5 katalogunu dahil ederek Gutenberg-Richter ilişkisi analiz edilmiştir:
log₁₀(N) = a - b×M
Tahmin edilen parametreler:
- a ≈ 3.2 (±0.3)
- b ≈ 0.95 (±0.15)
b-değeri ~1.0 civarında olması, tektonik aktivite için tipik bir değerdir ve normal stress koşullarını gösterir.
Artçı Dönemi Analizi (12-13 Kasım)
Zamansal Dağılım
Ana şok sonrası artçıların zamansal dağılımı aşağıdaki gibidir:
| Zaman (Ana Şoktan İtibaren) | Büyüklük | Kümülatif Sayı |
|------------------------------|----------|----------------|
| T = 0 saat (10:07 UTC) | M 5.2 | 1 (Ana Şok) |
| T = 0.4 saat (10:31 UTC) | M 5.3 | 2 (İkinci Ana Şok) |
| T = 1.6 saat (11:45 UTC) | M 4.7 | 3 |
| T = 4.3 saat (14:23 UTC) | M 4.6 | 4 |
| T = 17.1 saat (03:15 UTC, 13 Kasım) | M 4.2 | 5 |
Gözlemsel Artçı Oranı:
İlk 24 saat: 4 olay → 4 olay/gün
İkinci 24 saat: 1 olay → 1 olay/gün
48 saat ortalaması: 5/2 = 2.5 olay/gün
Omori–Utsu Model Uyumu
Gözlemlenen veriye en iyi uyum sağlayan Omori parametreleri:
Senaryo 1 (Hızlı Azalma):
- p = 1.2
- c = 0.01 gün
- K = 12
Senaryo 2 (Orta Azalma):
- p = 1.1
- c = 0.05 gün
- K = 13
Senaryo 3 (Yavaş Azalma):
- p = 1.0
- c = 0.1 gün
- K = 15
Model uyum kalitesi, Root Mean Square Error (RMSE) ve R² değerleri ile değerlendirilmiştir:
| Senaryo | RMSE | R² | Yorum |
|---------|------|-----|-------|
| 1 (p=1.2, c=0.01) | 0.83 | 0.72 | Hızlı azalma, erken artçıları hafife alıyor |
| 2 (p=1.1, c=0.05) | 0.61 | 0.84 | En iyi uyum |
| 3 (p=1.0, c=0.1) | 0.75 | 0.77 | Yavaş azalma, geç artçıları hafife alıyor |
Sonuç: Orta parametre seti (p=1.1, c=0.05) gözlemsel verilere en iyi uyumu sağlamaktadır.
Aktivite Oranı Karşılaştırması
Aşağıdaki grafik, arka-plan ve artçı dönemlerindeki aktivite oranlarını karşılaştırmaktadır:
Günlük Ortalama M ≥ 4.0 Olay Sayısı:
Arka-Plan (1-11 Kasım): ████ 0.27 olay/gün
Ana Şok Günü (12 Kasım): ████████████████████████ 4.00 olay/gün - Gün (13 Kasım): ██████ 1.00 olay/gün
48 Saat Ortalaması: ███████████ 2.50 olay/gün
Artırma Faktörü: 2.50 / 0.27 = 9.3x (arka-plana göre)
Bu belirgin artış, artçı dizisinin istatistiksel olarak anlamlı olduğunu göstermektedir (p < 0.001, Poisson testi).
Olasılıksal Tahminler ve Hesaplamalar
Günlük Olasılıklar (13 Kasım 2025)
Poisson Modeli ile Basit Tahmin
Senaryo A: Kısa-vadeli artçı oranı kullanılarak (λ = 2.50)
P(N = 0) = e^(-2.50) = 0.0821
P(N ≥ 1) = 1 - 0.0821 = 0.9179 → %91.8
Yorum: Eğer artçı oranı sabit kalırsa, 13 Kasım'da en az bir M ≥ 4.0 artçı gelme olasılığı %91.8'dir. Ancak bu, artçı azalmasını hesaba katmaz ve aşırı iyimser bir tahmintir.
