Çoðumuzun “Çeþmeler Kâþifi” veya “Ýstanbul Seyyahý” olarak tanýdýðý Ruþen Eþref Ünaydýn’ýn “Diyorlar ki” kitabýný lise çaðlarýmda okumuþtum. Hatta 10 yýl önce Milli Eðitim Bakanlýðý bu eseri ortaöðretim öðrencileri için tavsiye eserler arasýna alýnca sevinmiþtim. Ancak benim kadar sevinmeyen arkadaþlarým olduðu gibi bir sürü yazarýn kitabýn tavsiye edilmesini eleþtirdiklerini hatýrlýyorum… Açýkçasý yapýlan eleþtirilere þaþýrmýþtým. Çünkü bu kitap 19. yüzyýlýn sonunu, 20. yüzyýlýn baþýný bilgilendirici bir þekilde anlatýyordu.

Ruþen Eþref’in görüþtüðü, söyleþtiði edebiyatçýlarýmýz, 1910 yýllarýnda bile gelecekten ümitli ve gelecek edebiyatçýlardan çok þey umduklarýný, yeni edebiyatçýlarýn mevcut edebiyatýmýzý daha da hýzlý geliþtireceðini söylemiþlerdir. Elbette çoðu büyüklenmek,” ben, ben” dememek için yeni gelenlere yol açmayý uygun görmüþlerdir.

Süslü salonunda konuklarýný kabul eden Abdülhak Hâmid günün edebiyatýndaki ilerlemeyi ifade ederken, “Þüphen mi var?” diye sorar; “Halid Ziya’lar, Fikret’ler, Cenab’lar filan yeniliði, yenileþmeyi pek ileriye götürdüler.” Makber þairi yeni kuþaklarýn Türk edebiyatýna yeni ufuklar kazandýracaðýna inanýyordu. Yeni sorunlar, yeni bakýþ açýlarý, yeni deðerler ve deðerlendiriþler ona göre her zaman önemliydi.

Bu iyimser bakýþ, o dönemin önde gelen yazarlarýnca korunmuþ, sürdürülmüþtü. Nigâr Haným yeni edebiyatýn biraz fazla “halklaþmasýndan” yakýnsa da bazý gençleri soylu bulduðunu dile getirmiþtir.

Evet, “Diyorlar ki”de görüþlerini öðrendiðimiz daha genç yazarlar ustalarýný saygýyla anýyorlardý. Zaman akmýþ devirler deðiþmiþ, zevk deðiþmiþ, dilde, anlatýmda ayrýmlar baþ göstermiþ olsa da eskiye saygýda en küçük bir kusurda bulunmamýþlardýr. Genç yazarlar bir zincirin halkalarý olduklarýnýn çok iyi bilincindeydiler.

Nigâr Haným’ýn yaný baþýnda Halide Edib, Hâmid’e, Namýk Kemal’e verdiði önemi anlatmýþ. Halide Edib, yetiþme yýllarýnda Fikret’in “Sis” þiirini okumuþ, bu büyük þiirin sesinden bir türlü kopamamýþtýr. O seste bir yýldýrýmýn sarsýcýlýðý olduðunu söylemiþtir. Halide Edib, Halid Ziya’dan söz açarken mesafeli davranmýþ. Edebiyat-ý Cedide’nin düzyazýsýný yalnýzca Halid Ziya’yla sýnýrlandýranlara bir yanýt ulaþtýrmak ister. Halid Ziya diyor, nesirdeki yeniliðini kendisiyle birlikte yazmýþ, ayný dönemde yazmýþ baþka kimselere de borçludur. Bir bakýma Mehmed Rauf’un ve Eylûl’ün hatýrlanmasýný istiyor.

O zamanlar ününün doruðunda genç bir romancý olan Handan yazarý kendi kuþaðýnýn yazarlarýný da büyük bir sevgiyle anacaktýr: “Nesirde Yakup Kadri ve Refik Halid benim için çok sýcak, çok mühim birer kimsedir. Yakup’u çok mükemmel bulurum.”

Sýrada Ahmed Haþim, Yahya Kemal vardýr. Ýlki Türk þiirine çok anlamlý yenilikler getirecek yetenektedir. Ýkincisi, mutlaka, Türkçe’nin en güçlü þairi olacaktýr…

Bu “eski” edebiyat adamlarý, edebiyatýn ancak ortak çabalarla, karþýlýklý düþünce alýþveriþiyle, birbirinden beslenmeyle, hatta etkilenmelerle, esinlenmelerle yol alabileceðini, ilerleyeceðini, daha da önemlisi, ayakta kalabileceðine inanmýþlardý. Nitekim Yakup Kadri de Halide Edib’in bir hayraný olduðunu söylemekten mutluluk duyar. 1918 yýlýnda yayýmlanan Diyorlar ki kitabý bugün 104 yaþýnda bir eser olarak okuyucularýný bekliyor…

Evet gelin biraz da 2022’lerin ortamýna göz atalým. Öncelikle bu çaðda kendini gerçekten, yetiþtirmiþ üç beþ kiþi hariç çoðunun “Ben”den ötesini yok saymasý çok hazin geliyor bana. Yayýmlanan söyleþileri bir okuyun, devletin televizyon kanalý olan TRT 2’nin kültür-sanat programlarýnda bile yazarlarýn “ben” tavýrlarý insanýn midesini bulandýrmaya, seyirciyi çileden çýkartmaya yetiyor da artýyor. Hatta bu tutum sadece kültür – sanat alanýnda deðil, insani iliþkilere bile yansýmýþ… Herkesin kendi önceliklerini ve öncelik olarak kendini benimsediði garip bir çaðda yaþýyoruz. Benden öncesi yok, benden sonrasý da olmayacak tutumlarýnýn tek baþarý iddiasýnýn da eserlerin yaptýðý baský sayýsý ve satýþ rakamlarýnýn olmasý da ayrý bir tartýþma konusu… Ben senden daha çok sattým kavgalarý da bonusu…

Bu ortama, iliþkilere, yaþayýþlara bakýp seyrettikçe, bilmiyorum ama gözümün önüne nedense Edward Munch’un “Çýðlýk” adlý eseri geliveriyor…

Kalýn saðlýcakla.