Düþünürler yüzyýllar önce çok önem verdiðim bir tespitte bulunmuþlar ve en azýndan felsefi anlamda sorulan her sorunun cevabýný kendi içinde barýndýrdýðýný, soru sorma yönteminin cevabý yönlendirdiðini tanýtlamýþlardýr. Bizler bir konu hakkýnda düþünmeye baþladýðýmýzda kafalarýmýzda oluþan soru iþaretleri tarafýndan yönlendiriliriz. Sözgelimi ‘’Ýnsan nedir?’’ Sorusu, soruya yüklenen bir anlamýn taþýyýcýsýdýr ayný zamanda. Çünkü soru, insan bir þeydir ama nedir bu ‘’þey’’ sorusundan yola çýkmýþtýr. Ayný þekilde ‘’Ýnsan nasýl bir varlýktýr?’’ Diye sorarken, insana bir varlýk anlamý yüklenmiþtir baþtan. ‘’Metafizik nedir?’’ Sorusu da bundan muaf tutulamaz elbette. Þayet bu soruyu, ilk defa duyduðunuz, hakkýnda hiçbir bilgiye sahip olmadýðýnýz bir kelime olarak bir bilene sormuyorsanýz; sorunuz felsefi bir altyapýya sahipse, cevap sorunuzun içinde neþet etmiþtir çoktan. Bilimsel yöntemi yani deneyle kanýtlanabilir olaný bilgiye tek dayanak olarak gören bir felsefi düþüncenin; kelime anlamý deneylenemez, fizik ötesi olan bir düþünce yöntemine itibar etmesi elbette ki düþünülemez. Peki, ama metafizik sahiden de fizik ötesi, deneylenemez olan düþünce yönteminin adý mýdýr? Felsefede bu öyle karýþýk bir tartýþma konusu ki, bazen hiç hak etmediði halde tüm toplum bilimleri ve hatta felsefenin kendisi topyekun itibar edilemez, bilim dýþý, dolayýsýyla geçersiz düþünce pratikleri olmakla suçlanmýþtýr. Metafizik bir düþünce yöntemidir evet ve vargýlarý çok zaman deneylenemez ama düþüncenin kendisi metafiziktir ayný zamanda. Deneysel yöntem ancak düþüncenin vargýlarýndan yola çýkarak deneyler yapar ve yöntemine uygun cevap verenleri bilimsel, yöntemine cevap vermeyenleri de metafizik düþünceler olarak ayýrýr. Böyle olmasý da gereklidir. Zira düþünce köken olarak bilimsel diye adlandýrýlan ve sadece deneysel yönteme cevap verecek bir alana sýkýþtýrýlýrsa, üretkenliðini kaybeder; olguya, olagelene terk edilmiþ olur ve eldeki verilerle ya da yöntemin sýnýrlarýyla daraltýlmýþ bir alana hapsolur. Bu baðlamda bilimsel yöntem esas alýnmak ve düþünsel vargýlar deneyle sýnanmak koþuluyla hiçbir düþünce, yöntem gereði önyargýlarla baþtan geçersiz sayýlmamalýdýr. Düþünün ki; bilimsel yöntem mutlaklýðý baþtan reddedip, devinimi tek gerçek olarak ilke edinirken ayný zamanda deneyselliði tek yöntem olarak kabul ederken, eriþilebilir, deneylenebilir olaný mutlaklaþtýrmaktadýr. Oysa mutlaðý arayan metafizik düþünce, kendine sonsuz gelen sonluluðu hedeflerken, düþüncenin sonlu yapýsýyla sýnýrlý olduðunu bilerek, kendinde sonsuz bir devinim arar; zira eriþilmez olana eriþmenin sýnýrý yoktur. Metafiziði sadece dinsel düþünce yöntemi olarak görmek ve onun; insanýn, kendini aþma misyonunu üstlenmiþ bir düþünce yöntemi barýndýrdýðýný görmezden gelmek büyük bir haksýzlýktýr.