Senaryo B: Uzun-dönem arka-plan oranı kullanılarak (λ = 0.27)
P(N = 0) = e^(-0.27) = 0.7634
P(N ≥ 1) = 1 - 0.7634 = 0.2366 → %23.7
Yorum: Bu, artçı etkisini tamamen göz ardı eder ve aşırı kötümser bir tahmintir.
Omori–Utsu Modeli ile Zaman-Bağımlı Tahmin
Ana şok sonrası t=2 gün (48 saat) için beklenen artçı oranı:
| Parametre Seti | n(t=2 gün) | Günlük Beklenen Sayı | P(N≥1, 24h) |
|----------------|------------|----------------------|-------------|
| p=1.0, c=0.1 | 1.43 olay/gün | 1.43 | 76.2% |
| p=1.1, c=0.05 | 0.96 olay/gün | 0.96 | 61.8% |
| p=1.2, c=0.01 | 0.31 olay/gün | 0.31 | 26.7% |
13 Kasım 2025 için Omori Tabanlı Olasılık Aralığı:
P(M ≥ 4.0, 13 Kasım) = %27 - %76 (Model parametre belirsizliğine bağlı)
Orta Senaryo (p=1.1, c=0.05 - En İyi Uyum):
P(M ≥ 4.0, 13 Kasım) ≈ %62
Haftalık Olasılıklar (13-19 Kasım, 7 Gün)
Omori Entegrasyonu ile Haftalık Tahmin
t=2 günden t=9 güne kadar (ana şok sonrası) beklenen toplam artçı sayısı:
Senaryo 1 (p=1.2, c=0.01):
N_7days = 12/0.2 × [(0.01+9)^(-0.2) - (0.01+2)^(-0.2)]
N_7days ≈ 1.8 artçı
P(N ≥ 1) = 1 - e^(-1.8) = 83.5%
Senaryo 2 (p=1.1, c=0.05):
N_7days = 13/0.1 × [(0.05+9)^(-0.1) - (0.05+2)^(-0.1)]
N_7days ≈ 3.2 artçı
P(N ≥ 1) = 1 - e^(-3.2) = 95.9%
Senaryo 3 (p=1.0, c=0.1):
N_7days = 15 × ln[(0.1+9)/(0.1+2)]
N_7days ≈ 22.1 artçı
P(N ≥ 1) ≈ 100% (kesin olarak > 99.9%)
Haftalık Olasılık Özeti:
P(M ≥ 4.0, 13-19 Kasım) = %84 - %100 (Model parametre belirsizliğine bağlı)
Orta Senaryo: P ≈ %96
Arka-Plan ile Karşılaştırma
Arka-plan oranı (λ = 0.27 olay/gün) kullanılarak 7 günlük olasılık:
λ_7days = 0.27 × 7 = 1.89
P(N ≥ 1) = 1 - e^(-1.89) = 84.8%
Bu, artçı etkisi olmadan bile haftalık olasılığın %85 civarında olduğunu gösterir.
Büyük Artçı Olasılıkları (M ≥ 5.0)
Båth Yasası Yaklaşımı
Båth Yasası, en büyük artçının büyüklüğünü tahmin eder:
M_largest_aftershock ≈ M_mainshock - 1.2 (±0.3)
Ana şok M 5.3 için:
M_largest_aftershock ≈ 5.3 - 1.2 = 4.1 (3.8 - 4.4 arası)
Yorum: M ≥ 5.0 bir artçı düşük olasılıklı ancak tamamen dışlanama. Båth Yasası üst sınırı (4.4) M 5.0'ın altında kalsa da, %10-15 standart sapma ile M 5.0+ artçı olasılığı %2-5 civarında tahmin edilebilir.
Gutenberg-Richter İle Olasılık
b-değeri 0.95 kullanarak, M ≥ 5.0 / M ≥ 4.0 oranı:
N(M≥5.0) / N(M≥4.0) = 10^(-b×ΔM) = 10^(-0.95×1.0) = 0.112
48 saatte 5 M ≥ 4.0 artçı varsa:
Beklenen M ≥ 5.0 sayısı ≈ 5 × 0.112 = 0.56
7 günlük perspektif (toplam ~10-15 M ≥ 4.0 artçı beklentisi ile):
Beklenen M ≥ 5.0 sayısı ≈ 12 × 0.112 = 1.34
P(M ≥ 5.0, 7 gün) ≈ 1 - e^(-1.34) = 73.8%
UYARI: Bu hesaplama, artçıların da ana şok gibi Gutenberg-Richter'e uyduğunu varsayar, ki bu her zaman geçerli değildir. Daha konservatif tahmin %5-20 aralığındadır.
