Beklenti arttýðýnda mutsuzluk çoðalýr mý? Olabilir, ama umudun kaybolduðu nokta daha çok mantýksal olarak ilgi kurduðumuz ahlaki ve inanýþ sisteminin beklediðimiz gibi sonuç vermemesinden kaynaklanýyor olabilir.

Yararcýlýk ilkesine göre yaþamak getirisi yüksek ve daha az riskli bir yaþam tarzý olsada bunun çok yüzeysel ve sýð bir yaþam þekli olduðunu düþünüyorum. Ýnsanýn varlýðýný devam ettirmesi için daha büyük bir nedene ihtiyaç duyduðu kesindir. Sadece kiþisel çýkarýný gözeterek biyolojik anlamda daha rahat bir yaþam sürdürülebilir ve fakat kendini ve hayatý tanýmak ve dolayýsýyla farkýna varmak ve dolayýsýyla keþfetmek ve dolayýsýyla denemek ve dolayýsýyla amaçlamak ve dolayýsýyla motivasyon ve moral bulmak pek mümkün gözükmüyor. Yani insanýn varoluþundaki duygusal inceliðin yaþam üzerindeki incelikli dokunuþlarýný ifade edebilecek kelime mantýk olamaz. Bu kelime daha çok "anlam" olmalý. Anlam "yaþamý anlamlandýrmak" sözcük gurubundaki gibi boyamak, biçim vermek, yapýlandýrmak þeklinde deðilde "anlamý aramak" þeklinde varolan birþeyin peþinde olmak veya bulmak olarak ifade edildiðinde doðrudur. Çünkü birþeyi türetmek veya benzetmek hiç olmamýþ bir gerçekliði uydurmak þeklinde anlamsýz olacaðýndan anlam aranmalýdýr.

Peki anlamý nerede aramalýyýz? Ahlaki davranýþlarýn duyarlýlýðýnda mý? Yada inancýn ruhani gölgesinde mi? Veya aþkýn çalkantýlý okyanusunda mý? Ya da bilimin mantýklý ve tutarlý dizisinde mi? Ya da sevginin sabýrlý ve fedakar aðacýnda mý?

Ahlaki davranýþlarýn toplum olmak ve hayatta kalmak için gerekliliði bir yana ahlaki çöküntü yaþanan toplumlarda en ahlaki biçimde yaþayan insanlarýn davranýþlarýnýn sonuçlarýnda mutsuzluðu ve yoksulluðu, hatta ölümü getirebildiði ve bunun çok da akýlcý veya daha doðrusu mantýklý olmadýðý, dolayýsýyla iyi ahlakýn veya iyi niyetin bu dünyada kahramanlýk veya erdem hikayeleri yaratsada bütün topluma önerilemeyeceði açýktýr. Zira soylarýnýn devamý için kendi toplumlarýný savunan askerlerin baþarýsý kahramanlýk, doðruluk ve dürüstlük veya iyi ahlak erdemlerinden çok strateji, kurnazlýk, taktik, þaþýrtma ve kandýrma üzerine kuruludur. Ahlaklý olmanýn bir anlamý, hayran býrakan bir coþkusu varsa bile tarihi savaþý kazananlar yazdýðý için bu anlamý kimseye aktarýlamayacaktýr. Demek istediðim "ahlaklý davranmamalýyýz!" deðil, ahlaklý davranarak kahramanlýk yapmak bir yada bir kaç kiþinin yada bir gurubun "kurtuluþunu" saðlayabilir. Ama topluma raðmen yada dünyaya raðmen ahlaklý kalan bir insanýn bir deðiþim yaratabilme olasýlýðý çok düþüktür. Toplumun temel kurallarý rasyonel, belirli ve hesaba dayalýdýr. Örneðin kaçýmýz Platon'un yazdýðý "Sokrates'in Savunmasý"ndaki Sokrates gibi felsefi deðerleri uðruna ölebilir. Ýstemeyi kastetmiyorum, bunu toplumun çoðunluðu için bir çözüm önerisi olarak ortaya koyabilir misiniz? Kabul görür mü? Olmalýdýr ayrý konu. Olabilir mi? Bütün toplum ahlaki olarak dürüst bir adamýn arkasýnda dursaydý ve ölümü göze alsaydý Sokrates'in idamýna gerek kalmazdý zaten.

Burada bir parantez açalým. Anlam salt mantýk deðildir. Ama mantýklý olmak zorundadýr. Aksi takdirde gerçekliðini kaybeder. Gerçek olmayan anlamda týpký yazýnýn baþýnda belirttiðim bizim uydurduðumuz yapay anlam gibi geçersizdir.

