Harf Devrimi ve Bir Aný (2)

Atatürk, ‘Harf ve Dil Devrimi’ni düþündüðü yýllarda, önce hilafetin kaldýrýlmasý gerektiðini biliyordu. Ancak bu þekilde ‘Türk Milleti’ni kendi düþüncesine çekmiþ olacaktý. Kim ne söyleyecekse söylesin dercesine daha o zaman, hatta hilafetin kalktýðý 3 Mart 1924’ten de önce Arap Harfleri’nden Türk Harflerine geçiþ döneminde, Latin harfleri’ne, Türk harfleri diyerek, Milli görüþünü belli ediyordu.

‘Harf Devrimi’nin ilk belirtileri 1928 yýlý baþlarýnda görünmeye baþlamýþtý. 8 Ocak 1928’de Hukukçu ve Devlet adamý Mahmut Esat (Bozkurt) Bey, Ankara Türk Ocaðý’nda Türk Harfleri konusunda bir konferans verdi. Atatürk’ün yönergesiyle bu etkinlikler devam ederken, 8 Þubat 1928’de Ýstanbul’da Cuma namazlarýndan sonra ilk defa hutbe, teblið dualar okunuyordu. Ve 24 Mayýs 1928’de Latin rakamlarý, Türk rakamlarý olarak kabul edildi.

27 Haziran’da daha ciddi çalýþmalara geçebilmek için ‘Dil Encümeni’ kurulmuþ; hemen ertesi günü de ‘Millet Mektepleri’ hakkýnda Ýcra Vekilleri Heyeti kararý çýktý. Ve ardýndan Halk Dersaneleri ve Konferanslarý Yönetmeliði yayýnlandý. Yine 17 Temmuz’da Baþvekil Ýsmet Paþa, bu konudaki ‘Dil Encümeni’ toplantýsýna katýldý.
Baþvekil Ýsmet Paþa, Atatürk’ten farklý olarak Türk Harflerine geçiþte, 7 Yýllýk bir geçiþ döneminin olmasý gerektiðini savunuyordu. Ýsmet Paþa bu konuda önündeki zorluklarý þöyle görüyordu: Askeri ve mülki daireler, okullar, Milli Eðitimle ilgili bütün yayýnlar, gazeteler, dergiler. Kýsaca bu deðiþim zorluklarýnýn dað gibi karþýsýna çýkacaðýný söylüyor ve:

“ Yüzyýllardan beri kullanýlan yazý, bundan sonra da pekala devam edebilir. Alimler, bütün okur - yazar kimseler, hece sýnýfý çocuklara dönecekler. Yazý deðiþirse kütüphaneler dolusu basma ve yazma eserlerden nasýl faydalanacak.” diyordu.
O zamanki ünvanýyla Gazi Mustafa Kemal, kararýndan vazgeçmiyor, 9 Aðustos 1928’de Sarayburnu’ndaki gazinoda son sözünü söylüyordu:
“...Yeni Türk harfleri çabuk öðrenilmelidir. Yeni Türk Harfleri’ ni her vatandaþa, kadýna, erkeðe, hamala, sandalcýya öðretiniz. Bu vazifeyi yaparken düþününüz ki, bir millletin yüzde onu, yüzde yirmisi okuma - yazma bilir, yüzde sekseni bilmezse bu ayýptýr...”Age

Þapkayý kabul ettirmek için Kastamonu’ya giden Atatürk; yeni harfleri tanýtmak için Ýstanbul’u seçmiþti. Hem de Topkapý Sarayý’nýn avlusu sayýlan, Saray Burnu’nu.

Artýk pek çok yere kara tahtalar yerleþtirerek, tahta baþlarýnda yeni Türkçe’yle alfabe dersleri verilmeye baþlanmýþtý.

