(Külekli şeherin sirlerinden)

Şairin vüsalı

... Dağılmağa başladıq...
Pivexanadan dönüb yerimize sermelenmişdik; şair saçını daramağa durdu ve gözlenilmeden hamımızı söymeye başladı:
- Eclaflar, tüklerim saralır, meni alkoqolik elemisiz... ta men pivnoya-zada getmerem, tüpürüm sizin heyatınıza!
Onu qandırmağa çalışdıq ki, saç uzandıqca ucları saralır, sonuncu defe berbere ne vaxt getdiyini bilirmi soruşduq, yox, bilmir, dedi ve soyudu-oturdu. Dedik, bir gün piveden kesek, gedib saçlarını düzeltdirsin, ya keçel qırxdırsın. Bir de bizi söymesin dedik. Söz vermedi, amma nese donquldandı...
Buna göre zirzemide qanqaraçılıq oldu. Şair yaddan çıxdı, nese bir siyasi mübahiseye göre Neriman meni yumruqladı. Bir-birimizin ağzı-burnunu partlatdıq. Ele oldu ki, şair özü bize harayçılıq eledi...
İki gün qabaq - ayın 19-da axşam dersinden gelende Nerimanın elinde qumbara partladı: qızları qorxudurmuş. Sağ qolu itdi. Buna göre şairi lenetliyirdim; dalaşmasaydıq, Nerimana dil-ağız eliyerdim, tırım tutmuşdu. Soyudum. Şair özü Nerimanın sağ-soluna keçirdi. Men de bıçağ udub oturmuşdum. Şair de yaltaqlanmırdı. Hele yeri gelse, menim eleyeceklerimi de üstüne götürürdü: ara qarışdırdığına göre bağışlamağım gelmirdi. Neriman oxumağı atdı... isteseydi, sol eliynen de yazmağı öyrene bilerdi. Özü biler. Höcetiydi...
... Heç vaxt şairin dilinden söyüş eşitmemişdik. Biz qancıx kimi söyüşürdük: şairin mezemmetli baxışı vardı, baxırdı, biz de bacardıqca könlünü bulandırmırdıq. Her sen deyende de medeni olmaq olmurdu axı. Herden Nerimanın şitenmeyi tutanda, zirzeminin gireceyinde çömelib türmedeqayırma, broletden asılı xırda insan kellesini baş barmağında yellede-yellede pafosla şairin şerlerini deyirdi. Üreyi soyumasa ayağa durub gezişir, şerlerin ardınca dodaqaltı murdar söyüşler ifraz edirdi. Deyirdi yandırıcı yaz, şair, yandırıcı...
Bele baxanda şairin nese bir zad olmağını beynime Neriman yeritmişdi. Klyonkanın üstünü yazmağı, pive içmeyi, bir az diribaş olmağı da Neriman şaire öyretdi. Deyirdi derd seni öldürer, şairsiz qalarıq, arabir yüngülleşmekçün iç, söyüş söy, qızlarnan gez. Sonuncunu deyende şair daş atıb başını tuturdu... Birinci kursda şair dersden qıraq vaxtlarda elini qoynuna qoyub pencereden baxırdı. Kimse onu dindire bilmirdi: Neriman qızları öyredib şaire söz atdırırdı, hamı ona sürtüşür, o da qızarır ve söz demirdi. Qızlardan qorxurdu (guya bele dee, bunun bu işden xeberi yoxdu), yene oğlanlarnan salammeleyki vardı. Şaire ele gelirmiş ki, qıraqdan sevgilisinin gözleri ona tuşlanıb. Gözleri yaaa... Axırı, bulvara gedende Neriman şairi gezmeye devet eledi ve açıqca dedi ki, temiz oğlana oxşayır, onunla dost olmaq niyyeti var. Men de bir qız tutub-getirdim, üzüne baxmadı...
