Ömer Hayyam 18 Haziran 1048 - 4 Aralýk 1131 yýllarý da yaþamýþ, ; filozof,þair,bilim adamý,astronom... Asýl adý Giyaseddin Ebu'l Feth Bin Ýbrahim El Hayyam'dýr. Niþaburlu'dur.Yine ayný dönemde yaþamýþ olan Nizamül-Mülk ve Hasan Sabbah'dan etkilenmiþtir.Bazý kaynaklar bu üç bilim adamýnýn farklý zamanlarda yaþadýðýný söylesede, Ömer Hayyam onlarý tanýdýðýný belirtmektedir. Çadýrcý anlamýna gelen Hayyam,babasýnýn mesleði olan Çadýrcýlýðý, kendine takma ad olarak almýþtýr.
Ýbn-i Sina dan sonra doðunun yetiþtirdiði en büyük bilim adamý olarak kabul edilmiþtir.
Matematikci'dir.Binom acýlýmýný ilk kullanan bilim adamýdýr.
Takvim konusunda uzmandýr.Kendisinden önce yaþamýþ bir cok ünlü kiþinin aksine,kendi doðum tarihini günü gününe yazmýþtýr.
Semerkant'ta cebir üzerine çalýþýrken bilinmeyen sayýlara Arapça ÞEY diyordu.Bu endüslüs'te ki Ýspanyol yapýtlarýna XEY olarak yazýldý.Zamanla X biçimini aldý ve bilinmeyeni göstermek icin kullanýldý.
Dünyanýn ilk rasathanesini kurmustur. Günümüzde kullanýlan Miladi ve Hicri Takvimlerden cok daha hassas olan Celali Takvimi'ni hazýrlamýþtýr. Celaleddin Melikþah(selçuklu) adýna hazýrlanmýþ ve ona sunulmuþtur.
Paskal üçgenini kullanan ilk bilim adamýdýr.
Fizikte, altýn ve gümüþün özgül aðýrlýðýný dünyada ilk kez bulan bilim adamýdýr.
Rubai türünün kurucusu ve belirleyicisidir.
Ýlk savaþ karþýtý eylemci Ömer Hayyam 'dýr.
1850 yýlýndan bu yana kitaplarý üzerinde araþtýrmalar yapýlmaktadýr.Dünya' nýn en tanýnmýþ þairi ve bilim adamýdýr.

Ömer Hayyam'ýn için de bulunduðu dönem ; nisbeten tarafsýz,özgürlüðün ve aklýn ön planda tutuldugu sosya-kültürel alt yapýya sahipti.Selçuklu imparatorluðu'nun yaratmak istediði sentez, (türk-arap-hint-çin-bizans...vs) þair ve filozoflarýn düþüncelerini, sýnýr tanýmaz bir þekilde acýklamalarýna imkan saðlamýþtý.Böyle bir ortam da Ömer Hayyam gibi bir bilim adamI yetiþmiþtir.Kendi zamanýnýn kural ve kalýplarýný aþan Ömer Hayyam,kendisinden önceki tabularýda yýkmýþtýr.Aklýn ve vicdanýn özgürce yaþadýðý bu dönem de,Ömer Hayyam'da kendini aþmýþ ve evrenselleþmiþtir.Felsefe yapmanýn günah sayýlmadýðý aksine teþfik edildiði bu dönem,doðu medeniyetinin de altýn çaðýdýr.
Belh, Buhara ve Merv gibi Horasan'ýn büyük þehirlerini gezmiþ,Baðdat'ta gitmiþtir.Seçuklu hükümdarý Melikþah ve Karahanlý Þemsülmülk'ten büyük yakýnlýk görmüþtür.

