Hukuk gündelik hayatı belirlemede insanların birçoğu için halen çok önemli. Ama yirminci yüzyılın sonlarında internetin hızla gelişmeye başlamasından itibaren sürekli hukuk dışı alanlar oluşuyor ve hukuk o alanları yeniden denetimi altına almaya çalışıyor. Bu sarmalın galibi hiçbir zaman tam belli değil.

Sanal mevcudiyet de kimi zaman hukukun sınırları içinde kalırken, kimi zaman hukukun henüz varlığından bile haberdar olmadığı mekanlarda dolaşıyor.

Bu durumda kişiler arası sözleşmeler ya da çeşitli yetenek gruplarının kendi içlerinde geçerli kabul ettiği kurallar hüküm sürmeye başlıyor. Eski zamanlardan bir sokak çetesinin kendi kanununu uygulaması gibi!

Mesela her ikisi de sanal mevcudiyet yeteneğine sahip iki insanın evliliğini düşünün. Bu evliliklerin bir kısmı sadece fiziksel dünya düzleminde sınırlı kalıyor, ama pek çoğunda taraflar sanal mevcudiyetlerini de bağlayacak şekilde aralarında anlaşıyorlar. Bu durumda taraflar birbirlerine sanal mevcudiyetleriyle ilgili anlık verilere abone olma yetkisi veriyorlar. Böylelikle eşinizin fiziksel katman yanı sıra yeteneği kapsamında kontrol altında tutabildiği diğer tüm sanal mevcudiyetlerinin de nerede ne yapıyor olduğuyla ilgili bilgi sahibi olabiliyorsunuz. Sanal katmanlardan birinde olan bir sorunu geleneksel hukukun yorumlaması ve sonucu bağlayacak bir hüküm vermesi mümkün olmadığından taraflar arasında ya da güvendikleri bir hakemin desteğiyle kararların verilmesi gerekiyor.

İş dünyası sanal mevcudiyetin etkilerinin en derin ve hararetle tartışıldığı bir alan. Geçmiş dönem borsalarındaki “insider trading” hikayelerini çocuk oyuncağına dönüştürecek nitelikte işler dönüyor. Çeşitli seviyelerdeki mevcudiyetlerini yaptıkları sözleşmelerin ve kurdukları işlerin geleceğini etkileyecek mekanlara ve olaylara bağlayabilen üstün yetenekli insanlar büyük kazançlar sağlıyorlar. Sanal mevcudiyet yeteneğine sahip olmayan insanlar, sayısal olarak çok daha fazla olmalarından güç alarak, zorlanarak da olsa finansal başarılar sağlayabiliyorlar. Ancak bir sektöre sanal mevcudiyet avantajlarını çok iyi kullanan bir girişimci girdiği anda dünyalar yıkılıp yeniden kurulmaya başlıyor.

Vadeli kahve işlemleri yapan bir girişimci düşünün: Sanal mevcudiyetlerinden birini dünyanın önemli kahve plantasyonlarının durum ve gelişimini takibe bağlamış. Bir başka sanal mevcudiyeti istediği zaman dilimlerinde fiyatın istediği gibi hareket etmesi için spekülatif olaylar oluşturmakla meşgul. Başka birkaç sanal mevcudiyeti ise, piyasayı etkileme potansiyeline sahip diğer oyuncuları takip ediyor. Hiçbir karmaşık işe girişmeden sadece yasal sınırlar içinde alım satımlar yapıyor gözüken bu girişimci, sanal mevcudiyetleri sayesinde –kendisi kadar ya da daha dişli bir başka oyuncu piyasaya girmezse- piyasaya görece kısa bir sürede hakim hale gelecektir.

Suç dünyası ve suçlular hukukçulardan çok daha ısrarlı olarak sanal mevcudiyetin peşindeler. Bir kere sanal mevcudiyet yetenekleri kazanmaya başlayan bir suçluyu parmaklıklar ardına koymak katlarca kez zorlaşıyor. Üstelik parmaklıklar ardına koymak böyle bir suçlunun suç faaliyetlerini ortadan kaldırmak için yeterli olmayabiliyor. Tüm sanal mevcudiyet bağlantılarını da ortadan kaldırmak gerekiyor. Sanal mevcudiyet yeteneklerine sahip suçluların tutulduğu özel hapishanelerde sadece fiziksel bir karantina yok, aynı zamanda küresel ağa bağlanmayı sağlayacak tüm araçlar da engelleniyor. Havadaki her türlü dalgadan ve her türlü bağlantı aracından steril bir ortam. Böyle ortamları sürekli ayakta tutmanın maliyeti ise bir hayli yüksek.

Neyse ki, zamanla suç dünyasının sanal mevcudiyetle flörtüne karşı koymanın daha etkin yöntemleri bulunur oldu. En ucuz, kolay uygulanabilir ve yönetilebilir yöntem, sanal mevcudiyet yeteneği edinme sürecinde olan insanları denetim altında tutmak ve bu yetenek edinme sürecini bir sertifikasyona bağlamak. Beyin gibi hassas bir yapı üzerinde uzun süren bir dönüşüm programı uygulanması gerektiği ve bu süreç içinde destek alınması zorunlu olduğu için, suç kaydı olan ya da suça meyli çok yüksek olan kişilerin engellenmesi mümkün olabiliyor.

(2054'te yaşayan Kamil Asma'nın dilinden, Yazar: Mustafa Acungil)