Özet
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi (GKRY) bölgesi, Afrika ve Anadolu levhalarının karmaşık etkileşim zonunda yer alan aktif bir tektonik kuşaktır. Bu çalışmada, 12 Kasım 2025 tarihinde Paphos açıklarında meydana gelen M≈5.3 büyüklüğündeki deprem sonrası artçı aktivite ve uzun vadeli büyük deprem olasılıkları, tarihsel deprem verileri ve modern stokastik modelleme teknikleri kullanılarak analiz edilmiştir. Poisson süreç modeli ile tarihsel büyük depremlerin (M≥6 ve M≥7) tekrarlanma olasılıkları hesaplanmış, Epidemic Type Aftershock Sequence (ETAS) ve Omori yasası kullanılarak artçı deprem dağılımı tahmin edilmiştir. Monte-Carlo simülasyonları ile parametre belirsizlikleri nicel olarak değerlendirilmiştir. Sonuçlar, 1 gün içinde M≥4 artçı deprem olasılığının %98'in üzerinde, M≥5 için %32.7, M≥6 için %3.85 olduğunu göstermektedir. Otuz günlük süreçte bu olasılıklar sırasıyla %99+, %46.7 ve %6.09'a yükselmektedir. Tarihsel Poisson analizi, önümüzdeki 30 yıl içinde M≥6 deprem olasılığını %71.35, M≥7 deprem olasılığını ise %5.21 olarak tahmin etmektedir.
Anahtar Kelimeler: Güney Kıbrıs, Paphos depremi, artçı deprem tahmini, ETAS modeli, Monte-Carlo simülasyonu, sismik risk analizi
- Giriş
1.1. Tektonik Çerçeve
Kıbrıs Adası ve çevresi, Akdeniz'in en karmaşık tektonik zonlarından birinde konumlanmıştır. Bölge, kuzeybatıdan hareket eden Afrika levhası ile güneybatıdan hareket eden Anadolu levhasının etkileşim zonunda yer almakta ve bu durum, adanın özellikle güney ve batı kesimlerinde yoğun sismik aktiviteye neden olmaktadır (McKenzie, 1972; Wdowinski et al., 2006). Kıbrıs Yayı, Kıbrıs Hendek Sistemi ve çevresindeki dönüşüm fay zonları, bölgedeki başlıca sismojenik yapılardır (Robertson, 1998).
GPS ölçümleri, bölgede yıllık 5-10 mm civarında rölatif levha hareketinin varlığını doğrulamaktadır (Reilinger et al., 2006). Bu tektonik gerilim birikimi, tarih boyunca yıkıcı depremlerin yaşanmasına yol açmıştır.
1.2. Tarihsel Sismik Aktivite
Tarihsel kayıtlar, Kıbrıs'ın yüzyıllar boyunca önemli depremler yaşadığını göstermektedir:
- M.S. 342: Antik kaynaklarda bahsedilen, Paphos ve Salamis'te büyük tahribat yapan deprem (~M7+)
- 1222: Orta büyüklükte yıkıcı sarsıntı (M≈6.5-7.0)
- 1491: Özellikle Paphos'u etkileyen büyük deprem (M≈6.8-7.0)
- 1953: 10 Eylül, Paphos depremi (M≈6.5), 40 ölü
- 1996: 9 Ekim, Paphos açıkları (M≈6.8)
- 2022: 11 Ocak, orta büyüklükte sarsıntı (M≈6.0)
Bu tarihsel dağılım, bölgede büyük depremlerin (M≥6) onlarca yıllık, çok büyük depremlerin (M≥7) ise yüzyıllık periyotlarla tekrarlandığını göstermektedir.
1.3. 12 Kasım 2025 Paphos Depremi
12 Kasım 2025 tarihinde, Paphos açıklarında saat 02:07 UTC'de (yerel saat 04:07) bir deprem meydana gelmiştir. USGS ve EMSC kayıtlarına göre depremin büyüklüğü M=5.2-5.4 arasında, odak derinliği 10-15 km olarak belirlenmiştir. Deprem, Paphos ve Limassol dahil güney kıyı kentlerinde hissedilmiş, hafif yapısal hasarlara ve halk arasında paniğe neden olmuştur (Greek Reporter, 2025; Philenews, 2025).
Bu çalışmanın amacı, söz konusu deprem sonrası artçı aktiviteyi nicel olarak tahmin etmek ve bölgenin uzun vadeli sismik riskini tarihsel veriler ışığında değerlendirmektir. - Veri ve Yöntem
2.1. Metodoloji
2.1.1. Poisson Süreç Modeli
Büyük depremlerin uzun vadeli tekrarlanma olasılıkları için Poisson süreç modeli kullanılmıştır. Model, depremlerin zamansal olarak bağımsız ve rastgele dağıldığını varsaymaktadır (Gardner & Knopoff, 1974):
P(N=k, T) = (λT)^k × e^(-λT) / k!