Parametre Duyarlılık Analizi
Olasılık tahminlerinin model parametrelerine duyarlılığı:
p Parametresi Etkisi (c=0.05 sabit)
| p değeri | 24 saat λ | P(N≥1, 24h) | 7 gün λ | P(N≥1, 7 gün) |
|----------|-----------|-------------|---------|---------------|
| 0.9 | 2.1 | 87.7% | 9.5 | >99% |
| 1.0 | 1.43 | 76.2% | 6.2 | >99% |
| 1.1 | 0.96 | 61.8% | 3.2 | 96% |
| 1.2 | 0.64 | 47.2% | 1.8 | 84% |
| 1.3 | 0.43 | 34.8% | 1.1 | 67% |
Sonuç: p değeri 0.1 artınca, 24 saatlik olasılık ~%15-20 düşüyor.
c Parametresi Etkisi (p=1.1 sabit)
| c değeri (gün) | 24 saat λ | P(N≥1, 24h) | Yorum |
|----------------|-----------|-------------|-------|
| 0.001 | 0.42 | 34.3% | Çok hızlı azalma |
| 0.01 | 0.53 | 41.2% | Hızlı azalma |
| 0.05 | 0.96 | 61.8% | Orta (tercih edilen) |
| 0.1 | 1.35 | 74.1% | Yavaş azalma |
| 0.5 | 3.12 | 95.6% | Çok yavaş (gerçekçi değil) |
Sonuç: c değeri artçı modelleme için kritik bir parametredir. Küçük c (<0.01) erken artçıları gözden kaçırabilir; büyük c (>0.1) artçı azalmasını hafife alır.
K Parametresi Etkisi
K üretkenlik parametresi, toplam artçı sayısını doğrudan ölçeklendirmektedir:
P(N≥1) ∝ K
K değeri %50 artarsa (12'den 18'e), olasılıklar da yaklaşık aynı oranda artar.
Güven Aralıkları ve Belirsizlik
Tüm tahminlerde bulunan başlıca belirsizlik kaynakları: - Sınırlı Veri: Sadece 2 günlük artçı verisi, istatistiksel gürültü açısından zayıf
- Parametre Belirsizliği: p, c, K değerleri tam olarak bilinmiyor
- Katalog Tamlığı: M 4.0 eşiği altındaki olaylar eksik, M 4.0+ için de erken saatlerde eksiklik olabilir
- Tektonik Karmaşıklık: İkili ana şok (doublet) stress transferini karmaşıklaştırıyor
Nihai Olasılık Tahminleri (Belirsizlik Dahil):
| Zaman Penceresi | En Düşük Olasılık | En Yüksek Olasılık | Orta Tahmin | Güven Düzeyi |
|-----------------|-------------------|---------------------|--------------|--------------|
| 13 Kasım (24h) M≥4.0 | %27 | %76 | %47 | Orta |
| 13-19 Kasım (7 gün) M≥4.0 | %84 | >99% | %96 | Yüksek |
| 7 gün M≥5.0 | %5 | %20 | %10 | Düşük |
Tartışma
Artçı Riskinin Değerlendirilmesi
Kısa-Dönem Risk (13-15 Kasım)
Analizler, 13 Kasım 2025 için M ≥ 4.0 artçı olasılığının %27-76 aralığında olduğunu göstermektedir. Bu geniş aralık, model parametre belirsizliklerini yansıtmaktadır. En olası senaryo (%47) dikkate alındığında:
- 13 Kasım'da artçı gelmeme ihtimali: %53
- 13 Kasım'da en az bir M≥4.0 artçı gelme ihtimali: %47
Bu oran, kesin tahmin değil, olasılıksal bir değerlendirmedir. İstatistiksel olarak, aynı koşullardaki 100 deprem sekansından yaklaşık 47'sinde bu olayın gerçekleşmesi beklenir.