Gelelim dine. Din yada daha genelde inanç, doktorumun da söylediði gibi yanlýþlanamaz. Bir insana "neden ineðe tapýyorsun, bu çok mantýksýz!" diyemezsiniz. Ancak "Seni ilgilendirir. Ben inanmýyorum." diyebilirsiniz. Bu yüzden din toplumsal deðil kiþisel alanda kalmalýdýr. Aslýnda bunun tersine bireysel inanç dünyamda defalarca okuduðum Kur-an'ý mantýksal temeller üzerine oturtmaya çalýþmamda bu yüzden sanýrým. Ama kimseyi inanmaya zorlayamam. Çünkü sonuçta bu inanç olduðu için karþýmdaki beni yanlýþlayamaz. Çünkü en nihayetinde bireysel bir tercihtir. Buradan gerçekçi bir anlam çýkabilir mi? Sanmam. Bulduðum anlamý mantýklý bir zemine oturtsam bile bunu kabul ettirmem mümkün deðil.

Aþk konusuna gelirsek; Bugün bilim adamlarý aþký doðurgan özellikleri belirgin þekilde göze çarpan, yani saðlýklý ve yetenekli çocuklar doðurmasý muhtemel olan diþilerin erkekler tarafýndan, kendisine ve çocuklarýna bakabilecek güç ve zekaya sahip erkeklerin ise diþiler tarafýndan çekici bulunarak, coþkun ve sýnýrsýz bir þekilde istek duyulmasý için beyin tarafýndan gönderilen mesajlar sonucu salýnan vücut sývýlarýnýn meydana getirdiði çekim olarak tanýmlanýyor. Ýtiraf edeyim bu mantýklý açýklama bende hayal kýrýklýðý yarattý. Mantýklý olmasý bir yana itiraz etmeden duramýyorum. Örneðin diðer insanlar tarafýndan çekici bulunmayan insanlarýn o insan için aþýk olunasý olmasýný nasýl açýklýyorlar... Yani toplumun çoðu erkeði tarafýndan "çekici" bulunan film yýldýzlarý, þarkýcýlar vb. var tabide erkekler çoðu zaman diðerlerinin çekici bulmadýklarý, hatta çirkin dedikleri kadýnlara aþýk oluyor. Bu nasýl oluyor... Ben söyleyeyim nasýl olduðunu. Estetik zevkler, kiþisel beðeniler devreye giriyor. Yaralar benzeþiyor. "Aradýðýn anlamý bulmak" sanýrým en çok burada mümkün oluyor. Peki ya o insaný yakýndan tanýyýnca senin ona yüklediðin anlamlar kaybolunca veya onun sýradanlýklarýný görünce ne oluyor? Neyse buraya kendi kiþisel tecrübelerinize göre, isteklerinize veya umutlarýnýza göre istediðiniz cevabý vermekte özgürsünüz. Ama þu kadarýný yazayým; burada da bulduðunuz anlam ortak bir uzlaþý barýndýramayacaðýndan kesinlik arz etmez.

Bilimde ise en iyi bildiðim dille anlatmaya çalýþayým; bilimin dili matematik. En basitinden bir sayý dizisinin, birbirini takip eden sayýlarýn arasýnda belirli bir artýþ azalýþ veya matematiksel bir baðýntý olduðunda anlamlý olduðunu söyleyebiliriz. Deney sonuçlarýnýn matematiksel analizi de böyle yapýlýr ve fizik yasalarý ortaya çýkar. Mantýklýdýr, tutarlýdýr. Kesinlik ise burada ayrýntýsýna giremeyeceðim derinlikte bir konudur. Oran olarak deney sonuçlarýnýn kesinliðinden bahsedebiliriz. Ama bir kesinliði vardýr. Gelgelelim bilimin bulduðu anlam birçok soruya cevap verse de insanlarýn neden bir tercihi yaptýðý sorusuna cevap veremez. Örneðin izlediðim bir filmde iþinden kovulan bir mühendis, yöneticisine karþý kendini savunurken, þu kadar yol yaptýk, o yol insanlara þu kadar zaman kazandýrdý, o zaman onlarýn hayat kalitesinde þu kadar iyileþmeye neden oldu diyor. Yönetici ise kendinden emin "Üzülme. Bazýlarý uzun yoldan gitmeyi sever!" diyor. Ýnsanlarýn tercihleri açýklanamayacak birçok estetik ve kiþisel yargý barýndýrýr.

Sevgi ise çok kliþe bir konu olduðundan bir taným yapmayý zorunlu hale getiriyor. Sevgi kendinle, hayatla ve hayatýn içindekilerle kurduðun sabýrlý ve alçakgönüllü iliþki sonunda onlara verdiðin deðer neticesinde ortaya çýkan emektir. Çokça istismar edilebilen bu duygusal eylemin çok deðiþik anlamlar barýndýrdýðý muhakkaktýr. Ama aþk kadar coþkun ve sýnýrsýz bir anlam ifade etmediðinden çok deðer atfedilmez. O güçlü anlam belirsiz bir iyi niyetler serisinin içinde kaybolup gider.

Peki nerede bu anlam! Bende onu arýyorum. En azýndan hala arayacak isteðim var. Kendinize iyi bakýn. Arayýþtan vazgeçmeyin...