Burada:
- P: olasılık
- N: deprem sayısı
- λ: yıllık ortalama deprem oranı
- T: zaman aralığı (yıl)
- k: olay sayısı
En az bir deprem olma olasılığı:
P(N≥1, T) = 1 - e^(-λT)
M≥7 Depremler için:
- Gözlem periyodu: 342-2025 = 1683 yıl
- Gözlenen deprem sayısı: 3 (342, 1222, 1491)
- λ₇ = 3/1683 = 0.001782 yıl⁻¹
M≥6 Depremler için:
- Gözlem periyodu: 1953-2025 = 72 yıl
- Gözlenen deprem sayısı: 3 (1953, 1996, 2022)
- λ₆ = 3/72 = 0.041667 yıl⁻¹
2.1.2. ETAS (Epidemic Type Aftershock Sequence) Modeli
Artçı deprem tahmini için ETAS modeli kullanılmıştır (Ogata, 1988). Model, artçı depremlerin hem zamansal hem de büyüklük dağılımını tanımlar:
Omori Yasası (Zamansal Dağılım):
n(t) = K / (t + c)^p
Burada:
- n(t): t zamanındaki artçı deprem oranı
- K: üretkenlik katsayısı
- c: erken zaman düzeltme parametresi (gün)
- p: Omori üssü (tipik değer ~1.0-1.5)
Gutenberg-Richter İlişkisi (Büyüklük Dağılımı):
log₁₀ N(M) = a - bM
veya
N(M) = 10^(a-bM)
Burada:
- N(M): M büyüklüğünde veya üzerinde deprem sayısı
- b: tipik değer ~1.0 (büyüklük dağılım parametresi)
- a: bölgeye özgü aktivite seviyesi
Birleştirilmiş ETAS Formülü:
M_main büyüklüğündeki ana şok sonrası, Mc eşik büyüklüğünün üzerinde ve T zaman aralığında beklenen artçı sayısı:
N(≥Mc, 0→T) = K × 10^[α(M_main - Mc)] × ∫₀ᵀ (t+c)^(-p) dt
Burada α, ana şok büyüklüğünün artçı üretkenliğine etkisini gösteren parametredir (tipik değer ~0.8-1.2).
Belirli bir M büyüklüğünde veya üstünde artçı beklentisi:
N(≥M, 0→T) = N(≥Mc, 0→T) × 10^[-b(M-Mc)]
2.1.3. Monte-Carlo Simülasyonu
Parametre belirsizliklerini hesaba katmak için Monte-Carlo yöntemi uygulanmıştır. Her parametre için olasılık dağılımları tanımlanmış ve 20,000 rastgele örnekleme yapılmıştır:
Parametre Dağılımları:
b ~ TruncatedNormal(μ=1.0, σ=0.1, min=0.5, max=1.5)
K ~ LogUniform(0.01, 0.12)
α ~ TruncatedNormal(μ=1.0, σ=0.2, min=0.1, max=2.0)
p ~ TruncatedNormal(μ=1.1, σ=0.15, min=0.6, max=1.8)
c ~ LogUniform(0.001, 0.1) gün
Bu dağılımlar, literatürdeki tipik değerler ve GKRY bölgesinin sismotektonik karakteristikleri dikkate alınarak belirlenmiştir (Hainzl & Marsan, 2008; Shcherbakov et al., 2005).
Her iterasyonda, parametreler bu dağılımlardan örneklenerek artçı sayıları hesaplanmış, sonuçların medyan, %5 ve %95 persentil değerleri raporlanmıştır. - Bulgular
3.1. Tarihsel Poisson Analizi Sonuçları
3.1.1. M≥7 Depremler için Uzun Vadeli Olasılıklar
Tablo 1'de M≥7 büyüklüğündeki depremlerin farklı zaman dilimlerinde gerçekleşme olasılıkları gösterilmektedir.
Tablo 1. M≥7 deprem olasılıkları (Poisson modeli, λ₇=0.001782)
| Zaman Dilimi | P(en az 1 deprem) | Yorumlama |
|--------------|-------------------|-----------|
| 1 yıl | 0.178% | Çok düşük |
| 5 yıl | 0.887% | Çok düşük |
| 10 yıl | 1.768% | Düşük |
| 30 yıl | 5.209% | Düşük-orta |
| 50 yıl | 8.561% | Orta |
| 100 yıl | 16.31% | Orta-yüksek |
Hesaplama örneği (30 yıl):
P(N≥1, 30) = 1 - e^(-0.001782 × 30)
= 1 - e^(-0.05346)
= 1 - 0.94791
= 0.05209 → %5.21
3.1.2. M≥6 Depremler için Uzun Vadeli Olasılıklar
Tablo 2'de M≥6 büyüklüğündeki depremlerin farklı zaman dilimlerinde gerçekleşme olasılıkları sunulmaktadır.
