Geçen haftasonu akþam arkadaþlarla mahallemizin çay ocaðýnda sohbet için bir araya gelmiþtik. Yatsý namazý vakti yaklaþýnca Hayati Ýnanç hocayý gördük. Hoþbeþten sonra aramýzdaki komünist yoldaþýmýz Zeynel Abidin, Hayati Hoca’ya hitaben: “Hep sað kesimin þairlerini, yazarlarýný okuyor ve divan edebiyatýndan beyitlerle konuþmalar yapýyorsunuz” dedi. Hayati Hoca da; “Sizce baþka kimleri örnek vermeliyim” deyince Zeynel; “Belki Nazým Hikmet komünist olabilir ama onun þiirlerinde vatan ve millet ile ilgili çok güzel mýsralar bulmak mümkün” dedi.

Hayati Hoca gülümsedi. Bir þeyler söyleyecekti ama ezan okundu. Sohbetimiz yarým kaldý. “Namazdan sonra devam ederiz” desek de Hayati Hoca ile karþýlaþamadýk. Ama biz konuþmaya devam ettik.

Sanýyorum bundan yaklaþýk 2 yýl önce, çok sevdiðim bir arkadaþýmla yaptýðým yolculukta hem Ýsmet Özel, hem de Nazým Hikmet’in þiirleri hakkýnda konuþmalar yaptýk. Kendisi tam anlamýyla bir Ýsmet Özel hayraný olduðu için, bu iki þairin dünya görüþlerine bakmaksýzýn eserlerini okumak gerektiðini söylemiþ, özellikle Nazým’ýn þiirini, “komünist þair” olmasýyla zorunlu bir baðýmlýlýk iliþkisi düþünülmeden okumalar yapýlmalý demiþtim.

Evet, Nazým Hikmet komünist bir þairdir. Zaten buna itiraz edecek kimse de yok. Ama bu, Nazým’ýn þiirinin zorunlu olarak, sadece Marksizm baðlamýnda okunmasý gerektiði anlamýný taþýmaz. Bütün büyük þairlerde olduðu gibi Nazým Hikmet’in þiirleri de her kesimin okuyabileceði þiirlerdir ve onun þiirleri ile dünya görüþü arasýndaki iliþkiden kaynaklý bir eser ortaya çýkartmamýþlardýr. Þayet bir þiir, eser veya yapýt, propaganda amacýyla yazýlmýþsa, bir tek o düzlemde okunabilir. Zira þair zaten onu öyle okunmasý için yazmýþtýr. Yani yazýlan o þiirden amaç, þairin o anlamýn çýkarýlmasýný beklemesidir. Oysa bu anlamda okunabilen þiirlere; “manzume” denir. Ve hiç þüphe yok ki Nazým’ýn þiirleri “manzume”den ibaret deðildir.

Nazým þiirinin yorumu, bu ülkede çoklarý tarafýndan ve tam anlamýyla, ideolojik gözaltýna alýnarak þairin þiirlerini Marksist baðlamýn dýþýnda okunmasýný sapkýnlýk haline getirmiþtir. Peki neden böyle olmuþtur? Onu sevenlerin tek tezi: onun “komünist” olmasý, dolayýsýyla, ideolojisini þiirlerinden ayýrmanýn imkânsýz olmasýdýr. Bu gerekçe, bu görüþ, adý her ne ise, Nazým þiiri üzerine inþa edilmiþ olan tahakkümü meþrulaþtýrmaktan baþka ne iþe yarar sizce? Teorik sosyalizmin deðil, reel sosyalizmin tekelci estetiði, Nazým’ýn þiirinin baþka türlü okunmasýna izin vermemiþ; þiiri, baþka türlü de okunabilir olma imkânlarýna kapalý tutmaya çalýþarak bu zamana kadar ne kazanmýþtýr? Hiçbir þey elbette!

Ýþte o akþamdan geceye kadar yaptýðýmýz sohbette ben de dostlarýmla bu fikirlerimi paylaþýnca, bizim Erbakancý tayfadan Sami abi elbette isyan etti. Doðrusu ona da hak vermedim deðil. Zira Nazým’ýn þiirlerinin bana göre bu þekilde okunmasý onun þiirini yoksullaþtýrmýþ olsa da, Nazým’ýn þiirlerinin Marksizm baðlamýnda okunmasýna da hiçbir þey deme hakkýna sahip göremiyorum kendimi. Hatta bu baðlamda okunmasýna bir itirazda da bulunamam. Dileyen, isteyen her okur sever Nazým Hikmet’in þiirini. Ýþçi sýnýfý ideolojisi açýsýndan okumaya devam edebilir. Ama, fakat ve lakin onun þiirlerini bu okumayla sýnýrlayan o görünmez, ama kolayca hissedilen hegemonik gözaltýnýn aþýlmasýna, þiirin üzerindeki mütehakkim okuma tekelinin kýrýlmasýna mâni olur. Bizim gibi insanlarýn yaptýðý farklý okuma teknikleri Nazým’ýn marksist bir þair olduðu gerçeðini deðiþtirebilir mi? Hayýr deðiþtirmez. Tersine, marksist bir þairin þiirinin, sadece o yorumla sýnýrlandýrýlamaz olan bir çoðulluða ya da zenginliðe sahip olduðunun görülmesini mümkün kýlar belki diye düþünüyorum.

Bunu bir örnekle izah etmek isterim. Çoklarý bugün Sezai Karakoç’un þiiri üzerinde de böyle bir yoksullaþtýrýcý tahakkümü inþa etme gayreti içindedir. Yine Ýsmet Özel için de durum ayný. Þunu, artýk abilerimizin idrak etmesi gerekir: Usta kalemlerin ve þairlerin yazýlarýný, þiirlerini, onlarýn ideolojik tercihlerinin belirlediði baðlamda okumak gibi dayatmalarýn, bu büyük þairleri, sýradan birer “manzumeci” haline getirdiklerinin bilinmesini isterim. Bu taassup, -ister Nazým Hikmet, Sezai Karakoç ve ister Ýsmet Özel için olsun- bu þairleri önceden verilmiþ bir ideolojik baðlamýn dýþýnda okunamazlýk atfederek küçültür, deðersizleþtirir. Lütfen artýk bunu yapmayýn ve býrakýn bu þairler her kesim tarafýndan okunsun…

Yapýlan bu okumalarda önemli olan, kendi içinde tutarlý olup olmadýðýna bakmaktýr. Yani yapýlan okumalarda zihinsel araç (teori) ile o aracýn þiire uygulanmasý (pratik) arasýnda bir uyuþmazlýðýn olup olmadýðýna bakmak yeterlidir. Okumaya yöneltilecek meþru eleþtirinin tek ölçütü bu olmalýdýr. Aksi halde, bu ölçütün dýþýna çýkýlarak yapýlan eleþtirilerin, hiçbir kýymet-i harbiyesi yoktur.

Çoðunuza belki þaþýrtýcý gelebilir ama þairin ideolojik tercihlerinin dýþýnda, bu tercihlerle hiç ilgisi bulunmayan bir teori ile o þairin þiirini okumak, pekâlâ, þairin bilinçli ideolojik tercihi ile örtüþen bir sonuç verebilir diye düþünüyorum. Son tahlilde Türkiye’de belirli bir kesimin okuryazar, muhafazakârlýk ile taassubu birbirinden ayýrma ferasetinden mahrum kalýyor oluþuna üzülüyorum…

Ýnþallah bu taassuptan Allah hepimizi kurtarýr.

Saðlýcakla kalýn…