Axır Xallı Klyonkanı şair de yazdı. Elini qeleme atanda yanaqları qızardı... (guya de!) yaza bildi. İri herflerle "Xallı Kitabe"nin üstüne sevgilisinin adını yazdı. Altdan da o tarixi yazdı ki, hemin gün qıza ilk kelmesini demişdi. Onda qızın 14 yaşı varmış...
...İki ildi baxırdım ona yazığın gözlerine derd çökmüşdü. Neriman arada deyirdi, şair bir az da bele yaşayıb yazsa, dahi olacaq, Füzulini de, o birilerini de keçecek. Men deyirdim ere verecekler - başına döye-döye, ya da özü qoşulub birine gedecek. (Axı biz bilmirik qız ne qızdı) Üzünü de görmemişik. Kendçi qızlarda var axı: özgelerin çuğuluna inanar, bu yazığı sınağa çeker, sonra da dedesi verer (guya ha!) zornan geder, hele bir qarnı da dombalar...
... el-elbet Füzuliye çatacaqdı. Biz bele bilirdik. Zalımın gözleri gülende de derdden gülürdü. İçende keflenmirdi, susub dururdu. Düz iki il gözledi (ondan da qabaq neqede...). Qızın nazına dözdü. Nerimana qalsa, Füzulini ona göre öte bilmedi ki... istediyine çatdı!
Menim küsüm yalan olmuşdu; illerden sonra yola gelen sevgilisine qovuşmaqçün bizi terk eden şairi Neriman bağışlamırdı, sonuncu günler her addımbaşı onu sancırdı. İçi xıltdı de. Şair de susurdu. Bizi atıb qızı tutduğuna göre cığallıq eliyirdik (Guya bizi alasıdı!). Hamımız bilirdik ki, bir yaxşı gün bu zirzemiden çıxıb gedecek, bir kişinin qızına evleneceydik. İndi neynesin, şair qabağa düşdü...
Sonuncu gün "Xallı Kitabe"nin üstüne bir şer de yazıbmış:
Sağım divar, solum divar,
Önüm divar, arxam divar;
Yıxır meni bu divarlar,
Sıxır meni bu divarlar,
Seher axşam hey o ki var...
Köçende ortası düymeli kepkası başındaydı. Bilirdi, Nerimanın bele kepkalardan zehlesi gedir. Neriman kepkanın düymesini barmaqlarının arasına alıb şairin başından çıxardı, dazlanan gicgahından öpdü, keçel yerine erkyana bir çırtma da vurdu, qucaqlaşıb bir azca bele qaldılar. Şair kepkasını çıxarıb Nerimanın başına qoydu, sonra da qefilden kepkanı qapıb Külekli Küçenin görünmezliyine teref fırıldatdı...
***
... tinde gözden itdi. Neriman ta ona müqeddes adam kimi baxmırdı, iki gün qabaq üzüne dedi. Şair de susdu. Elece qucaqlaşdılar, ayrıldılar. Men de xeyli yüngülleşdim...