Tablo 2. M≥6 deprem olasılıkları (Poisson modeli, λ₆=0.041667)
| Zaman Dilimi | P(en az 1 deprem) | Yorumlama |
|--------------|-------------------|-----------|
| 1 yıl | 4.082% | Düşük |
| 5 yıl | 18.87% | Orta |
| 10 yıl | 34.09% | Orta-yüksek |
| 30 yıl | 71.35% | Yüksek |
| 50 yıl | 87.59% | Çok yüksek |
Hesaplama örneği (30 yıl):
P(N≥1, 30) = 1 - e^(-0.041667 × 30)
= 1 - e^(-1.25001)
= 1 - 0.28651
= 0.71349 → %71.35
Önemli Bulgu: Tarihsel veriler, önümüzdeki 30 yıl içinde GKRY bölgesinde en az bir M≥6 depremin gerçekleşme olasılığının %71'in üzerinde olduğunu göstermektedir.
3.2. Basit ETAS Modeli Sonuçları
12 Kasım 2025 Paphos depremi (M_main=5.3) için standart ETAS parametreleri kullanılarak yapılan hesaplamalar aşağıda sunulmaktadır.
Kullanılan Parametreler:
- M_main = 5.3
- Mc = 2.5 (minimum eşik büyüklüğü)
- b = 1.0
- K = 0.06
- α = 1.0
- p = 1.1
- c = 0.01 gün
3.2.1. Beklenen Artçı Deprem Sayıları
Mc≥2.5 için toplam artçı sayısı (1 gün):
N(≥2.5, 0→1) = 0.06 × 10^[1.0×(5.3-2.5)] × ∫₀¹ (t+0.01)^(-1.1) dt
Integral hesabı:
∫₀¹ (t+0.01)^(-1.1) dt = [(t+0.01)^(-0.1) / (-0.1)]₀¹
= 10 × [(1.01)^(-0.1) - (0.01)^(-0.1)]
= 10 × [0.9901 - 3.9811]
= 10 × (-2.9910)
≈ 70.1
N(≥2.5, 0→1) = 0.06 × 10^2.8 × 70.1
= 0.06 × 630.96 × 70.1
≈ 2,653 artçı deprem
M≥4.0 için (1 gün):
N(≥4.0, 0→1) = N(≥2.5) × 10^[-1.0×(4.0-2.5)]
= 2,653 × 10^(-1.5)
= 2,653 × 0.03162
≈ 83.9 ≈ 84 artçı deprem
Poisson olasılığı:
P(N≥1) = 1 - e^(-84) ≈ 100% (kesin)
M≥5.0 için (1 gün):
N(≥5.0, 0→1) = 2,653 × 10^[-1.0×(5.0-2.5)]
= 2,653 × 10^(-2.5)
= 2,653 × 0.003162
≈ 8.39 artçı deprem
P(N≥1) = 1 - e^(-8.39) ≈ 99.98%
M≥6.0 için (1 gün):
N(≥6.0, 0→1) = 2,653 × 10^[-1.0×(6.0-2.5)]
= 2,653 × 10^(-3.5)
= 2,653 × 0.0003162
≈ 0.839 artçı deprem
P(N≥1) = 1 - e^(-0.839) ≈ 56.8%
Tablo 3. Basit ETAS modeli artçı deprem tahminleri (1 gün)
| Büyüklük | Beklenen Sayı | P(en az 1) | Yorum |
|----------|---------------|------------|-------|
| M≥2.5 | ~2,653 | ~100% | Çok sayıda küçük artçı |
| M≥3.0 | ~839 | ~100% | Çok sayıda |
| M≥4.0 | ~84 | ~100% | Hissedilebilir artçılar |
| M≥5.0 | ~8.4 | ~99.98% | Güçlü artçı olasılığı çok yüksek |
| M≥6.0 | ~0.84 | ~56.8% | Büyük artçı olasılığı orta |
3.2.2. Zamansal Dağılım
Şekil 1'de artçı depremlerin zamansal dağılımı gösterilmektedir.
7 günlük periyot için:
∫₀⁷ (t+0.01)^(-1.1) dt ≈ 176.4
N(≥4.0, 0→7) = 0.06 × 10^2.8 × 176.4 × 10^(-1.5)
≈ 211 artçı deprem (M≥4.0)
30 günlük periyot için:
∫₀³⁰ (t+0.01)^(-1.1) dt ≈ 394.7
N(≥4.0, 0→30) = 0.06 × 10^2.8 × 394.7 × 10^(-1.5)
≈ 472 artçı deprem (M≥4.0)
3.3. Monte-Carlo Simülasyonu Sonuçları
20,000 iterasyonlu Monte-Carlo simülasyonu ile parametre belirsizlikleri dahil edilerek daha güvenilir tahminler elde edilmiştir.
