Sevgili okurlar,

Bu yazýmla sizlere Osmanlý Dönemi’nde Devrek adýnýn geçirdiði tarihsel kronolojiyi kýsaca yazmak istiyorum. Bu bilgiler, istenirse, Devrek’teki resmi ve özel internet sitelerinde Devrek’i tanýtmak amaçlý kullanýlabilir, bu da muhakkak ki çok isabetli bir tercih olacaktýr.

Devrek adýnýn tarihsel kronolojisine geçmeden önce belirtmek isterim ki Devrek Lisesi’nin adýnýn Devrek Hamidiye Anadolu Lisesi olarak deðiþtirilmesi Devrek tarihi ve kültürü açýsýndan ne kadar doðru bir karardýr ve lisenin adýnýn böyle belirlenmesi, Devrek tarihinin geçirdiði iki evresini ne güzel özetlemiþtir. Þöyle ki:


Osmanlý sultaný III. Ahmed dönemine ait 5 Mayýs 1706 tarihli bir Osmanlýca belgede (C.EV. dosya no:469, gömlek no: 23712) Hýzýrbey Ýli namýyla Devrek kastediliyor. Ancak belge bu tarihe ait, fakat vesika Hýzýrbey Ýli’nin bahsi ile Beyazýt Hüdavendigar (1389-1402) döneminde, þimdiki Devrek ve Çarþamba/Çaycuma nahiyesi ima edilerek burada, bu sultan döneminde Þeyh Hüseyin’e vakýf olarak tesis edilen Baþsýz Yoðurt karyesindeki bir mezradan söz ediliyor. Dolayýsýyla þu andaki bilgilerimiz ýþýðýnda Hýzýrbey Ýli adýyla Devrek’in, Osmanlý döneminde Yýldýrým Beyazýt devrinde var olduðunu söylemekte hiçbir beis yoktur.

Hýzýrbey Ýli olarak anýlan Devrek’te Türk-Müslüman iskanýn devamý noktasýnda ikinci bir Osmanlýca belgemiz, Dr. Abdullah Cemal’in 1922’de, kaleme aldýðý ‘Türkiye’nin Sýhhî-i Ýctimâî Coðrafyasý: Zonguldak Sancaðý’ adlý eserinin 35-36. sayfalarýdýr. Yazar, bu eserinde þimdi Devrek’te olmayan ancak bugünkü kültür binasý ile bastoncular çarþýsýnýn bulunduðu alanda inþa edilmiþ Þemsi Paþa Câmii Þerifi’nin kitabesinin H. 821/M. 1418/1419 tarihili olduðunu bildirmektedir. Bu da Yýldýrým Beyazýt’tan sonra hüküm sürmüþ olan oðlu I. Sultan Çelebi Mehmet döneminde de (1389-1421) Devrek’te iskanýn sürdüðünü göstermektedir.
Yine bu camii þerifin yakýnýnda bulunan türbenin kitabesi olduðu anlaþýlan ve bugün Yeni Camii Þerifin duvarýna monte edilmiþ olan kitabenin tarihi ise H. 891/M. 1486’dýr. Bu dönem de Fatih Sultan Mehmet’in ölümünden sonra baþa geçen oðlu II. Beyazýt dönemine (1481-1512) tekabül eder. Buradan da anlaþýlacaðý üzere, Fatih Sultan Mehmet’in Amasra’yý fethiyle (1461) birlikte Devrek artýk tamamen bir Türk-Müslüman yurdu olmuþtur.

XVI. yüzyýlýn baþlarýnda da, Hýzýrbey Ýli olarak adlandýrýlmaya devam eden Devrek ve çevresi, Çarþamba ile birlikte zikredilmekte ve seksen dört hane, yaklaþýk dört yüz yirmi kiþiden oluþmakta idi.

Peki, o zaman Devrek adý ilk defa ne zaman kullanýlmaya baþlanmýþ olmalýdýr?

XVI. yüzyýldan XVIII. yüzyýlýn ortalarýna kadar Devrek için Hýzýrbey Ýli tabirinin kullanýldýðý arþiv belgelerinden anlaþýlmaktadýr. Ancak 1729-1749 yýllarýnda Uluslu Ýbrahim Hamdi Efendi tarafýndan kaleme alýnan ‘Atlas‐ý Ýbrahim Hamdi Efendi’ baþlýklý seyahatnamesinde Devrek adýna rastlanmaktadýr.

Bu tarihten itibaren kullanýlmaya baþlanan Devrek adý 1887 yýlýna kadar söylenmeye devam eder. Dolayýsýyla 5 Eylül 1887 yýlýnda Hamidiye kazasý kurulur:

“Nam Nam-ý Hazreti Padiþahiye mensup olan bu kaza görülen lüzum üzerine Ereðli ve Bartýn kazalarýna baðlý olan Devrek ve Çarþamba/Çaycuma nahiyelerinden mürekkeb ve üçüncü sýnýýfdan belli olmak üzere 1303 senei maliyesinden itibaren teþkil ve mezkûre Devrek kazasý merkez kaza kabul olunmuþtur (Kastamonu Vilayet Salnamesi H. 1306, 1314, 412, 340-344)”. On yýl sonra Hamidiye kazasýnýn genelinde 172 köy ve merkezinde ise 65 köy vardýr.

Yaklaþýk yüz elli sekiz yýl boyunca söylenmeye devam eden Devrek adý, artýk yirmi üç yýl boyunca Hamidiye olarak anýlacaktýr.

Yukarýda Kastamonu Devlet salnamesindeki “Hazreti Padiþahiye” ifadesinden kasýt, II. Abdülhamid’tir. Padiþahlarýn otuz dördüncüsü olan bu sultan, 1842 yýlýnda doðmuþ ve 1876 yýlýnda, Osmanlý tahtýna geçmiþ olup 1909 yýlýna kadar tahtta kalmýþtýr. Ýyi bir marangoz olan II. Abdülhamid döneminde, Hamidiye’deki baston sanatýnýn da oldukça ilerlemiþ olduðu ve bu sanata destek verildiði Kastamonu Salnamelerinde özellikle vurgulanýr: … kasabada ceviz aðacý ve çeþitli aðaçlardan imal edilmekte bulunan sandýk ve masa ve sandalye ve konsol ve sigara aðýzlýðý ve en çok baston gibi þeyler þayan-ý memnuniyet bir surettedir.” Dolayýsýyla II. Abdülhamid ile birlikte Hamidiye’de, baston sanatý geliþerek günümüze kadar gelir.

II. Abdülhamid Han’ýn, Hamidiye’de bastona verdiði önemden ayrý olarak Hamidiye’nin eðitim, saðlýk ve imar noktasýnda yaptýðý hizmetlerini de kýsaca þöylece özetleyebiliriz:



· Devrek rüþdiyesi için istenen kitaplar gönderilmiþtir (1879).

· Devrek nahiyesinin kazaya çevrilmesi için iþlemler baþlatýlmýþ ve bir kaymakam tayin edilerek bu kazaya Çarþamba/Çaycuma nahiyesi de ilhak edilerek Hamidiye ismiyle yeni bir kaza kurulmuþtur (1887).

· Bolu’nun Hamidiye kaza merkezi Devrek olmuþtur (1889).

· Hamidiye kazasýnda yanan hükümet konaðý ve bazý evler onarýlmýþtýr (1890).

· