KAZILIK KOCA OÐLU YEGENEK

ÖZET

Bir zamanlar Kazýlýk Koca adýnda Bayýndýr Hân’ýn veziri olan bir yiðit vardý. Bayýndýr Hân’ýn tüm Oðuz beylerini topladýðý bir gün, Kazýlýk Koca içtiði þarabýn da etkisiyle hânýndan azýlý bir düþman üzerine sefer diledi. Bayýndýr Hân’ýn izni üzerine de iyi savaþan bir miktar adamýyla beraber Arþýnoðlu Direk Tekfur denen “altý arþýn boyu olan, altý batmalýk gürz sallayan, çok hýzlý yay çeken”, yenilmesi çok güç bir düþman üzerine sefer düzenler.

Kaleye varýr varmaz savaþa baþlarlar. Fakat Tekfur, Kazýlýk Koca’yý altý batmanlýk gürzüyle yaralar ve esir alýr. Diðer adamlarsa kaçýp giderler.

Aradan on altý yýl geçer. Bir çok kez Kazý Koca’yý kurtarmaya giderler ama baþaramazlar. Bu arada Kazýlýk Koca’nýn sefere çýkarken bir yaþýnda olan oðlu ‘Yegenek’, büyümüþ ve güçlenmiþtir. Bir gün babasýnýn tutsak olduðunu öðrenir. Hânýnýn da izni ile yanýna yirmi dört gürbüz er alýp babasýnýn tutsak olduðu kaleye yönelir. Kaleye vardýðýnda Tekfur’la karþýlaþýr. Tekfur dövüþmek için er ister. Yirmi dört yiðidin hepsi de Tekfur’la dövüþürler fakat hepsi de yenilirler. Son olarak Yegenek çýkar karþýsýna. Yegenek, daha önce hiç yenilmeyen, yirmi dört yiðidi yere seren Arþýnoðlu Direk Tekfur’u birkaç hamleyle yaralayýp kaçýrýr. Askerler babasýný serbest býrakýr. Yegenek ve babasý öpüþüp koklaþýrlar, hasret giderirler. Tekfur’un kalesini de kendi inançlarýna göre tekrar îmar edip evlerine dönerler.
Dede Korkut bu hikayeyi dinler ve “Bu Oðuznâme Yegenek’in olsun” dedi…

-son-


~ Ýnceleme ~

1)     Ana Hatlarýyla Eser

•     Hikâye mekan tasviriyle baþlýyor. Bu tasvir ayrýca kahramanýn güç unsurlarýný da anlatýyor.
•     Asýl kahraman ön plana çýkartýlmak için zaman zaman yardýmcý roldekilerin baskýsý kýrýlarak verilmiþ. Örneðin Yegenek’in kýsa sürede yendiði Tekfur’a, babasý, dayýsý ve yirmi dört er hiçbir zarar veremezler.
•     Duygularýn iþleniþi bazen gizli bazen açýkçadýr.Babasýnýn tutsaklýðý Yegenek’ten gizleniyor. Bunun yanýnda baba-oðul arasýndaki sevgi âþikardýr...
•     Kahraman ne kadar yiðit olursa olsun ataya ve hâna karþý saygýda kusur etmez. Onlarýn iznini alýr.
•     Hikâyede heyecan basamak basamak artýrýlmýþtýr. Öncelikle yirmi dört yiðit savaþýr Tekfur’la, daha sonra Yegenek savaþýr.
•     Dinî motifler hikâyenin genelinde etkin halde görülüyor.

2)     Eserde Adý Geçen Alet ve Araçlar

Çadýr :
Bayýndýr Hân’ýn çadýrýnýn tasviriyle baþlýyor hikâye.
“Kam Gan oglý Hân Bayýndýr yirinde turmýþýdý. Kara yėrüŋ üzerinę aġ ban ėvin dikmiþidi. Ala sayvan gök yüzinę eþenmiþidi. Biŋ yėrdę ipek hâlîċęsi döþenmiþidi…”
Bu tasvir, mekanýn anlatýmý olduðu gibi hakanýn gücünü, iktidârýný okuyucuya hissettirmedir de. Mehmet KAPLAN bu açýyý þöyle îzah eder:
“Çadýrýn dünya hâkimiyeti ideali ve din ile alakalý bir manasý olmasý ihtimâline de iþaret edelim. … Burada gök, çadýra benzetilmiþtir. Acaba bu sadece bir benzetmeden mi ibârettir, yoksa çadýr ile gök arasýnda dinî bir münasebet mi vardýr? … Dede Korkut hikâyelerinde çadýrlar tasvir olunurken, sembolik olarak hakanýn mekâna, yere, göðe hâkim olduðu hissi verilmek isteniyor.”