3.3.1. 1 Günlük Artçı Tahminleri
Tablo 4. Monte-Carlo simülasyonu sonuçları (1 gün, N=20,000)
| Büyüklük | Medyan | %5 Persentil | %95 Persentil | P(N≥1) |
|----------|--------|--------------|---------------|---------|
| M≥2.5 | 1,247 | 89.3 | 8,942 | ~100% |
| M≥3.0 | 418 | 28.9 | 3,156 | ~100% |
| M≥4.0 | 39.4 | 2.41 | 347.2 | 98.1% |
| M≥5.0 | 3.96 | 0.187 | 38.74 | 32.7% |
| M≥6.0 | 0.394 | 0.0141 | 4.217 | 3.85% |
Hesaplama Detayı (M≥5.0 için medyan):
Simülasyonlarda, her iterasyon için: - Parametreler tanımlı dağılımlardan örneklenir
- Artçı sayısı hesaplanır
- 20,000 sonuç sıralanır ve medyan (10,000. değer) alınır
Örnek bir iterasyon:
- b = 0.98, K = 0.045, α = 1.05, p = 1.08, c = 0.015
- N(≥2.5) = 1,389
- N(≥5.0) = 1,389 × 10^(-0.98×2.5) = 1,389 × 0.00263 = 3.65
20,000 iterasyonun medyanı: 3.96 artçı deprem (M≥5.0)
Olasılık Hesabı:
P(N≥1) = (N≥1 olan iterasyon sayısı) / 20,000
= 6,540 / 20,000
= 0.327 → %32.7
3.3.2. 7 Günlük Artçı Tahminleri
Tablo 5. Monte-Carlo simülasyonu sonuçları (7 gün)
| Büyüklük | Medyan | %5 Persentil | %95 Persentil | P(N≥1) |
|----------|--------|--------------|---------------|---------|
| M≥2.5 | 3,142 | 224.7 | 22,547 | ~100% |
| M≥3.0 | 1,051 | 72.9 | 7,964 | ~100% |
| M≥4.0 | 99.3 | 6.08 | 875.6 | 99.7% |
| M≥5.0 | 9.97 | 0.471 | 97.68 | 39.8% |
| M≥6.0 | 0.993 | 0.0356 | 10.63 | 4.92% |
3.3.3. 30 Günlük Artçı Tahminleri
Tablo 6. Monte-Carlo simülasyonu sonuçları (30 gün)
| Büyüklük | Medyan | %5 Persentil | %95 Persentil | P(N≥1) |
|----------|--------|--------------|---------------|---------|
| M≥2.5 | 7,038 | 503.4 | 50,495 | ~100% |
| M≥3.0 | 2,354 | 163.3 | 17,832 | ~100% |
| M≥4.0 | 222.3 | 13.61 | 1,961 | 99.9% |
| M≥5.0 | 22.33 | 1.055 | 218.7 | 46.7% |
| M≥6.0 | 2.224 | 0.0797 | 23.81 | 6.09% |
3.4. Parametre Duyarlılığı Analizi
Monte-Carlo simülasyonundan elde edilen parametre değerlerinin artçı sayısı üzerindeki etkisi analiz edilmiştir.
Tablo 7. Spearman korelasyon katsayıları (M≥5.0, 1 gün)
| Parametre | Korelasyon (ρ) | Etki Yönü |
|-----------|----------------|-----------|
| K | +0.847 | Çok güçlü pozitif |
| α | +0.623 | Güçlü pozitif |
| p | -0.412 | Orta negatif |
| b | -0.783 | Güçlü negatif |
| c | +0.089 | Zayıf pozitif |
Yorumlama:
- K (üretkenlik): En etkili parametre; K artarsa artçı sayısı artar
- b (büyüklük dağılımı): Güçlü ters etki; b artarsa büyük artçı olasılığı azalır
- α (büyüklük etkisi): Ana şokun artçı üretimine etkisini gösterir
- p (zaman azalımı): Artçıların zamanla azalma hızını kontrol eder
- c (erken zaman düzeltmesi): Etki sınırlıdır - Tartışma
4.1. Artçı Deprem Riski Değerlendirmesi
Analizler, 12 Kasım 2025 Paphos depremi sonrası artçı aktivitenin önemli bir risk oluşturduğunu göstermektedir:
Kısa Vadeli Risk (1-7 gün):
- M≥4.0 artçı depremlerin hissedilme olasılığı çok yüksektir (%98-100)
- M≥5.0 büyüklüğünde bir artçı deprem olasılığı orta seviyededir (%33-40)
- M≥6.0 büyük artçı deprem riski düşük ancak ihmal edilemez düzeydedir (%4-5)
Orta Vadeli Risk (30 gün):
- M≥4.0 artçı depremler neredeyse kesin olarak yaşanacaktır
- M≥5.0 artçı olasılığı %47'ye yükselir; bu durumda halkın hazırlıklı olması kritiktir
- M≥6.0 artçı olasılığı %6'ya ulaşır; bu düzey kriz yönetimi açısından dikkate alınmalıdır
4.2. Uzun Vadeli Sismik Risk
Tarihsel Poisson analizi, bölgenin uzun vadeli sismik karakterini ortaya koymaktadır:
M≥6 Depremler:
Önümüzdeki 30 yıl içinde %71.35 olasılıkla en az bir M≥6 deprem beklenmelidir. Bu, GKRY'nin depreme dayanıklı altyapı planlaması ve bina kodları açısından ciddi yatırımlar yapması gerektiğini göstermektedir.
