Ýnsan zor tanýr kendini. Kendi hakkýnda hüküm verirken ne kadar subjektifse, bir millete mensup bir kiþi de milletini deðerlendirirken o derece subjektiftir aslýnda.

Diðer taraftan, þayet önyargýlý deðilse yedi kat yabancý, bir millet hakkýnda daha objektif deðerlendirmelerde bulunur. Ýsmail Hami Daniþmend’in “Garb Menbalarýna Göre Türk Seciye ve Ahlâký” adlý kitabý hiç okudunuz mu bilmiyorum. O kitabý okuyanlar, nereden nereye düþmüþüz diye iç çekip geleceðe daha karamsar bakmýþlardýr benim gibi. Halbuki Ýsmail Hami Daniþmend, kitabýnda, hiçbir yorum yapmadan, sadece 16. ve 17. yüzyýlda ülkemizi ziyaret eden seyyahlarýn hatýralarýný kaynak göstererek tercüme bir eser yazmýþtýr. Haydi diyelim ki onlar çok eskilerde kaldý, köprünün altýndan çok su aktý, o muhteþem tablolar maziden birer fotoðraf, o eserle geçmiþi ve günümüzü deðerlendirmek mümkün deðil… Ama, Knut Hamsun’un ve Hans Christian Andersen’in milletimiz hakkýndaki gözlemlerinin, deðerlendirmelerinin yer aldýðý Banu Gürsaler Syvertsen imzalý “Ýstanbul’da Ýki Ýskandinav Seyyah” isimli tercüme kitaba ne demeli!

Öncelikle kitabý þimdiye kadar okumamýþ olmak, benim gibi kitap oburu biri için büyük kayýp olduðunu söylemeliyim. Ve bu eserin diline hayran kaldýðýmý bilvesile paylaþmak zorundayým. Ayrýca yazarýn sadece Türkçeyi deðil, dinimizi ve kültürümüzü de çok iyi bilmesi, açýkçasý beni oldukça þaþýrttý. Peki bunu nereden mi biliyorum? Kitabýn dipnotlarý bende yazar hakkýnda böyle bir kanaat oluþturdu diyebilirim.

Evet, þimdi gelin, hep birlikte esere bir göz atalým. Andersen, Danimarkalý ünlü bir masalcý. Knut Hamsun, Norveçli, romancý, kültür insaný bir mütefekkir. Ýki yazar hakkýndaki tahlil veya idrak farkýný Türk milletine bakýþlarýndan, içimize nüfuz ediþlerinden hemen anlayabiliyorsunuz. Hamsun’un vicdan sahibi bir yazar olduðunu þu satýrlarýndan görüyoruz: “Norveç’te Yahudilerin devlete karþý açýk ya da gizli düþmanlýk gösterdiklerini, hatta silahlý mukavemette bulunmak arzusuyla tutuþtuklarýný düþünelim. Sonra? Sonrasý isyaný bastýrýr, isyancýlarý kurþuna dizerdik.” Yazar, yapacaklarýný belirtmekle kalmýyor, sözü bize getiriyor: “Harpers Monthly Magazine adlý dergide bir yazar, son Ermeni isyaný çýktýðý sýrada payitahtta vazifeli bulunan yüksek dereceli memurlarýn % 25’inin Ermeni asýllý olduðunu dile getiriyor. Demek ki Ýslam’ýn halifesi bütün kuvvetini Hýristiyanlarý yok etmekte kullanmamýþ, devlete düþmanlýk göstermeyenleri bir kenara ayýrmýþ. Türk devletinde en kuvvetli kimseler Hýristiyan Ermeniler ve Rumlardýr. Örneðin sultanýn baþmabeyncisi Ermeni’dir. Türk diplomat ve sefirlerinin yarýsýndan çoðu Rum ve Yahudi’dir.”

19. yüzyýlýn son yýllarýnda durumumuzu deðerlendiren yazar tarihimize de gözlerini çevirerek: “Türk, 300 yýldýr devamlý geriye gitmekte. Halbuki bir zamanlar bambaþkaydý. Kudretli Sultan yenilmez ordulara kumandanlýk ediyor, attýðý her adýmda Avrupa’yý tir tir titretiyordu. Yedi cihana hakimdi, konuþtuðu zaman dünya sükût ederdi.” Ayný sayfada Romalýlarýn ihtiþamlý hale getirdiði Ýstanbul’a bizim neler kattýðýmýzý ise þöyle anlatýyor: “… Orta Asya’dan, Hindistan’dan, Arabistan’dan sanatkârlar ve alimler buraya akýn etti; üniversiteler, müzeler, kütüphaneler kuruldu; camiler, türbeler, çeþmeler, eyvanlar, kuleler yaptýrýldý. Deve kervanlarý durmak yorulmak bilmeden þarkýn zenginliklerini Ýstanbul’a taþýdýlar. Zaman zaman hükümdarýn bu dev kuvveti taþýyamaz hale geldiði olurdu. Bu müthiþ azamet onu ezerken, etrafýna bakýp bu mutlak kuvvete karþý koyamayacaðýný anlar, kendine dönerdi. O zaman da kendisiyle konuþulmamasýný emrederdi. Nereye mi giderdi? Kalbini Allah’a açmak üzere bahçesine çekilir, kibrinden arýnmak üzere derviþlere, daðlara tefekküre gider, çile gömleði giyer, çileye girer, gece gündüz oruç tutardý.” Ve bugünkü durumumuzu da þöyle özetliyor: “18. asýrdan itibaren gerilemeye baþladý; cengâver millet derin bir rüyaya daldý.”

Bugün, sorumluluk duygusuna haiz her ferdimizin içinde bulunduðumuz þu dönemlerde ilk meselesi bu rüyadan nasýl uyanacaðýmýzý, gerilikten nasýl kurtulacaðýmýzýn çýkýþ yollarýný aramak olmalýdýr. Hangi zihniyetle hazýrlanýrsa hazýrlansýn, bütün sosyal deðerlendirmeler, kurtuluþ reçeteleri kuþkusuz insanla çözülür. Ehliyetli, çalýþkan her insanýn kara taþýn üzerinde hane olacaðýna dair ne güzel atasözlerimiz vardýr. Ýnsan, ne kudret helvasý gibi gökten düþer, ne de hüda-i nabit gibi yerden biter; o kültürün bir ürünüdür. Et ve kemik olarak bu fani âleme ayak basan insana þahsiyet üniformasýný ise iþte bu kültür giydirir.

Kültürün ana unsuru ise üçtür. Birincisi metafizik, ikincisi tarih, üçüncüsü coðrafyadýr. Bir karanlýktan gelip bir karanlýða giden insanýn macerasýný önümüze seren metafizik, maddenin künhünü kucaklarken, içimizdeki canavarý gemlememizi saðlar. Nasýl coðrafya durdurulmuþ tarihse, tarih de zamanla derinleþen bir coðrafyadýr. Rüyadan uyanmak kuru arzuyla deðil, yine þahsiyetle olur. Onun da kaynaklarý bellidir; ama biz onlara sýrtýmýzý döndük. Hiç düþünmüyoruz, onlara sýrtýný dönenin þahsiyete, yani kendisine sýrtýný döneceðini… “Allah bu milleti 150 yýllýk uykusundan artýk uyandýrsýn” demekten baþka bir þey gelmiyor elimizden.

Rabbim devletimizin büyümesini, milletimizin fabrika ayarlarýna geri gelmesini, aydýnlarýmýzýn, hakkýn, hukukun, aklýn ve vicdanýn yolundan ayrýlmamalarýný nasip eylesin diyorum!

Kalýn saðlýcakla.