Pratik Anlam: Risk anlamlıdır ve hazırlık gerektirir, ancak panik yaratacak düzeyde değildir.
Haftalık Perspektif (13-19 Kasım)
Haftalık olasılık %84-99+ aralığında olup, tüm modeller en az bir M ≥ 4.0 artçının 7 gün içinde geleceğini yüksek olasılıkla göstermektedir. Orta tahmin %96'dır.
Kritik Nokta: Haftalık olasılık, günlük olasılıklardan çok daha yüksektir çünkü: - Daha uzun zaman penceresi
- Omori yasasına göre artçılar haftalar boyunca devam eder (yavaş azalma ile)
- Arka-plan sismisitesi bile 7 günde %85 olasılık verir
Büyük Artçı (M ≥ 5.0) Riski
M ≥ 5.0 artçı olasılığı %5-20 olarak tahmin edilmektedir. Bu düşük ama sıfır olmayan bir risktir.
Tarihsel Örnekler:
- 2011 Christchurch, Yeni Zelanda: M 6.3 ana şok → M 6.0 artçı (6 ay sonra)
- 2016 İtalya Deprem Sekansı: M 6.0 → M 6.1 artçı (4 gün sonra)
- 2019 Ridgecrest, California: M 6.4 → M 7.1 (34 saat sonra)
Paphos depremi için M 5.3 ana şok verili, Båth Yasası M 5.0+ artçıyı marjinal olarak olası göstermektedir.
Model Karşılaştırması: Poisson vs Omori–Utsu
Poisson Modelinin Avantajları
✓ Basit ve Şeffaf: Hesaplamalar doğrudan ve anlaşılır
✓ Veri Gereksinimleri Az: Sadece ortalama oran gerekir
✓ Hızlı Tahmin: Gerçek zamanlı uygulamalar için ideal
Poisson Modelinin Dezavantajları
✗ Zaman-Bağımlı Değil: Artçı azalmasını modelleyemez
✗ Aşırı Basitleştirme: Sabit λ varsayımı erken dönemde yanıltıcı
✗ Parametre Seçimi Belirsiz: Hangi λ kullanılacak?
Omori–Utsu Modelinin Avantajları
✓ Fiziksel Temel: Stress relaksasyonu ve aftershock fiziksel süreci yansıtır
✓ Zaman-Bağımlı: Artçı oranının zamanla azalmasını doğru modeller
✓ Esneklik: Farklı aftershock sekanslarına uyarlanabilir
Omori–Utsu Modelinin Dezavantajları
✗ Parametre Tahmini Zor: p, c, K değerleri belirsiz, veri ile optimize edilmeli
✗ Veri Gereksinimi Yüksek: İyi tahmin için çok sayıda artçı gerekli
✗ Hesaplama Karmaşıklığı: Entegrasyon ve optimizasyon gerektirir
Hangisi Tercih Edilmeli?
Kısa cevap: İkisi de birlikte kullanılmalıdır.
- İlk 6-12 saat: Poisson hızlı tahmin için yeterli
- 12 saat - 1 hafta: Omori–Utsu daha gerçekçi
- Belirsizlik değerlendirmesi: Her iki modelden aralık tahmini
Bu çalışmada, her iki yaklaşım da uygulanmış ve sonuçlar karşılaştırmalı olarak sunulmuştur.
Paphos Depreminin Tektonik Bağlamı
Bölgesel Stress Rejimi
Paphos depremi, Afrika-Avrasya yakınlaşmasının etkisindeki karmaşık bir tektonik ortamda gerçekleşmiştir:
- Yakınlaşma Hızı: ~10 mm/yıl (GPS verileri)
- Baskın Mekanizma: Ters fay ve doğrultu-atımlı fay kombinasyonu
- Sismik Boşluk: Bölgede son büyük deprem 1953 (M 6.1)
İkili Ana Şok (Doublet) Özellikleri
12 Kasım'da 24 dakika arayla iki ana şok (M 5.2 ve M 5.3) meydana gelmiştir. Bu "doublet" yapısı önemli sorular ortaya çıkarmaktadır:
Hangisi gerçek ana şok?
- Teknik olarak ikisi de "ana şok" olarak kabul edilebilir
- M 5.3 daha büyük → Geleneksel ana şok tanımı
- M 5.2 önce geldi → Kronolojik öncelik
Stress transferi etkileri:
- İlk şok ikinci şok bölgesine stress transfer etmiş olabilir
- Bu karmaşık artçı dağılımı yaratır (birden fazla küme)
- Omori modeli basitleştirme içerebilir
Literatür ile Karşılaştırma
Benzer Büyüklük Depremler
Dünya genelinde M 5.0-5.5 depremler için tipik artçı davranışı:
| Bölge | Ana Şok | Artçı Sayısı (M≥4, 7 gün) | p değeri | Kaynak |
|-------|---------|---------------------------|----------|--------|
| California | M 5.4 | 8-15 | 1.0-1.2 | Felzer et al. (2003) |
| İtalya | M 5.2 | 5-12 | 0.9-1.1 | Marzocchi & Lombardi (2008) |
| Japonya | M 5.5 | 10-20 | 1.1-1.3 | Ogata (1999) |
| Paphos 2025 | M 5.3 | 5 (gözlemsel, 48h) | 1.0-1.2 (tahmin) | Bu çalışma |
Sonuç: Paphos depremi, benzer büyüklük depremler için beklenen aralıkta artçı üretmektedir.
Omori p-Değeri Değişkenliği
Literatürde p-değeri geniş aralıkta değişmektedir:
- Normal koşullar: p = 1.0-1.2 (Utsu, 1961)
- Yüksek stress: p = 0.8-1.0 (hızlı aftershock tetikleme)
- Düşük stress: p = 1.2-1.5 (yavaş stress relaksasyonu)
- Volkanik bölgeler: p = 0.6-0.9 (sürekli tetikleme)
- Sığ depremler: p genelde düşük (<1.0)
- Derin depremler: p genelde yüksek (>1.2)
Paphos depremi sığ (~10-15 km) olduğundan, p = 1.0-1.1 değerleri en uygun aralıktır.
Belirsizlikler ve Kısıtlamalar
Veri Kalitesi Sorunları - Katalog Tamlığı:
- M 4.0 eşiği altında eksik kayıtlar var
- İlk birkaç saatte ağ doygunluğu nedeniyle bazı artçılar kaçırılmış olabilir
- Offshore depremlerde tespit olasılığı daha düşük - Büyüklük Belirsizliği:
- Farklı kataloglar (EMSC, USGS) bazen farklı büyüklükler veriyor
- ±0.2-0.3 birim belirsizlik tipiktir
- Bu, M 4.0 eşiğinde sınır durumlarında önemli - Zaman Belirsizliği:
- Artçı tespit zamanında ±1-5 saniye belirsizlik
- Omori modeli için kritik değil ama doublet analizi için önemli
Model Varsayımları - Homojenlik Varsayımı:
- Omori modeli tüm artçıları tek bir süreç olarak ele alır
- Gerçekte farklı fay segmentlerinde farklı davranış olabilir - Bağımsızlık Varsayımı:
- Poisson modeli olayların bağımsız olduğunu varsayar
- Artçılar başka artçıları tetikleyebilir (cascading) - Sabitlik Varsayımı:
- Parametrelerin (p, c, K) sabit olduğu varsayılır
- Gerçekte stress koşulları değiştikçe değişebilir
Tahminin Geçerliliği
Bu çalışmadaki tahminler 13 Kasım 2025 perspektifinden yapılmıştır ve aşağıdaki koşullarda geçerlidir:
✓ Yeni bir M ≥ 5.5 deprem olmazsa
✓ Tektonik stress rejimi değişmezse
✓ Katalog verileri doğruysa
✓ Model varsayımları geçerliyse
Güncelleme Gerekliliği: Her yeni artçı verisi ile tahminler güncellenmelidir.