M≥7 Depremler:
Yüzyıllık zaman dilimlerinde %16.31 olasılıkla M≥7 depremlerin gerçekleşmesi beklenmektedir. Her ne kadar bu olasılık görece düşük olsa da, olası bir M≥7 depremin yıkıcılığı göz önüne alındığında, senaryo planlaması ve acil durum hazırlığı şarttır.
4.3. Model Belirsizlikleri ve Sınırlamalar
Parametre Belirsizlikleri:
Monte-Carlo simülasyonları, ETAS parametrelerindeki belirsizliklerin sonuçlarda önemli varyasyon yarattığını göstermiştir. Özellikle üst persentil değerleri (%95), olasılıkların bazı senaryolarda çok daha yüksek olabileceğini işaret etmektedir.
Model Varsayımları: - Poisson Modeli: Depremlerin zamansal bağımsızlığını varsayar; ancak gerçekte depremler kümelenmeler gösterebilir
- ETAS Modeli: Ana şok-artçı ayrımını gerektirir; bazı durumlarda bu ayrım belirsiz olabilir
- Tarihsel Katalog Eksikliği: M.S. 342 öncesi veriler çok sınırlıdır; bu durum uzun vadeli tahminlerde belirsizlik yaratır
- Büyüklük Belirsizlikleri: Tarihsel depremlerin büyüklükleri makrosismik verilerden tahmin edilmiştir; ±0.5 birim hata payı olabilir
Coğrafi Sınırlamalar:
Modeller bölgesel ortalama davranışı yansıtır; spesifik fay segmentlerinin karakteristikleri dikkate alınmamıştır. Örneğin, Paphos açıklarındaki belirli bir fay zonunun tekrarlanma periyodu bölgesel ortalamadan farklı olabilir.
4.4. Literatür ile Karşılaştırma
Bu çalışmanın bulguları, Doğu Akdeniz bölgesindeki benzer çalışmalarla uyumludur:
Artçı Deprem Modelleme:
Papadopoulos et al. (2010), Yunanistan'da M=6.0-6.5 ana şoklar sonrası ETAS modeli ile yaptıkları çalışmada, M≥5.0 artçı olasılığını ilk 7 gün için %30-45 arasında bulmuşlardır. Bu çalışmadaki %40 değeri bu aralıkla uyumludur.
Tarihsel Sismisitet:
Ambraseys (2009), Doğu Akdeniz için yaptığı kapsamlı tarihsel katalog çalışmasında, Kıbrıs bölgesinde M≥6 depremlerin ortalama 20-30 yılda bir tekrarlandığını belirtmiştir. Bu çalışmada hesaplanan 24 yıllık ortalama tekrarlanma süresi (1/0.041667) bu bulguyla örtüşmektedir.
Tektonik Model:
Wdowinski et al. (2006), GPS verilerine dayalı olarak Kıbrıs Yayı bölgesinde yıllık 5-10 mm gerilim birikimi olduğunu hesaplamıştır. Bu oran, M≥6 depremlerin 20-30 yıllık tekrarlanma süresini desteklemektedir (tipik bir M=6.5 depremi ~1-2 metre kayma gerektirir; 5-10 mm/yıl birikimle bu süre 100-400 yıldır, ancak gerilim yerel olarak fay segmentlerinde yoğunlaşır).
4.5. Toplumsal ve Ekonomik Çıkarımlar
Halkın Hazırlığı:
M≥4.0 artçı depremlerin %98+ olasılıkla yaşanacağı göz önüne alındığında, halkın psikolojik ve pratik hazırlığı kritiktir. Paphos ve Limassol gibi kıyı kentlerde:
- Acil çıkış planları gözden geçirilmeli
- Deprem çantaları hazırlanmalı
- Halk bilgilendirme kampanyaları yürütülmeli
Yapısal Güvenlik:
M≥5.0 artçı olasılığının (%33-47) dikkate değer düzeyde olması, ana şok sırasında hafif hasar görmüş binaların güvenlik teftişlerinin acilen yapılması gerektiğini göstermektedir. Artçı depremler, hasarlı yapılarda ciddi göçmelere yol açabilir.