Suallı gündeliyin üstündeki mektub

... İller keçecek, eziz dostum, Sen yene, o küylü günlerin sesinden qulağının ve üreyinin yollarını tutacaqsan. "Hökumet Evi"nin hemişeyaşıl hendeverinden - peraşki kağızlarının qalaqlandığı ve pambıqyağı qoxusunun küleklere qovuşub şehere, bir de denize çekildiyi bulvara yaxın, istice, işıqlı, komfortlu, daim fransız parfumunun qoxusu gelen bir menzile dürtülmek istediyinden utanacaqsanmı? Fransız parfumunun etrini isteyirdin...
Alınmadı. Sonra da camaat özge istekde olanda sen varlı qadın qoynu, isti yataq istedin ve meni atıb getdin.
...gündeliyimdeki taleyüklü sualların seni müdam rahatsız edeceyinden eminem. Ancaq endişelenmezsen! Sen heç zaman, heç neye, heç kime qoşulmayacaqsan. Görürsen, men eksine, yaşıl qelemle yazdığım gündeliyi senden savayı heç kese etibar etmedim... (men hem de beleymişem...)
Men danışanda, heç kesin nitqini dinlemediyin qeder menim mentiqime ve geldiyim felsefi neticelere diqqetle qulaq verir, sonra da deyirdin ki, sen dahisen, ancaq senin kimi adamların axırı olmur. Deyirdin, senin kimiler adamları yerinden terpedir, heç bir etiket gözlemeden isti yatağa soyuq su atır, qıraqda ise suları bulandırır, axarı semtlendirmek isteyir ve belelikle dünya derk olunmaq meqamına gelende bulanır, bataqlıqlar yaranır. Ve Dünya, deyirdin, heç zaman durula bilmir...
Seni meydandakı adamların ne istediyinden çox etrafda fırlanan avaraların ("dervişlerin"- özün onlara bele deyirdin) "oçkarik"lerin, şotland şerfli kişilerin ve perajki kağızlarının sayı maraqlandırırdı. Deyirdin, inqebator qurmaqçun sene en azı varlı qadın gerekdi. Sonra dedin ki, bu kağızları, zirzibili, tullantını, qezet makulaturasını bir yere yığsan, nese bir zavod aça bilersen, feqet bununçün de sene varlı qadın ve qapını açan kimi fransız parfumunun qoxusundan boğulan isti otaq gerekirdi ki, güc alasan...
Varlı qadın tapmaq da en yeke suallardan biriydi. Bu, makulaturadan nese qayırmaq, inqebator açmaq kimi bir şeydi. Onunçün en azı ağıllı oğlan olmaq gerekdi... ***
Derzi olmaq fikrin yaxşıdı, ol. Meslehetime qulaq assan itirmezsen: derzilik bir şeydi ki, iyneni yaxana sancıb her an, her yerden, her kesden gede bilersen...
Sene yalvarıram, gündeliyimi qoru, çıxanda gereyim olacaq. İşde gizlet, derzixananı yoxlamazlar. Özünü qoru, mene baxma, işinde ol, elece heç kese qoşulmasan yaxşıdı... bizimçün barometr ol, üzümüzü biganeliyin ve soyuqqanlığınla sillele...

Xallı kitabe

... Otaq dar deyildi. Havasızıydı; Güneşli günlerde bayırdan işıq süzülerdi. Heç zirzemiden çıxma: havanın neceliyini Güneş işığıynan, külek sesiynen getirirdi. En çetini narın yağmurlu, orta durumlu havanı bilmeyiydi...
Her iki küncde krovat vardı, divarlar yaz yaşılı rengindeydi, üstdeki evin taxta döşemesi tavan eveziydi. Yuxarıdakı cocuqların ehvalı o taxta döşemenin dumbultusuynan bilinirdi...
...Xallı, ağ yerlikli, qara ve qırmızı daireli rengler toplusundan ibaret örtük çoxdanın istehsalı deyildi. Nem çekeniydi, mürekkebi canına hopdururdu. Pozmaq isteyib sürtsen de getmirdi, narıncı reng alırdı. Kimin kefi geldi, klyonka örtüyün üstüne öz cızma-qarasını atırmış; ecaib-qeraib işareler vardı; bilinmirdi, kim, haçan cızıb bunları. Sözler, tarixler de cızmaqaraların etrafına yayılmışdı. Ev sahibesi donquldanırdı, klyonkanı deyişmeye söz verdi; payıza qeder bir telebe qız tapsa, meni de buradan çıxaracağını dedi. Oğlanları görmeye gözü yoxuydu; helelik yaz qurtarırdı, qan qaynayanda Külekli Küçenin kirayenişinleri öz eyaletlerine çekilib gedirdiler. Oralardan müharibe sedası gelirdi. Haralardasa qanlar tökülmüşdü. Tek-tük şehere qayıdan kirayenişinler de vardı, kimse yanında kimise de getirirdi. Bizim sahibenin başı ses-küy götürmürdü. Hamısını qapıçölü eledi...
"Xallı kitabe"nin üstünde tarixler, hansısa baş herflerin üstegeli ve bezen sevgi, bezen intim söyüşler bir aradaydı. Çoxlu qız adları, hansısa tarixçeleri vurğulayan anlaşılmaz işareler, kiminse kimden ayrıldığı, ya hansısa qızın birinci kere öpüldüyü gün, saat, deqiqe ve bunlara sözle izahatlar yazılmışdı. Sağda, en çox yer tutan, sonra pozulmağa cehd gösterilse de, didimlenen yere iri bir yazı hekk olunmuşdu: Duyğularım delik-deşik...
Bele bir mahnı var...
...bum-buz, zerersiz, suçsuz bir şey olmaq isteyindesen. Duyğuların delik-deşikdi... o delik-deşikden istilik yağır... soyuqdan büzüşür ve duyğuların itib-gedir. İstiden duyğulanma, bacarırsansa, soyuqdan duyğulan...
İmza:ÖZG 08.08.88
***
Ev sahibesi menden evvelkilerin zatını söye-söye örtüyü tezeledi; örtüyün üstünde divarların rengine düşen yaşılı kvadratlar vardı. Şert qoydu: yanıma müharibe terefden olan gelmesin. Yox, heç kes gelmesin. Pillekenden qayıdıb bele dedi...

