XIII. yüzyýlda eski bir Çin denemesinde Wang An-þý þöyle sorar:

“Ýnsanlýk, hakseverlik, iyi davranýþ, sadakat, dünyanýn ahlak esaslarýdýr. Bu noktada krallarla diktatörler birdirler. Kralla diktatör ameli faaliyetlerinde birdirler; peki nasýl oluyor da þöhretleri baþka baþka oluyor?”

Yöneticiler hep halkýn yüzüne bakarlar ve hep onlara gülümserler. Gülümseyiþi yürekten olan ile çehresinden olanýn uygulamada, davranýþta, görünüþte birbirlerine benzerlikleri vardýr þüphesiz; ama birisi bütün yaptýklarýný, yapmasý gerektiðini hissettiði için yapar; diðeri, halký kendisinden yüz çevirmesin diye. Birincisinde insanlýk ve sadakat þahsi birer sýfat; diðerinde menfaat veya korkunun gereðidir. Birinciler, kiþiliklerindeki bütün güzellikleri hükümet iþlerine de yansýtýp insanlara güven ve kadirbilirlik duygusu yayarlar; diðerleri hak etmedikleri yetkileri elden çýkmasýn diye yalnýzca halký korkuturlar. Onlar, nefret ettikleri halkýn kendilerinden nefret etmelerinden baþka bir þeyden korkmazlar ve bunu görmemek, bunu duymamak, bunu öðrenmemek için gerekirse aðýzlarý baðlar, dilleri susturur, düþünceleri zindanlara koyarlar. Aydýnlýk geliþmeler kendi güçlerinin karþýsýnda ilerledikçe ýþýklarýn hüzmelendiði her kapýnýn kapatýlmasýný emrederler. Gerçek krallar milleti için her an yeni bir kapý açandýr oysa.

Bir kral milletine þart koþmaz, yapmasý gerekeni krallýk erdemiyle yapar. Davranýþlarýnda onu taklit eden diktatör ise daima bir asa taþýr elinde; gerekirse sallayabilmek için. Kral milletinin menfaatine canýný feda eder; kötü kral ise milletin menfaatini canýna… Kürsüde her ikisi de ayný cümlelerle, ayný jest ve mimiklerle konuþabilirler; ama gerçek kralýn kelimeleri kalbinden, diðerininki dilinin ucundan dökülmektedir.

Bir millet kral için aðlar; ama kötü kral yalnýzca gülünen bir soytarýdýr. Bir þehir kral için feda edilir; ama kötü kral þehirleri feda edendir. Bir yüz ki krala çevrilirse gülümser; bir yürek ki kralý hissederse bahtiyardýr. Kötü kral ise gözyaþý demektir; acýlar yaþatýr milletine. Ýþte bu yüzden tarih, krallarýn adýný daima ve iyilikle; kötü krallarýnkini ise nadiren, ama hep kötülükle ana gelmiþtir.

Meþhur bir meseldir hani Haccac’a sorarlar:

– Neden bu kadar zulmediyorsun?

– Bir millet, der Haccac ya bilgelikle, ya zulümle idare edilir. Bende bilgelik yok ki!..

Þimdi Wang An-þý’nýn sözlerine tekrar dönmek gerekiyor.

“Kralla diktatör ameli faaliyetlerinde birdirler; peki nasýl oluyor da þöhretleri baþka baþka oluyor?”

Bu çok ciddi sorunun cevabý da çok basit aslýnda: “Yürekleri baþka baþkadýr da ondan…” Yürekleri baþka insanlar, ayný iþi yaparken bile hareketlerinde ve tavýrlarýnda baþka baþkadýr. Hareketleri ve tavýrlarý baþka baþka olan insanlarýn baþarýlarý da bir olamaz, þüphesiz. Peki o halde, baþarýlarý bir olmayan insanlarýn þöhretleri nasýl bir olsun? Kralýn yaptýðý her iþ, yüreðinden iyilikle mi yansýyor, yoksa çýkar kaygýsýyla mý; kendisi için mi yapýlýyor, yoksa milleti için mi; bakmasýný bilen herkes bilir bunu, çocuk bile olsa. Sonra da güvenir krala.

Ýyi bir kral isterse, bir millet, deðil malýný, canýný bile verir; uzakta ve yakýnda olsa… Ve iyi bir kral, elinde asa taþýmayan kraldýr.

Hatýrlayýn Özal’ý, Menderes’i ve Erdoðan’ý…