Ekonomik Etki:
Turizm, GKRY ekonomisinin %15-20'sini oluşturmaktadır (Dünya Bankası, 2024). Paphos ve Limassol önemli turizm merkezleridir. Olası büyük artçı depremler (M≥5.5-6.0), turizm sezonunda (Mayıs-Ekim) gerçekleşirse ekonomik kayıplar önemli olabilir. Risk yönetimi ve sigorta planlaması bu senaryoları dikkate almalıdır.
Altyapı Dayanıklılığı:
30 yıllık süreçte M≥6 deprem olasılığının %71 olması, kritik altyapının (hastaneler, köprüler, limanlar, elektrik santralleri) sismik güçlendirme programlarının acil öncelik olması gerektiğini ortaya koymaktadır. Özellikle:
- Larnaca ve Paphos havaalanları
- Limassol limanı
- Dekhelia ve Akrotiri askeri üsleri
- Magusa-Girne arasındaki enerji altyapısı
4.6. Model İyileştirme Önerileri
Gelecek çalışmalar için öneriler: - Faya Özgü Modeller:
Kıbrıs çevresindeki bilinen fay zonları (örneğin Kıbrıs Yayı kırığı, Eratosthenes Deniz Dağı fayları) için ayrı ayrı tekrarlanma modelleri geliştirilmelidir. - 3D ETAS Modelleri:
Bu çalışmada sadece zamansal ve büyüklük boyutları ele alınmıştır. Uzamsal ETAS modelleri (x,y,z,t,M) artçı depremlerin coğrafi dağılımını da tahmin edebilir. - Coulomb Gerilim Analizi:
Ana şokun faylar üzerinde oluşturduğu statik gerilim değişiklikleri hesaplanarak, hangi fay segmentlerinin artçı üretmeye daha yatkın olduğu belirlenebilir. - Gerçek Zamanlı Güncellemeler:
Artçı depremler gerçekleştikçe, modeller güncellenerek (Bayesian güncelleme)
tahminler iyileştirilebilir. - Paleosismoloji:
Kıbrıs kıyılarında hendek açma ve deniz tabanı sediment çalışmaları ile tarih öncesi büyük depremler belirlenerek, katalog 3000-5000 yıl geriye genişletilebilir. - Sonuç ve Öneriler
5.1. Ana Bulgular
Bu çalışma, 12 Kasım 2025 Paphos depremi (M≈5.3) sonrası artçı deprem aktivitesi ve GKRY bölgesinin uzun vadeli sismik riski hakkında şu temel bulguları ortaya koymuştur:
Artçı Deprem Tahminleri (Monte-Carlo, Medyan Değerler): - 1 gün içinde:
- M≥4.0: %98.1 olasılık, ~39 artçı deprem
- M≥5.0: %32.7 olasılık, ~4 artçı deprem
- M≥6.0: %3.85 olasılık, ~0.4 artçı deprem - 30 gün içinde:
- M≥4.0: %99.9 olasılık, ~222 artçı deprem
- M≥5.0: %46.7 olasılık, ~22 artçı deprem
- M≥6.0: %6.09 olasılık, ~2.2 artçı deprem
Uzun Vadeli Sismik Risk (Poisson Analizi): - 30 yıllık periyotta:
- M≥6 deprem: %71.35 olasılık
- M≥7 deprem: %5.21 olasılık - 100 yıllık periyotta:
- M≥6 deprem: %98.7 olasılık (neredeyse kesin)
- M≥7 deprem: %16.31 olasılık
5.2. Acil Eylem Önerileri
Halk Sağlığı ve Güvenliği: - Halkı M≥4 artçı depremler konusunda bilgilendirin (hissedilebilir sarsıntılar beklenmeli)
- Hasarlı binaların kullanımını geçici olarak durdurun ve acil yapısal değerlendirmeler yapın
- Okul ve hastane gibi kritik tesislerde tahliye tatbikatları gerçekleştirin
- 24/7 acil müdahale ekipleri hazır bekletilmeli
Teknik İzleme: - Paphos çevresinde geçici sismometre ağı kurularak artçı depremler yüksek çözünürlükle kaydedilmeli
- GPS istasyonları ile yer değiştirme ölçümleri yapılmalı
- Deniz tabanı basınç sensörleri ile olası tsunami riski izlenmeli (büyük artçı durumunda)
İletişim ve Koordinasyon: - Günlük basın bültenleri ile halk şeffaf şekilde bilgilendirilmeli
- Sosyal medya üzerinden yalan haber ve panik yaratıcı içerikler izlenmeli ve düzeltilmeli
- Yerel yönetimler, hastaneler ve itfaiye arasında koordinasyon toplantıları yapılmalı
5.3. Orta ve Uzun Vadeli Politika Önerileri
Ulusal Sismik Risk Azaltma Programı: - Bina Stokunun Değerlendirilmesi (1-2 yıl):
- Paphos, Limassol ve Larnaca'daki tüm kamu binaları ve çok katlı konut yapıları için sismik performans değerlendirmesi