Balıqlar ölen denizli şeher

"Yarıqaranlığın derdi böyükdü, nisgili çoxdu ..."
Ya da, bele bir sözü vardı:
"Qoca da, cavan da,
Güneşden gizlenen yarasalar da
yarıqaranlıqdan keçirler indi..."
Bir nisgilli, müdam fikirli dostum deyerdi, öldü. Bu sözleri en sifte axşamçağı "Pervane" dükanından üzü denize düşende demişdi. Evvelce öz-özüne danışa-danışa, sonra da az qala berkden, Qoşa Qala qapılarının yanından keçib denize düşende, tekrarlayırdı. Belede susqunuydu, kimsesiz yaşamağı sevirdi. O deyirdi ki, bütün işıqlar ve qaranlıqlar mütleq yarıqaranlıqdan - ağla qaranın arasındakı o rengden keçir. Bax, bu an - ruhların rengidi... Zirzemisinde kefi çeken qeder yarıqaranlıq vardı. Saatlarla yastığı başına sıxıb uzanırdı. Yarıqaranlıq iten kimi Yasamaldan denizecen piyada enirdi. Bulvara geden 5 nömreli avtobusun salonunda yazılırdı: "En yaxşı nezaretçi Sizin vicdanınızdır". Ona qalsa, denizin qoxusuna teref addım-addım getmeyin lezzetini heç ne vermezdi. Meni de özüynen aparırdı...
O, vicdanlı ve parasız yaşamağı sevirdi. Bunu bacarırdı da. Menim kimi dostlar onunçun pulu harda, neteher xercledi, vecine deyildi; el cibe salmaq gerekende özünü bilmemezliye vururdu, amma hamımız onunçun xercleyirdik, buna göre minnet de qoyammazdın. Nese, ele alınırdı ki, sadece onun yanında olmaq, ağayana söhbetlerinden dadmaq her şeye deyerdi. Güclüydü, her emelden çıxmışdı. Yaşadığımız şeherin (Bakını deyir!) Tanrıdan ten bölündüyünü, Dünyanın göbeyinde durduğunu deyirdi. Ve yarıqaranlıq bir xettin onun zirzemisinden keçdiyini iddia etmeyindeydi. Birce bu şeher barede mübahiseye girişerdi. Deyirdi: "Men damarlarımda her an, her saat bunu duyuram: dünyanı iki qütbe bölen hemen bu düz xettin lap içindece qerar tutmuşam! Demeli, rengim de budu - yarıqaranlıq!" Avtobusda, metroda getmirdi, şeherin sernişinleri yarıqaranlıq ve külek sayaq ötergidiler, deyirdi. 5 nömreli avtobusun arxa qapısından düşüb qaçanların sırası artırdı: qoca da vardı, qucaqda emzik emen de... Bir defe öz gözlerimizle gördük, 2-3 yaşında olardı - diribaş bir uşaq emzik sora-sora avtobusun oturacağındakı azca didilib pırtlamış yumşaq "maçalka"nı acı bağırsaq kimi dartıb tökürdü ve anası da qırağa baxırdı, fikirdeydi. O vaxt uşağa baxıb susurdu. Sonradan heç danışmırdı, şer qarışanda üzü denize piyada yellenir ve tekrarlayırdı: "Balıqlar ölen denizli şeher, Senin rengin yarıqaranlıqdı..."
***
...işıq qıtlığı başladı ve bulvarda bütün işıqlar söndü, liftlerde bütün lampalar oğurlandı, şeher fenerleri günbegün, dalbadal ovulub asfalta töküldü. Metroda, avtobusda, küçede adamın ayağını tapdalayanda üzr-zad istemediler. Buxtada nöyütlü suların üstüne bir az evvellerden balıq cesedleri çıxmağa başlamışdı... O da öz-özüne, şeherden küsüb müharibeye getdi. Men ona deye bilmedim getme. Görmedim...