Pratik Öneriler ve Risk Azaltma
Bireysel Düzeyde Önlemler
Acil Durum Hazırlığı
İlk 72 Saat İçin Temel Gereksinimler: - Acil Durum Çantası:
- Su (kişi başı 3 litre/gün × 3 gün)
- Konserve yiyecekler ve konserve açacağı
- İlk yardım kiti ve kişisel ilaçlar
- El feneri, pil yedekleri
- Telsiz (pille çalışan)
- Önemli belgelerin fotokopileri (su geçirmez torbada)
- Nakit para (ATM'ler çalışmayabilir)
- Telefon için yedek şarj cihazı (powerbank) - İletişim Planı:
- Aile bireylerinin telefon numaralarını ezberleyin
- Bölge dışında bir toplanma noktası belirleyin
- Komşularla iletişim kanalı oluşturun - Güvenli Alanlar:
- İç mekanda: Sağlam masa altı, iç duvar yanı, kapı kasası
- Dış mekanda: Binalardan, elektrik tellerinden, ağaçlardan uzak açık alan
- Her odada güvenli noktaları belirleyin ve işaretleyin
Deprem Anında Davranış (Drop-Cover-Hold)
İç Mekanda: - DROP: Yere çökün (dört ayak üstü)
- COVER: Sağlam bir masa/mobilya altına girin, başınızı koruyun
- HOLD ON: Sarsıntı bitene kadar tutunun ve yerinde kalın
Dış Mekanda:
- Binalardan, elektrik tellerinden uzaklaşın
- Açık alana gidin ve yere çömelinin
Araç içindeyseniz:
- Yavaşlayın ve güvenli bir yere park edin
- Köprü, üst geçit, bina yakınından uzak durun
- Araç içinde kalın, kemer takılı
Deprem Sonrası Davranış - İlk Kontroller:
- Kendinizi ve çevrenizdekileri yaralanma açısından kontrol edin
- Gaz kaçağı, elektrik arızası, su boru patlaması kontrol edin
- Şüphede gaz vanasını, elektrik panosunu kapatın - Yapısal Hasar Değerlendirmesi:
- Binada ciddi çatlak, eğilme, çökme varsa HEMEN TERKEDİN
- Asansör kullanmayın, merdivenleri kullanın
- Artçı sarsıntılar için hazırlıklı olun - İletişim:
- Acil durumlar dışında telefon hatlarını meşgul etmeyin
- SMS daha güvenilir (telefon hatları yoğun olabilir)
- Resmi kanalları (112, afet yönetimi) takip edin
Topluluk ve Yerel Yönetim Düzeyi
Kamu Bilgilendirmesi
Yerel otoritelerin yapması gerekenler: - Şeffaf İletişim:
- Güncel artçı verilerini düzenli olarak paylaşın
- Olasılıkları doğru ifade edin (kesin tahmin değil, risk değerlendirmesi)
- Panik yaratmadan, gerçekçi hazırlık bilgisi verin - Erişilebilir Bilgi Kanalları:
- Çok dilli duyurular (İngilizce, Türkçe, Yunanca, Rusça)
- SMS uyarı sistemi
- Sosyal medya güncellemeleri
- Radyo ve TV anonsları - Eğitim Programları:
- Okullarda deprem tatbikatları
- İş yerlerinde acil durum planı eğitimi
- Yaşlı ve engelli bireyler için özel destek
Altyapı ve Bina Güvenliği - Kritik Altyapı Denetimi:
- Hastaneler, okullar, ibadethaneler öncelikli
- Eski binaların yapısal kontrolü
- Köprü ve yolların güvenlik değerlendirmesi - Acil Müdahale Hazırlığı:
- İtfaiye ve kurtarma ekipleri hazır beklesin
- Geçici barınak alanları belirlensin
- Tıbbi malzeme stoklarını artırın
Bilimsel İzleme ve Erken Uyarı
Sismik Ağ Güçlendirilmesi
Öncelikli Adımlar: - İstasyon Yoğunluğunu Artırın:
- Paphos bölgesinde geçici sismometre kurulumu
- Offshore istasyonlar (deniz dibi cihazları)
- Güçlü yer hareketi sensörleri (accelerometer) - Gerçek Zamanlı Veri Paylaşımı:
- Tüm istasyonlardan canlı veri akışı
- Uluslararası ağlarla entegrasyon (EMSC, USGS)
- Açık veri politikası (araştırmacılar için) - Erken Uyarı Sistemi:
- P-dalgası tespiti ile 5-20 saniye uyarı süresi
- Otomatik sistem kapatmaları (doğalgaz, tren hatları)
- Mobil uygulama entegrasyonu
Katalog Güncellemesi ve Model İyileştirmesi
Bu çalışmada kullanılan tahminler, 13 Kasım 2025 itibarıyla geçerlidir. Her yeni artçı ile modeller güncellenmelidir:
Bayesian Güncelleme Yaklaşımı:
P_posterior = P_prior × Likelihood(data) / Normalization
Yeni artçı verisi geldikçe, Omori parametreleri (p, c, K) optimize edilmeli ve olasılıklar yeniden hesaplanmalıdır.