Savaþ Aletleri (ok, yay, gürz, kargý, kýlýç) :
Hikâyede diðer Dede Korkut hikâyelerinde olduðu gibi kýlýç ve gürz sýkça kullanýlmýþtýr. Fakat Oðuznâmeler’ deki gibi aletler ayrýntýlý olarak tarif edilmez. Kiþilerin tanýtýmýnda sýkça kullanýldýklarý görülür: “Kargý süngü ucýnda ėr bögürten”, “Koþą burcdan kayýn oký eglenmeyen” gibi…

At :
At, Oðuzlarda son derece önemli bir yer teþkil eder. Diðer tüm Dede Korkut hikâyelerinde de bunu görmek mümkündür. Kahraman her zaman ata ihtiyaç duyar. O olmadýðýnda zafer kazanmak çok güçtür. At, hareketli sahnelerde rol alýr çoðu kez. Bazen onun þânýndan bahsedilse de Yegenek hikâyesinde bunu göremiyoruz. Ara ara, olayýn seyrini anlatýrken çýkýyor karþýmýza: “Ol daĥý każýlýk atýn dönderdi kaydą döndi.”, “Hemān dem at saldý, yėl gibi yėtdi.”, “Yegenek atýn dönderdi, leþkerę geldi.”

Kale - Çadýr - Ev :
Bu üç kavramýn hikâyede kullanýlýþ yerleri farklý farklýdýr. ‘Kale’ sözcüðü kullanýldýðýnda savaþ, kavga, mücâdele ortamý söz konusudur. “Ol mel’un dahý kal’ęden taþrą gelüb bunlara mukābil oldý, er diledi” gibi…
Hikâyenin baþýnda bahsedilen Bayýndýr Hân’ýn çadýrý ise tam bir otað þeklinde olup, divâný anlatýr. ‘Çadýr’ýn kullanýldýðý yerlerde ise eðlenceler, toplantýlar, yönetim faaliyetlerinin olduðu göze çarpar. “Kara yėrüŋ üzerinę aġ ban ėvin dikmiþidi. … Ýç Oðuz begleri sohbete dėrilmiþidi. Yėmę içmę idi.” Ve Yegenek babasýný düþman elinden kurtarýp geri dönecekleri zaman da artýk mutlu, samîmi bir ortam olan ‘ev’ sözcüðü kullanýlmýþtýr.

3)     Hikâyedeki Motifler

a)     Dua motifi
b)     Oðul motifi
c)     Hayvan motifi
d)     Dinî terminolojiler

A)     Dua Motifi
Dede Korkut hikâyelerinin diðerlerinde de olduðu gibi ‘Yegenek hikâyesi’nde de bitiþ dua iledir. Bu dualar kimi zaman Allah’a yakarýþ, kimi zaman þükran, kimi zaman da karþý tarafa iyi dileklerde bulunma þeklindedir.

“Yom vėręyin hānum:
Yėrlü karą taġlaruŋ yýkýlmasun!
Gölgęlicę kaba aġacuŋ kesilmesün!
Aġ sakallu babaŋ yėrü üçmak olsun!
Aġ bürçeklü anaŋ yėri behiþt olsun!
Āhýr soŋý arý îmāndan ayýrmasun!
Aġ alnuŋdą bėþ kelimę du’a kýlduk kabūl olsun!
Günāhuŋuzý adý görklü Muhammed Mustafā
Yüzi suyýną baġýþlasun!”

Yapýlan bu dualar ve yukarýda da görüldüðü gibi peygambere sunulan methiyeler, göndermeler Oðuzlarda Allah inancýnýn ne derece saðlam olduðunun bir kanýtýdýr.

(Kýsaltýlmýþtýr.)