Efqan nağılı

Kinoteatrlarda "Rembo" gedirdi. Qız ne ağılnansa müsahibe üçün kontuziyalı "efqan"ın yanına getdi. Onu üreyidolu adama oxşadıb: Külekli Küçede kirayenişin qızların çoxu onnan ötrü sino gedirmiş. Bir suyu Remboya oxşayırdı; qürurluydu, boynunda Kalaşnikov patronu asdırıb gezirdi; sol qolu minaya düşmüşdü. Qara geyinirdi. Bu reng kontuziyalıya yaraşırdı ve belke de qolsuz da, ayaqsız da qızlar ömürleri boyu onun qulluğunda durardılar. Qız müsahibeden sonra deyirdi ki, bu "parabeyin"in danışığı onu yaman tutub. Bütün günü ağlamsınırdı. Kontuziyalının efqan nağılını lente köçürmüşdü; seherisi kontuziyalı zeng vurdu, müsahibe getse, redaksiyanı partladar, dedi ve qızın özüyle danışmaqdan vaz keçdi, ismarladı ki, qız ona baş çeksin. Herçend qız Külekli Küçeden keçende tez-tez onu tinde görürmüş; kontuziyalı isteyirdi ki, qız özü onun yanına gelsin...
Biz hemin günler bir neçe defe yığışıb kontuziyalının sesine qulaq asır, sonra da iş otaqlarımıza çekilirdik. "
- ...O Rembo menim avtomatıma gelseydi, indi kinolarda da görünmezdi... bizim qızların xoşuna gelen onun muskullarıdı... mennen yazmağa gelmisiz? Men geroy-zad deyilem; gedin, Yaşardan yazın, bir sürü "basmaç" qırıb, o dünyada rahatlanıb özüyçün. Küçe de aldılar adına... Bu Efqanıstan söhbetini ana-bacı namusuna tay elemişdiler... "Plan" bilirsenmi, nedi? Döyüşden qabaq tiryek de çekirdik, iyne de vururduq... Bir terefden de isti: sarışınlar qırmızıya çalırdı, qaraşınlar mazuta dönmüşdü... Sen ele bilirsen, gelen tabutların hamısında cesed olurdu? Daş da yığırdılar! Generalların tiryeki de keçirdi... Bizim Xan Qervend irilikde bir kendi tutduq. Videonun-zadın teze vaxtıydı; zabitler "trafeya" yığırdı... kend camaatı da uşaqlı-böyüklü gözleyirdi; biz de lap o "Uzaq sahillerde"ki kimi camaatı almışdıq araya...
...Hazırladılar bizi; qırmalıydıq! Desteden biri duyuq düşdü - oğlan... bir qeşeng qıznan... Gede qızın elinden tutub mene teref çekdi. Qız da ele hikkeliydi... Dodağaltı meni söyürdü, başa düşürdüm de, yene baxma, müselman dilidi, qanırdım. Oğlan diz çökdü, yalvardı - eliynen meni başa saldı ki, teze nişanlanmışıq, ne bilim, ya da evleniblermiş. Şehadet barmaqlarını bir-birine yapışdırmağından bildim ki, nese birleşibler... Qız da dartınırdı, çırpınırdı ki, mene yalvarmasın...
- Strelyat! - dediler.
...oğlan sivişmek isteyende bu defe qız onu yere mıxladı. Tetiyi çeke bilmedim. Leytenant... tiryekden çekib dozasını keçmişdi. Tapançasını çıxardıb, gicgahıma diredi, molodoy vaxtımıydı. Qanunla o meni ata bilerdi! Atmadı... men atdım... O qızın dikbaşlığı olmaseydi. Hardandı, bizim qızlarda da bu qeribe ağlaşma... Bir şey dememiş gözünüzün qorası ovcunuzun içindedi..."
Kontuziyalı bir neçe defe bizim qızın dalınca geldi. Deyesen, sonra o da onun yanına getmişdi, tenhalığından ve otağındakı seliqeden danışırdı, kontuziyalı da özünü çox yaxın tanış kimi aparırdı. Qız ondan qaçırdı, kontuziyalı gelmekden yorulmadı ve axırda oğlanlarımızdan birini silleledi, qızı qesden gizletdiyimizi söyledi...
... ta bir de gelmedi...

