İslam'ın temel mesajlarından biri, insanı her türlü putperestlikten kurtarmaktır. Kur'an'ın putperestlik eleştirisi, sadece taş ve tahta heykellere tapınmayla sınırlı değil; insanın Allah'tan bağımsızlaştırıp mutlaklaştırdığı her varlığa ve kavrama yöneliktir. Bu bağlamda bilgi, modern çağın en sofistike putlarından biri haline gelme tehlikesiyle karşı karşıyadır. İnsan doğası gereği mutlak olana yönelme eğilimi taşır. Bu eğilim, tarih boyunca çeşitli formlar almıştır. Çağımızda ise bilgi, bu mutlaklaştırma sürecinin merkezinde yer almaktadır. Bilginin putlaşması, onun araç olma vasfından çıkıp amaç haline gelmesiyle başlar. İnsan, Allah'ın ayetlerini anlamak ve hakikati kavramak için verilmiş olan bilgiyi, bağımsız ve mutlak bir değer olarak algıladığında, aslında yeni bir tür putperestliğin içine girer. Kur'an'da Karun örneği, bu durumu açıkça ortaya koyar: "Şüphesiz o bende bulunan bir bilgi sayesinde bana verildi dedi" (Kasas, 78). Burada bilgi, Allah'ın nimeti olarak görülmek yerine, benliğin gurur kaynağı haline gelmiştir. Bu, bilginin putlaşmasının en temel göstergelerinden biridir.
Modern Çağda Bilginin Putlaşma Biçimleri
- Bilimsel Pozitivizm ve Mutlak Hakikat İddası
Çağımızda en yaygın bilgi putlaştırması, bilimi mutlak hakikat kaynağı olarak görmek şeklinde tezahür eder. "Sadece ölçülebilir olan gerçektir" anlayışı, varlığın tamamını maddi boyuta indirger ve Allah'ın, meleklerin, ahiretin varlığını inkâr eder. Bu yaklaşım, bilgiyi Allah'tan bağımsız, kendi başına yeterli bir otorite olarak sunar. - Aklın Mutlaklaştırılması
"Aklıma yatmayanı kabul etmem" yaklaşımı, aklı Allah'tan bağımsız mutlak bir otorite haline getirir. Bu durum, bilginin kaynağını kendine hapseden bir tutumun yansımasıdır. Oysa İslam anlayışında akıl, Allah'ın verdiği bir nimetin kullanım aracıdır, mutlak hakim değildir. - Otorite Figürlerinin Putlaştırılması
Akademisyenler, profesörler ve uzmanların söylediklerinin tartışmasız kabul edilmesi, "alim putlaştırması"nın modern versiyonudur. "Hoca dedi, bilim insanı dedi" diyerek eleştiri kapısının kapatılması, beşeri otoritelerin kutsallaştırılması anlamına gelir. Bu durum, bilginin kişiselleştirilip putlaştırılmasının bir örneğidir. - Teknoloji ve Yapay Zeka Fetişizmi
"Bilgi güçtür" anlayışının çağdaş yansıması olarak teknoloji ve yapay zekânın sınırsız kurtarıcı gibi görülmesi, bilginin esiri olmanın başka bir biçimidir. Bu yaklaşım, teknolojik gelişimi mutlak iyi olarak sunar ve onun sınırlarını göz ardı eder. - Bilgi Birikimi Fetişizmi
Dini alanda bile görülen bu durum, ayetleri anlamadan sadece "bilgi biriktirme" yoluyla dinin yaşandığı yanılsamasına kapılmaktır. Amelsiz ve hikmetsiz bilgi, kalbi aydınlatmak yerine yük haline gelir ve putlaşır.
Bilginin Putlaşmasının Tehlikeleri
Bilginin putlaştırılması, insanı birkaç açıdan tehlikeye sokar. İlk olarak, insanı tevazudan uzaklaştırır ve kibir duygusunu besler. İkinci olarak, hakikati aramak yerine mevcut bilgiyi mutlaklaştırmaya yönlendirir. Üçüncü olarak, sürekli öğrenme ve gelişme ihtiyacını ortadan kaldırarak durağanlığa sürükler. Son olarak, Allah ile olan ilişkiyi zedeler ve O'na olan ihtiyacı unutturur.
İslami Perspektiften Çözüm Önerileri - Bilgiyi Allah'a Nispet Etmek
Kur'an'ın öğrettiği yaklaşım, bilgiyi Allah'ın bir nimeti olarak görmektir. Bu nispet, insanı kibirden korur ve bilgiyi doğru perspektifte değerlendirmesini sağlar. "Hikmeti dilediği kimseye verir. Ve hikmet verilen kimseye kesinlikle çok hayır verilmiştir. Ve akıl sahipleri dışında öğüt almaz" (Bakara, 269) ayeti, bu anlayışı ortaya koyar. - Tevazu ile Bilgiyi Kullanmak
Bilgisi olan kişinin bunu gösteriş aracı değil, Allah'a şükür ve insanlığa hizmet vesilesi olarak görmesi gerekir. Tevazu, bilginin putlaşmasına karşı en güçlü koruyucudur. - Bilgiyi Hikmete Dönüştürmek
Ham bilgi yeterli değildir doğru kullanımla hikmete dönüştürülmelidir. Bilgi, eyleme ve ahlaka yansımadığında putlaşma tehlikesiyle karşılaşır. Hikmet, bilgiyi hayatın bütününe entegre eden üst düzey bir kavrayıştır. - Kur'an Merkezli Denetim
Elde edilen bilginin Kur'an'a arz edilmesi, onun putlaşmasını engelleyen önemli bir mekanizmadır. Bu denetim, bilgiyi doğru çerçevede değerlendirmeyi sağlar. - Bilginin Geçiciliğini Hatırlamak
İnsan bilgisinin sınırlı olduğu ve Allah'ın istediği zaman bu bilgiyi kişiden alabileceği bilinci, bilginin putlaştırılmasına karşı güçlü bir antidottur. Bu farkındalık, insanı sürekli alçakgönüllülük içinde tutar.
Bilgi, Allah'a ulaştırdığı ve O'nun rızasına hizmet ettiği sürece nurdur. Ancak Allah'tan bağımsızlaştırıldığında modern çağın en tehlikeli putlarından biri haline gelir. İslam'ın öğrettiği yaklaşım, bilgiyi bir araç olarak görüp onu hikmetle, tevazu ile ve Allah'a nispet ederek kullanmaktır. Bu anlayış, insanı hem dünyevi hem de uhrevi açıdan doğru yola yönlendirir. Çağımızda bilginin hızla arttığı bir dönemde, onu doğru perspektifte değerlendirmek hayati önem taşır. Bilgiyi mutlaklaştırmak yerine, onun emanet ve imtihan aracı olduğunu hatırlamak, insanı gerçek hedefe, yani Allah'ın rızasına ulaştıran yoldur. Bu yol, aynı zamanda bilginin en verimli ve faydalı şekilde kullanılmasını da sağlayacaktır.