Ýlerleyen yýllarda aklýn ve bilimin reddedilmesi,iktidar mücadeleleri ile din,örf ,adet ve geleneklerin bir silah olarak kullanýlmasý,mezhep çatýþmalarý ve bölgesel etnik farklýlýklarýn körüklenmesiyle , Ömer Hayyam gibi bilim adamlarý düþkün,þarapcý,kafir olarak ilan edilmiþtir.Aradan geçen yýllarda Ömer Hayyam doðuda hak ettiði deðeri bulamazken,batýda hakkýnda tez üzerine tez yazýlmýþtýr.900 yýl sonra dogunun bu en büyük bilim adamý,hak ettiði yere kavuþmuþtur.
Onu üne kavuþturan ve hakkýndan söz ettiren en önemli yapýtý RUBAIYAT(DÖRTLÜKLER)'dýr. Toplam 158 Rubai'si vardir.Ondan sonra gelenler onun adýný kullanarak Rubai'ler yazmaya devam etmiþlerdir.Her Rubai Ömer Hayyam'ýn deðildir.Rubai'leri o kadar çok tanýnmýþtýr ki,þairliði bilim adamlýðýnýn önüne geçmiþtir. Sebahattin Eyuboðlu'nun çevirisi en basarýlý çeviridir.Ondan önce çeviri yapanlar,Ömer Hayyam'ýn kullandýðý basit dili kullanmamýþ aðýr bir dil kullanmýþtýr.Halbuki Rubailer kolay ve açýk bir dil ile yazýlmýþtýr.Divan Edebiyatý'nda ki gibi, halkýn anlayamayacaðý kelimeri kullanmamasý,sokaðýn dilini edebiyata taþýmasý,onu geniþ kitlelerin tanýmasýna neden olmuþtur.Dili sade olan Ömer Hayyam,yazýlarýna farklý anlamlar yüklemiþ, aðdalý,kinayeli bir hava kullanmýþtýr.Zaman zaman alaycýlýða kaçan dörtlükleri, özellikle yöneticileri hedef almýþtýr.
Hayatýn gerçekliði,onda temel duruþ noktasýdýr.Yaþadýklarýndan ve gördüklerinden öðrendiyi herþeyi,hiç bir yapmacýklýða kapýlmadan yazmýþtýr. ''Göründügün gibi ol oldugun gibi görün '' sözü belki de en çok Ömer Hayyam'ý tarif etmektedir. Ýnsan yaþadýkca gerçektir,gerçek ise yaþanandýr.En þaþmaz ölçü akýl ve sað duyudur.Gerçeðe ancak ; aklý hür - vicdaný hür insanlar ulaþabilir.Ýnsaný ve hayatý sevme onun en çok bahsettigi konulardýr.Ancak bu konulardan bahsederken, ; aþk,zaman,þarap,yaþam sevinci,insan hayatý,Allah,devlet,toplum gibi diðer konularýda bir arada yoðurup o sekilde dizelerine aktarmýþtýr.Hayat insanlar için bir armaðandýr.Bu armaðaný anlamak ve en iyi þekilde deðerlendirmek insan olmanýnda temel kuralýdýr.Bu yüzden öteki dünya ya deðil de bu dünya ya inanýr.Bu durum onda, bu dünyanýn faniliði ile dünyanin nesnesi arasýnda gel-gitlere neden olmuþtur.Yazýlarýnda ki bitip tükenmek bilmeyen karamsarlýðýn nedeni de budur.Aþrýlýk ve kiþisel hýrslara kapýlmanýn bu dünyayý anlamakta engel teþkil ettiðini belirten Ömer Hayyam,bilmediklerinin bildiklerinden daha fazla oluþu karþýsýnda , geçici varlýða kanmayan ama ebedi varlýða da inanmayan bir ruh halinda bulunur.Ýçinde bulundugu bu karamsarlýk ve mutsuzluktan kurtulmak için tesseliði Þarap'da arar.
Özgürlük onun için paha biçilmez birþeydir.Özgürlüðün temeli ise Allah tarafindan verilmiþ olan iradedir.Ýrade ile akýl insaný tüm canlýlardan ayýrýr.Akýl yoksa insan da yoktur.Ancak , aklýn yolundan yürüyebilenler, gerçeðe ulaþabilir.
Allah'tan korkmayan,O 'nu seven Ömer Hayyam, akýl almaz saçmalýklarý,softalýklarý,haksýzlýklarý alaycý-iðneleyici bir dille yazýya dökmüþtür.Bunu yaparkende Allah'tan yola cýkmýþ ve aklý ön plana koymustur.
Ömer Hayyam kendisine filozof denmesine de çok kýzan biridir.Kim olduðunu bilecek kadar akýl sahibi oldugunu belirtir.
Rubailer'i okuyanlar þunu çok iyi bilirler ki,Ömer Hayyam bugün yaþasaydý,dinsizlikle suçlanýr ve idam edilirdi.özellikle doðduðu Ýran'da...11 yüzyýl mý yoksa 21 yüzyil mý daha özgür bireylerden oluþuyor,sormaya gerek yok sanýrým.Kendi döneminin tabularýný ve kurallarýný aþan Ömer Hayyam,insalýk tarihinde hak ettiði yere ulaþmýþtýr.Onun özgürlük anlayýþý herþeyden önce kendini bilmek,toplumu çözmek ve asla boyun eymemek üzerine kuruluydu. Din ise bu özgürlüðün en büyük dayanak noktasý ve belirleyicisiydi.
Rubailer"den alýntýlar :

Ey doðru yolun yolcusu, çaresiz kalma;
Çýkma kendinden dýþarý, serseri olma;
Kendi içine sefer et erenler gibi:
Sen görenlerdensin, dünya seyrine dalma.

Girme þu alçaklarýn hizmetine:
Konma sinek gibi pislik üstüne.
Ýki günde bir somun ye, ne olur!
Yüreðinin kanýný iç de boyun eðme.

Dünyada akla deðer veren yok madem,
Aklý az olanýn parasý çok madem,
Getir þu þarabý, alsýn aklýmýzý:
Belki böyle beðenir bizi el alem!

Ben olmayýnca bu güller, bu serviler yok.
Kýzýl dudaklar, mis kokulu þaraplar yok.
Sabahlar, akþamlar, sevinçler, tasalar yok.
Ben düþündükçe var dünya, ben yok o da yok.