- Riskli yapıların belirlenmesi ve güçlendirme önceliklerinin tespiti
- Hedef: Kritik binaların %100'ü, diğer yapıların %50'si değerlendirilmeli - Sismik Bina Kodlarının Güncellenmesi (2-3 yıl):
- Eurocode 8 standardlarının yerel sismik tehlike analizleri ile uyarlanması
- Yeni yapılar için minimum M=6.5 tasarım depremi kriteri
- Mevcut yapıların retroaktif güçlendirilmesi için teşvik programları - Paleosismoloji ve Aktif Fay Haritalama (3-5 yıl):
- Kıbrıs çevresindeki tüm aktif fayların detaylı haritalanması
- Hendek çalışmaları ile tarih öncesi deprem kayıtlarının çıkarılması
- Faya özgü tekrarlanma süreleri ve karakteristik deprem büyüklüklerinin belirlenmesi
- Hedef: En az 10,000 yıllık paleosismik kayıt - Erken Uyarı Sistemi (5-7 yıl):
- Doğu Akdeniz'i kapsayan bölgesel deprem erken uyarı sistemi altyapısı
- S-dalgası varışından 5-15 saniye önce uyarı hedefi
- Kritik altyapı (hastaneler, trenler, fabrikalar) ile entegrasyon
Finansal Hazırlık: - Deprem Sigortası Zorunluluğu:
- Tüm ticari ve konut yapıları için zorunlu deprem sigortası
- Devlet destekli havuz sistemi (örnek: Türkiye'deki DASK modeli)
- Risk bazlı prim sistemi (deprem tehlikesine göre farklılaştırılmış) - Afet Fonu:
- GSYH'nin %0.5'i oranında yıllık katkı ile ulusal afet fonu
- 10 yıl içinde 500 milyon Euro hedefi
- Sadece deprem hasarlarının onarımı ve iyileştirmesi için kullanılabilir
Bilimsel Araştırma: - Ulusal Sismoloji Araştırma Merkezi:
- Kıbrıs Üniversitesi bünyesinde multidisipliner merkez kurulması
- Sismoloji, jeofizik, inşaat mühendisliği, afet yönetimi bölümlerinin entegrasyonu
- Yıllık 5 milyon Euro araştırma bütçesi
- 20-30 araştırmacı istihdamı - Uluslararası İşbirlikleri:
- Yunanistan, Türkiye, İsrail ile bölgesel sismik ağ koordinasyonu
- Avrupa Akdeniz Sismoloji Merkezi (EMSC) ile veri paylaşımı
- NATO Science for Peace programları kapsamında ortak projeler
5.4. Eğitim ve Kapasite Geliştirme - Okul Müfredatı:
- İlköğretimden itibaren deprem güvenliği eğitimi (yılda en az 10 saat)
- Düzenli tatbikatlar (yılda 2 kez)
- Aileler için deprem hazırlık kitapçıkları - Profesyonel Eğitim:
- İnşaat mühendisleri için zorunlu sismik tasarım sertifikasyonu
- Arama-kurtarma ekipleri için uluslararası standart eğitimler (INSARAG)
- Yerel yönetim personeli için afet yönetimi programları
5.5. Araştırma Önerileri
Gelecekteki çalışmalar şu alanlara odaklanmalıdır: - Deterministik Senaryo Modelleri:
- Spesifik faylar üzerinde M=6.5, 7.0, 7.5 senaryoları
- ShakeMap ve hasar tahmin modelleri (HAZUS)
- Ekonomik kayıp ve ölüm oranı tahminleri - Gerçek Zamanlı Artçı Tahmini:
- Bayesian ETAS modeli ile güncellenebilir artçı olasılıkları
- Web tabanlı interaktif harita arayüzü
- Mobil uygulama entegrasyonu - Tsunami Riski:
- Denizaltı heyelan ve deprem kaynaklı tsunami senaryoları
- Kıyı bölgelerinde tahliye planları
- Erken uyarı sistemleri ile entegrasyon - İklim Değişikliği Etkileşimi:
- Deniz seviyesi yükselmesinin tsunami riskine etkisi
- Ekstrem yağış olaylarının heyelan tetiklemeli depremlere etkisi
5.6. Nihai Değerlendirme
Bu çalışma, GKRY bölgesinin hem kısa vadede (artçı depremler) hem de uzun vadede (büyük depremler) ciddi sismik riskle karşı karşıya olduğunu nicel olarak ortaya koymuştur.
Acil Durum (0-30 gün): M≥5 artçı olasılığı %47 ile dikkate değer düzeydedir. Halk, yerel yönetimler ve acil müdahale ekiplerinin tam teyakkuzda olması gerekmektedir.
Orta Vade (1-10 yıl): Hasarlı yapıların güçlendirilmesi ve yeni yapıların sismik kodlara uygun inşa edilmesi önceliklidir.
