GAZEL
Bahar boldu vü gül meyli kýlmadý gönlüm
Açýldý gonce vü likin açýlmadý gönlüm
*
Yüzün hayâli bilevâlih erdi andak kim
Bahar kelken ü kitkenni bilmedi gönlüm
*
Yüzün nezâresi de mahv u mest idi yani
Ki gül çaðý da zamânî ayýlmadý gönlüm
*
Zamâne gülbünide gonce dekdür il gönlü
Olarga þükr ile bârî katýlmadý gönlüm
*
Nevaî gonce tilap gönlüm aðzýn etti heves
Egerçi tapmadý lîkin yanýlmadý gönlüm
*
Çaðatay Edebiyatýnýn olduðu kadar Türk Edebiyatýnýnda önemli isimlerinden biridir. Türk diline ve edebiyatýna yaptýðý hizmet onun sadece þair deðil ayný zamanda iyi bir edebiyat ve dil araþtýrmacýsý olduðunu ortaya koyar.

Ali Þîr NEVAÎ, Herat’ta dünyaya geldi. Kiçkine Bahþi adlý çok zengin bir beydi babasý. Gençliði askerlik, savaþlar ve maceralarla geçti. Daha sonraki yýllarýnda horasan Sultaný Hüseyin BAYKARA’nýn ‘has nedîmi’ olan Ali Þîr NeVAÎ’nin hiç evlenmediði bilinmektedir. Herat bölgesinde çok sevilen yaptýrdýðý köprüler, kervansaraylar, camiler, okullar, kitaplýklarla anýlýr.

Sadece þiir ve edebiyatla ilgilenmemiþ, beste, nakkaþlýk, hattatlýk gibi güzel sanatlarýn baþka alanlarýyla da ilgilenmiþtir. O bir Türk milliyetçisidir. Türk diline ve edebiyatýna sahip çýkarken ilk gençlik yýllarýnda yazdýðý Farsça þiirler yerini Türkçe yazýlmýþ þiirlere býrakmýþtýr.

Muhakemetü’l Lûgateyn, adlý eseri Ýki dilin Duruþmasý anlamýna gelir. Türkçe ve Farsçanýn karþýlaþtýrýldýðý, Türkçenin birçok yönden Farsçadan üstün olduðu savunulmaktadýr. Ali Þîr NEVAÎ kullandýðý dil ve fikirleri bakýmýndan döneminin nazireler yazýlan en önemli ismi olmuþtur.Ahmed Paþa’dan Nedime varana kadar pek çok þairi etkisine almýþtýr.

‘Ana dilim üzerinde düþünmeye koyuldum. Türkçenin derinliklerine dalýnca gözlerime on sekiz bin alemden daha yüksek bir alem göründü.Bu alemin süsler , bezekler içinde erginleþen göðü, dokuz gökten daha üstündü.Bu erdemler, yücelikler hazinesinin incileri yýldýzlardan daha parlaktý.
……………………
Bu sözlerden ben Türk olduðum için Türkçenin övgülerinde aþýrý gittiðim, farsça ile az ilgim olduðu için, bu dilin geriliklerini belirtmek istediðim sanýlmasýn.Farsçayý incelemekte hiç kimse benim kadar derinleþmemiþtir.’ (Muhakemetü’l Lûgateyn)

Gazel, mesnevi,tezkire, tarih, Türk dili gibi konularda eserler vermiþtir. Ayný zamanda ilk ‘hamse’(beþ mesnevi) yazarýmýzdýr. Hayret-ül-Ebrar- Ferhat ile Þirin - Leyla ile Mecnun- Sab'a-i Seyyar - Seddî Ýskenderî adlý bölümler beþ mesnevisinin adlarýdýr.Ýlk tezkirenin sahibi de olan Ali Þîr NEVAÎ’nin Mecâlisü’n Nefais adlý eseri bir þüerâ tezkiresidir. Bunlarýn dýþýnda Türkçe ve Farsça Divanlarý, Mizanü’l Evzân adlý bir incelemesi vardýr.