ERMENÝ KÝLÝSESÝNÝN SÝYASETLE KÝRLÝ ÝLÝÞKÝLERÝ
1877’de baþlayan Osmanlý-Rus Savaþý 31 Ocak 1878 tarihinde, Osmanlýnýn aðýr bozgunu sonrasý Edirne'de yapýlan ateþkes ile sona erer. Ayastefanos (Yeþilköy) da devam eden ateþkes görüþmeleri sýrasýnda Patrik Varjabetyan Rus heyeti baþkaný Grandük Nikola ile görüþür: Antlaþmaya Ermeniler ile ilgili özel bir madde koydurtur. Böylece, Osmanlý ile Rusya arasýnda imzalanan Ayastefanos Antlaþmasý'nýn 16. maddesiyle Ermenistan’ýn varlýðý Osmanlý Devletine kabul ettirilir. (3 Mart 1878)

Ancak, Ýngiltere Kafkaslar ve Balkanlarda Ruslarýn ön plana çýkmasýndan rahatsýzdýr, bu nedenle antlaþmanýn Berlin’de toplanacak bir kongrede yeniden düzenlenmesini ister. Bunun üzerine Ermeni Kilisesi büyük bir kampanya baþlatýr. Patrik Varjabetyan kongreye katýlacak tüm devletlere ve Ýngiltere Manchester Ermeni Komitesi Baþkaný Karekin Papazyan'a gönderdiði mektuplarda Ermenistan’ýn kurulmasýnýn gerekli olduðunu ve bunun acilen desteklenmesini ister. Mektuplara Osmanlý Ýmparatorluðu'nda yaþayan Ermenilerin nüfusu hakkýnda þiþirilmiþ, düzmece rakamlar içeren istatistikler de eklenir.
Beþiktaþ Baþepiskoposu Horen Narbey Petersburg’a giderek Çar II. Aleksandr ile görüþür, Rusya’nýn Ermenileri korumayý sürdürmesini, Berlin Kongresi'nde davalarýný savunmasýný rica eder.

Öte yandan, eski Patrik Hrimyan’ýn baþkanlýðýnda bir kurul Ermeni isteklerini ve Ermenistan’ýn kurulmasýný öngören 7 maddelik bir proje ile Avrupa baþkentlerini Roma, Viyana, Paris, Londra’yý dolaþarak Avrupa ülkelerini "Ermeni Davasý" (Hay Taht) na kazandýrmak için propaganda gezisine çýkar.

Görüldüðü gibi Patrikhane ve Patrikler din iþlerini bir kenara býrakýp siyasal liderler gibi hareket etmiþlerdir. Gerçi Patrikhane’nin bu çabalarý sonucunda Ayastefanos’un 16. maddesi 13 Temmuz 1878 tarihinde imzalanan Berlin Antlaþmasýnda 61. Madde olarak yer alsa da "Ermeni Sorunu" Osmanlý Devleti'nde yapýlacak bir "Reform Sorunu" na indirgenir, Ermenistan devletinin kurulmasýndan söz edilmez.

Bu durum Ermeni Patrikhanesinde büyük bir hayal kýrýklýðý yaratýr. Berlin Kongresi'ne Hrimyan ile birlikte çevirmen-sekreter olarak katýlmýþ olan Nuryaz Çeraz, 1879 yýlýnda yayýnladýðý bildirgede, Berlin Kongresi kararlarýndan dolayý Ermenilerin umutsuzluða düþmemelerini söyler ve özetle þöyle der:

"Berlin Kongresi’nde gelecekte kuracaðýmýz milli binanýn temelleri atýldý. Avrupa elimize silahlarý verdi; paslanmadan önce bu silahlarý kullanmalýyýz... Berlin Kongresi ile bir altýn madeni elde ettik, bu maden ocaðýný çalýþtýrmak ve altýný çýkarmak bize düþer."

DEVLETE KARÞI ÝHTÝLAL VE ÝSYAN
Berlin Kongresinden sonra Patrik Varjabetyan ve Patrik Vekili Baþpiskopos Mateos Ýzmirliyan (1845-1910), bugün aynen PKK ve etnik Kürt ayrýlýkçýlarý gibi, Ermenistan’ýn ancak ihtilal ve isyan ile kurulacaðýný planladýklarýndan Patrikhane bünyesinde bir "Reform Komisyonu" oluþtururlar. Bu komisyon tarafýndan Piskoposluklara gönderilen genelgelerde, Ermeniler ayaklanmaya davet ediliyor ve öncülüðü Ermeni papazlarýn yapmasý isteniyordu.

Aslýnda Tanrýnýn evi olmasý kiliselerde patriklerin, din adamlarýnýn, papazlarýn, zangoçlarýn Avrupa ülkeleri ile anlaþarak Osmanlý’daki isyanlarýn, ayaklanmalarýn ilk planlayýcýlarý olduðunu þaþkýnlýkla görüyoruz.