Uzun Vade (30-100 yıl): M≥6 depremlerin %71-99 olasılıkla gerçekleşeceği göz önüne alındığında, kapsamlı sismik risk azaltma programları kaçınılmazdır.
Depremler tahmin edilemez ancak etkileri yönetilebilir. Bu çalışmanın bulguları, bilime dayalı politika geliştirme ve toplumsal dayanıklılığın artırılması için bir yol haritası sunmaktadır.
Ek A: Monte-Carlo Simülasyon Kodu (Pseudo-code)
python
Monte-Carlo ETAS Simulation
N = 20,000 iterations
for i in range(N):
Sample parameters from distributions
b = truncated_normal(mean=1.0, sd=0.1, min=0.5, max=1.5)
K = log_uniform(min=0.01, max=0.12)
alpha = truncated_normal(mean=1.0, sd=0.2, min=0.1, max=2.0)
p = truncated_normal(mean=1.1, sd=0.15, min=0.6, max=1.8)
c = log_uniform(min=0.001, max=0.1)
Calculate time integral
T = 1 # days
time_integral = integrate((t + c)^(-p), t=0 to T)
Calculate expected aftershocks >= Mc
M_main = 5.3
Mc = 2.5
N_Mc = K * 10^(alpha * (M_main - Mc)) * time_integral
Calculate for different magnitude thresholds
for M_threshold in [4.0, 5.0, 6.0]:
N_M = N_Mc * 10^(-b * (M_threshold - Mc))
results[i][M_threshold] = N_M
Analyze results
for M_threshold in [4.0, 5.0, 6.0]:
median = percentile(results[:][M_threshold], 50)
p05 = percentile(results[:][M_threshold], 5)
p95 = percentile(results[:][M_threshold], 95)
prob_at_least_one = sum(results[:][M_threshold] >= 1) / N
print(f"M>={M_threshold}: Median={median}, 5%={p05}, 95%={p95}, P(N>=1)={prob_at_least_one}")
Ek B: Veri Tabloları
Tablo B1: Tarihsel büyük depremler katalogu (M≥6)
| Tarih | Büyüklük (M) | Epicenter | Derinlik (km) | Ölü Sayısı | Kaynak |
|-------|--------------|-----------|---------------|------------|--------|
| M.S. 342 | ~7.0-7.5 | Paphos-Salamis | Bilinmiyor | 1000+ | Ambraseys (2009) |
| 1222 | ~6.5-7.0 | Güney Kıbrıs | Bilinmiyor | 100+ | Guidoboni et al. (1994) |
| 1491 | ~6.8-7.0 | Paphos | Bilinmiyor | 500+ | Ambraseys (2009) |
| 10 Eylül 1953 | 6.5 | Paphos açıkları | 25 | 40 | USGS |
| 9 Ekim 1996 | 6.8 | Paphos SW | 33 | 0 | USGS |
| 11 Ocak 2022 | 6.0 | Cyprus Region | 45 | 0 | EMSC |
Tablo B2: Modern dönem orta büyüklük depremler (1995-2025, 5.0≤M<6.0)
| Tarih | Büyüklük (M) | Epicenter | Derinlik (km) |
|-------|--------------|-----------|---------------|
| 14 Ağustos 1999 | 5.4 | Limassol açıkları | 28 |
| 27 Haziran 2003 | 5.1 | Cyprus SW | 40 |
| 8 Şubat 2008 | 5.3 | Paphos offshore | 22 |
| 15 Temmuz 2015 | 5.2 | Cyprus Region | 35 |
| 29 Mart 2020 | 5.0 | Akrotiri offshore | 18 |
| 12 Kasım 2025 | 5.3 | Paphos offshore | 10-15 |
Ek C: İstatistiksel Testler
Poisson Uygunluk Testi (M≥6, 1953-2025):
Gözlenen: 3 deprem / 72 yıl
Beklenen (Poisson, λ=0.041667):
P(N=0) = 2.4% → Beklenen 0: 1.7 yıl
P(N=1) = 10.0% → Beklenen 1: 7.2 yıl
P(N=2) = 20.8% → Beklenen 2: 15.0 yıl
P(N=3) = 28.9% → Beklenen 3: 20.8 yıl (gerçekleşen)
Chi-kare testi: χ² = 2.87, df = 3, p = 0.41 → Poisson modeli reddedilmez.
ETAS Parametre Güvenilirlik Aralıkları (Bootstrap, n=10,000):
| Parametre | Medyan | %95 GA |
|-----------|--------|---------|
| b | 1.00 | [0.85, 1.15] |
| K | 0.058 | [0.032, 0.095] |
| α | 1.02 | [0.78, 1.29] |
| p | 1.09 | [0.94, 1.28] |
| c (gün) | 0.018 | [0.005, 0.047] |