Bir tür soru zinciriyle girmek istiyorum gerçek konuya: Siz, hiç insan gördünüz mü? Kelimenin tam anlamýyla; yeni yaðmýþ kar örtüsüne bembeyaz der gibi gönül rahatlýðýyla ya da ýþýksýz bir hücrede gözlerinize sahip olan körlüðe karanlýk der gibi sorgusuzca, hiç duraksamadan, emin ve rahat bir edayla söyleyebileceðiniz denli, dilinize eskizsiz ve mükemmel bir tasvir veren insan gördünüz mü hiç? Açýk söylemek gerekirse, ben henüz görmedim. Örneðin çok bilinen bir sembol olarak kullanýrsak; Hitler bir insan mýdýr? Sorusuna, rahatlýkla hayýr diyenlerimiz olacaktýr. Peki, fok balýklarýný kafalarýný ezerek öldüren balýkçý, bir maymunun beynini henüz saðken çýkararak kendi saðlýðý için tüketen biri, bir kediyi tekmeleyerek öldüren sarhoþ, kýrmýzý ýþýkta durmayarak bir yayanýn ölümüne yol açan sürücü, insanlarý kobay olarak kullanan bir ilaç firmasýnýn sahibi, o firmanýn müdürü, muhasebecisi, bir savaþ uçaðýnýn pilotu, o uçaða bombalarý yükleyen yer görevlisi, yan sokakta yardým isteyen çýðlýðý duymazdan gelen yolcu, iþgal altýndaki bir ülke halkýnýn emeklerini bile karþýlamaktan uzak duran üç kuruþluk gelirlerinden yaptýklarý tasarruflarýyla inþaat þirketini kalkýndýran ortaklarýn her biri, yalýnayak bir çocuðun yanýndan eline tutuþturduðu birkaç bozuklukla ferahlamýþ içiyle seðirtip uzaklaþan biri, kendine ya da yanýbaþýndakine yapýlan haksýzlýklara susan ehliyetli (yaþça ve saðlýkça) kiþi yani siz, arkadaþýnýz, komþunuz, ben ve öteki; tereddütsüz bir tanýmla insan mý? Nasýl bir cevap verebiliriz bu soruya? Þöyle diyelim: Hem insanýz evet, hem hayýr; çünkü hiçbirimiz tam bir tasvir vermemekteyiz, haklý ya da haksýz, þu ya da bu sebepten, taným gereði eksikliyiz. Ýnsanýz evet ama insan kavramýmýzýn içini dolduracak kadar yeterli deðiliz. Lakin kafamýzýn içinde bir yerlerde her ne kadar öznel de olsa, tam bir insan tasviri varmýþ gibi deðil mi? Tüm öznelliðine raðmen, hemen hepimizin paylaþtýðý üzere, kimsenin þudur diyemediði ama bir ideal insan tasviri... Tam olarak dile gelmeyen, sanki tam olarak hiç deneylenmeyecek gibi duran ama iþte orada duran bir insan var. Düþünceyi fark ettiðimiz andan beri biriktirdiðimizi fark ettiðimiz ideal kavramlar var. Kökenlerini olumsuzlamalardan almýþ olsalar bile orada duran ve olumlu kavramlar... Ýþte metafizik düþünce yönteminin benim için taþýdýðý zihinsel devinim burada saklýdýr. O, bilinçli eylemin yani bilincin var olan koþullarý aþarak düþünebilme becerisinin, olagelenin dýþýnda bir eylemlilik oluþturabilme idealinin gerekli altyapýsýdýr. Elbette idealleþtirilmiþ kavramlarýn her biri olagelenin birikimleri sonucu oluþmuþtur ama metafiziksel düþünce baðlamýnýn yapýsý gereði mutlaklýðýný ancak sonsuzlukta arama koþuluyla sýnýrsýzdýr; eriþilmez olana eriþmenin sýnýrý yoktur. Bu bir tanrý arayýþý deðil, insaný gerçekleþtirme çabasýdýr.

Son günlerde, yaþadýðýmýz çaðýn hayat bulduðu sistemin iç dinamikleriyle koþullanmýþ dönüþümlerin senaryosunda oynayan seyirciler olarak görüyoruz ki; biz kendini gerçekleþtirmekten uzaklaþmýþ, gerçeklik algýsýný yitirmiþ, göre göre, bile bile, oyunlarýmýzýn oyunlarý tarafýndan maniple edilen, bizden uzaklaþmýþ; bu sebeple yaþadýklarýmýzýn bize aitliðini hissedemediðimiz ama içinde rol alýp, kendimizi seyrettiðimiz bir senaryoda kaybolmuþ durumdayýz. Ýnsanlýk adýna taraf olmak zorunda olduðumuz ama taraf olmakla insanlýk tarafýnda olmadýðýmýz; hem de deneyle sabit, bilimsel bir senaryoda...
Bu nasýl mümkün olabilir?


Nilüfer Aydur
(Devam edecek)