1 Kasým 1928, Meclisin yýllýk toplantýsýnýn açýlma günüydü. O gün Atatürk açýlýþ nutkunda yeni harfleri gündeme getirerek, bunlarýn arasýnda özetle þunlarý söylemiþti:
“Türk Milleti’nin emeklerini boþa çýkartan, dolambaçlý yol dýþýnda, kolay bir okuma yazma anahtarý vermeliyiz. Bu anahtar Latin Harfleri’nden oluþan “Türk Alfabesi” dir. Meclisteki açýlýþ töreni bitip, meclis toplantýsý sona erince, gerekli Encümen toplanarak, mesele konuþulup kararlaþtýrýldý. Tasarý hazýrlanarak, ayný gün meclise sevk edilip, itirazsýz kabul edildi. Tarih 1 Kasým 1928.
Gazi Mustafa Kemal, bütün mebuslara, kendi bölgelerine giderek, yeni alfabenin öðretilmesi emrini verdi. Bütün devlet görevlileri de, yeni yazýdan sýnava çekildi.
Artýk ‘Millet Mektepleri’ açýlmýþtý. Hiç okuma-yazma bilmeyenlerden, yalnýzca eski Türkçe bilenlere kadar bütün millet okuma-yazma seferberliðine katýlýyordu. Yeni yazýyý en kolay öðrenenler de kafalarý eski Türkçe’yle karýþmamýþ olanlardý.
'Millet Mektepleri’nin ülke toplumuna büyük faydasý oldu. Binlerce kadýn ve erkek bu mekteplerde okuma-yazma öðrendi. Bu etkinliklerde Türk kadýný da erkeðinin yanýnda eþit olarak yerini almaya baþladý.

Ýþte size o günlerde yaþanan, ‘Millet Mektepleri’nden, bir aný.
Selahattin Yavrucuk anlatmýþtýr:


Emine Haným

“Cumhuriyet’in Ýlanýndan sonra bilinen Harf Devrimi de yapýlmýþtý. Alfabenin yeni harflerini öðrenme mecburiyeti vardý. Bunun için okullarda kurslar açýlmakta, bu kurslara daha çok kadýnlar davet edilmekteydi. Ýyi ama kadýnlarýn çoðu çarþaflýydý.
Kýyafet devrimi de vardý nasýl olacak? Çarþafý çýkarýp, manto giyecek, okula öyle gidecek. Mantosu yoksa? Çarþafla gidilecek. Çocuðu varsa? Onu da kucaðýna alýverir. O günlerde hep bu soru bu cevaplar yaþanýyordu. Sonuçta bunlarýn hepsi olumlu sona baðlandý. Önemli olan okuma-yazma seferberliði’ idi..
Aðabeyim Sami’ yi kucaðýna alarak, annem de katýlmýþ okuma - yazma kursuna. Okul uzakta deðil, hemen evimizin karþýsýnda Devrim Ýlkokulu. Konu komþu ve çevreden gelen kadýnlarla on beþ, yirmi kiþi olurlar. Komþumuz Emine Haným da kursa katýlanlar arasýndadýr.
Kursa katýlanlar A’dýr, B’dir diyerek alfabeyi öðrenirken her þey iyi gidiyor da yalnýz Emine Haným biraz geri kalýyor!... Öðretmen bugün yarýn öðrenir diye, sýnýftakilere okumayý yazmayý öðretmeye devam ediyorsa da, Emine Haným halen okuyup yazarken yanlýþlar yapýyor.
Emine Haným þiþmanca olduðu için ona sýnýf içinde lakap da takýyorlar; ‘Kasabýn Emine’. Hoca, Kasabýn Emine’ye özel bir ilgi de gösterir, amacý onun arkadaþlarýndan geri kalmamasý içindir. ’Ha Emine haným!... Oldu!... Olacak!..’ derken... Sonuçta yazýlacaklar da bellidir: Cumhuriyet, Atatürk v.b sözcükler...
Genç Hoca:
‘Kalk Emine Haným Teyze tahtaya! Þunlarý utandýr’ diyerek onu tahtaya kaldýrýr.
Hoca içinden þöyle düþünür: ‘Cumhuriyet’ yazdýrsa uzun, ‘Atatürk’ yazdýrsa bu defa da Emine Haným’a zor gelecek!..
Sonunda ona:
‘Emine Haným! ‘ Ankara ‘ yaz da görsünler!’ der.

Emine Haným bir gayretle yazar tahtaya. Yazar da devamlý karýþtýrdýðý ‘M’ ile ‘N’ harfini yine karýþtýrývermez mi? Sýralardan fýsýltýlar, gülüþmeler... Bu arada:
‘Uuuuu!... Ýlahi Emine, yazmaz ol!’ sesi...
Öðretmeni de:
‘Otur, otur!.. Olmamýþ’ diyebilir.
Emine Haným’ýn tahtaya yazdýðý kelime mahalleye yayýlýr. Kocasý da bu durumu öðrenince onu okuldan alýr; hatta Emine Haným bir müddet sokaklarda görünmez.
Bu anne sonunda Cumhuriyet’e çok iyi evlatlar yetiþtirmiþtir. Gazeteci ve þair Fethi Giray, Bekir Giray ve en son 2000 Yýlý’nýn Ocak ayý içinde kaybettiðimiz Türkiye Þampiyonu atlet Raþit Giray, üç erkek evladýydý.”