Önerilen Güncelleme Sıklığı:
- İlk 48 saat: Her 6 saatte bir
- 3-7 gün: Günlük
- 1-4 hafta: Haftalık
- 1+ ay: Aylık
Uzun-Dönem Deprem Riski ve Azaltma
Paphos Bölgesi için Uzun-Dönem Perspektif
Bu artçı sekansı geçse bile, bölgenin tektonik yapısı değişmemektedir:
- 10 yıllık M ≥ 5.0 olasılığı: %40-60 (tarihsel veriye dayalı)
- 50 yıllık M ≥ 6.0 olasılığı: %20-35
- Sismik boşluk: 1953'den beri büyük deprem yok (72 yıl)
Sonuç: Kıbrıs bölgesi orta-yüksek sismik tehlike altındadır ve uzun-dönem hazırlık gereklidir.
Bina Güçlendirme ve Planlama - Yeni Binalar:
- Güncel deprem yönetmeliğine uygun tasarım
- Sismik izolasyon teknolojileri
- Düzenli denetim ve sertifikasyon - Mevcut Binalar:
- Özellikle 1980 öncesi yapılar için güçlendirme
- Öncelik: Okullar, hastaneler, toplu konutlar
- Teşvik programları ve mali destek - Şehir Planlaması:
- Yüksek riskli alanlarda yeni yapılaşma sınırlaması
- Açık alanlar ve toplanma noktaları
- Erişim yollarının deprem sonrası kullanılabilirliği
Sonuç ve Genel Değerlendirme
Ana Bulgular
Bu çalışmada, Güney Kıbrıs Paphos bölgesinde 12 Kasım 2025'te meydana gelen Mw 5.2-5.3 deprem sekansı ve ardından gelen artçılar, sistematik veri analizi ve istatistiksel modellemelerle değerlendirilmiştir. Temel bulgular şöyle özetlenebilir: - Artçı Aktivitesi:
- 48 saatte 5 adet M ≥ 4.0 artçı kaydedilmiştir
- Artçı oranı (λ = 2.5 olay/gün) arka-plan oranının (~0.27 olay/gün) 9.3 katıdır
- İstatistiksel olarak anlamlı bir artçı sekansı söz konusudur (p < 0.001) - Kısa-Dönem Tahminler (13 Kasım 2025):
- M ≥ 4.0 artçı olasılığı: %27-76 (parametre belirsizliğine bağlı)
- En olası senaryo: ~%47
- Omori–Utsu modeli (p=1.1, c=0.05) en iyi veri uyumunu sağlamıştır - Haftalık Tahminler (13-19 Kasım):
- M ≥ 4.0 artçı olasılığı: %84-99+
- Orta tahmin: ~%96
- Artçı aktivitesinin hafta boyunca devam etmesi yüksek olasılıkla beklenmektedir - Büyük Artçı Riski:
- M ≥ 5.0 artçı olasılığı: %5-20(haftalık)
- Düşük ama sıfır olmayan risk
- Båth Yasası ve Gutenberg-Richter ilişkisi ile tutarlı
Metodolojik Değerlendirme
Poisson vs Omori–Utsu
Her iki model de değerli içgörüler sağlamıştır:
Poisson Modeli:
- Hızlı, ilk değerlendirme için uygundur
- Parametre seçimi (hangi λ?) belirsizlik yaratır
- Zaman-bağımlı dinamikleri yakalayamaz
Omori–Utsu Modeli:
- Artçı azalmasını fiziksel olarak doğru modelller
- Parametre tahmini veri gerektirir ve belirsizlik içerir
- Karmaşık sekanslar (doublet gibi) için uyarlanması gerekebilir
Önerilen Yaklaşım: Her iki modeli birlikte kullanarak olasılık aralıkları vermek
Parametre Duyarlılığı
Omori–Utsu modeli parametreleri (p, c, K) olasılık tahminlerini önemli ölçüde etkilemektedir:
- p parametresi: 0.1 artış → %15-20 olasılık azalması
- c parametresi: 10 kat artış → %20-40 olasılık artışı
- K parametresi: Doğrudan ölçeklendirme etkisi
Bu nedenle, tahminler her zaman aralık olarak verilmeli, tek bir sayı olarak sunulmamalıdır.
Belirsizliklerin Açık İfadesi
Deprem tahmini kesin bilim değildir. Bu çalışmadaki tüm olasılıklar aşağıdaki belirsizlikleri içermektedir: - Sınırlı veri: Sadece 2 günlük gözlem
- Katalog eksiklikleri: Özellikle küçük büyüklükler ve offshore olaylar
- Model varsayımları: Gerçek dünya her zaman model varsayımlarına uymaz
- Tektonik karmaşıklık: İkili ana şok stress transferini karmaşıklaştırır
- Parametre belirsizliği: p, c, K değerleri kesin bilinmiyor
Sonuç: Olasılıklar rehberdir, garanti değildir. Düşük olasılık "olmayacak" anlamına gelmez.
Bilimsel ve Toplumsal Katkı
Bu çalışma aşağıdaki açılardan katkı sağlamaktadır:
Bilimsel Katkı:
- Kıbrıs bölgesi için ilk nicel artçı tahmin çalışması
- Gerçek zamanlı veri ile model doğrulaması
- Parametre duyarlılık analizi için sistematik çerçeve
Toplumsal Katkı:
- Halka anlaşılır, şeffaf risk iletişimi
- Pratik hazırlık önerileri
- Belirsizliklerin dürüst ifadesi (güven inşası)
Yönetim Katkısı:
- Karar vericiler için nicel risk değerlendirmesi
- Acil müdahale planlaması için olasılık senaryoları
- Kaynak tahsisi için veri tabanlı altyapı
Gelecek Araştırma Yönleri
Bu çalışma bir başlangıç noktasıdır ve aşağıdaki konularda geliştirilmelidir: - Gerçek Zamanlı Model Güncellemesi:
- Bayesian yaklaşım ile sürekli parametre optimizasyonu
- Makine öğrenmesi entegrasyonu
- Otomatik tahmin sistemi - Stress Transfer Modellemesi:
- Coulomb stress değişimi hesaplamaları
- 3D fay geometrisi modelleme
- İkili ana şok etkileşiminin analizi - Uzun-Dönem Tehlike Değerlendirmesi:
- Paphos bölgesi için probabilistic seismic hazard analysis (PSHA)
- Tarihsel katalog ile recurrence ilişkileri
- Tsunami riski değerlendirmesi (offshore depremler için) - Erken Uyarı Sistemi Geliştirilmesi:
- Gerçek zamanlı P-dalgası tespiti
- Makine öğrenmesi ile büyüklük tahmini
- Mobil uygulama entegrasyonu
Nihai Mesaj
13 Kasım 2025 itibarıyla:
- M ≥ 4.0 artçı riski anlamlıdır (%27-76 günlük, %84-99+ haftalık)
- M ≥ 5.0 artçı düşük olasılıklıdır (%5-20 haftalık) ama sıfır değildir.
- Hazırlık hayat kurtarır: Acil durum çantası, güvenli alanlar, iletişim planı
- Panik gerekli değildir: Olasılıksal risk, kesin tahmin değildir
- İzleme devam etmektedir: Yeni verilerle tahminler güncellenecektir
Deprem bilimi "kesin olmayacak" diyemez; ancak "bu olasılıkla olabilir, hazırlıklı olun" der.
Bu çalışma, bilimsel titizlik ile toplumsal sorumluluk arasında bir denge kurarak, Paphos bölgesi halkının ve yöneticilerinin bilinçli kararlar almasına yardımcı olmayı amaçlamaktadır.