Nolsten beer

Ele bil burda yaşamaq üçün her adamın mütleq bir tanışı olmalıdır Sena Doqan İçkisever dostum pive haqqında sicilleme teriflerden sonra fikrini bele bitirdi:
-...Qısası, piveni azadlıqsever deyerlendire bilir...
Men sonuncu cümlenin atıldığı qınağın ünvanı olduğumu anladım ve nedense susdum; özge vaxt şitliyine göre Şarlı (dostumun leqebiydi) bağışlamazdım. Belke de mene pive alacaqdı, nefsimin qulu oldum. Hemin gün yağış gözlenilirdi, semada buludlar gezişir ve külek onları herleyib harasa atmağa çalışırdı. Bele havalarda xeyalperverliyim lap yüze qalxır: Şarl azadlıqsevmek barede çerenleyende ezgin xeyalımda çalxalanan milyonluq meydan ve her kesin elinde litrlik pive bakalları görürdüm! Zavokzalnıdakı ağ yerlikli, yaşıl kantları olan tepteze kafenin qarşısında dayanmalı ve pive haqqında Şarlın çıxışına ona göre son vermeli olduq ki, "Nolsten beer"in bezekli qapısından, bir de türk şaurmasının yanından sadece, çeneye güc verib öte bilmedik...
Mence, şaurmaçı Türkiye türkü, nezaretçi dağ yehudisi, kassir rus qızı, xidmetçi susqun bir qere hind, ya da erebin birisiydi...
***
Şarl o hindden, (yaxud erebden), türkce soruşdu:
- Efendim, saat kaç?
- Ne?
- Deyirem saat neçedi, qaqaş?
- A Cabbar, saat neçedi?
Cabbar (Türkiye türkü bildiyim) kefinden:
- Saat birce denedi, aya!
- Allahıa qurvan olum, zarafat ellemirem, neçedi? Erebeoxşarın sorğusundakı doğma lehce növbeti qurtumu Şarlın boğazında qoydu. Bu ses zavallıya Polşada keçen acı günlerinden birini xatırladıb; Krakovda alverde olanda kafelerin birinde qeribçilikden ve aclıqdan az qala uşaq kimi ağlayırmış... Burdan apardığı rus arağını Krakov bazarında satıb, alver pulunu qumara uduzub, axır bir kafede ereb bildiyi şaurmaçıdan müselmançılıq adıynan bir qarın çörek dileyib. Bu da kim ola, yeznenin qardaşı oğlu...
Men "Nolsten beer"den azca keflendim. Şarl üstünden araq da içdi ve hemin gün doyunca ağladı; eve gelende balalarına ve arvadına cumdu, külfetini qollarının arasına sıxıb quzu kimi yaladı. Emelli-başlı yaladı...

1988-1993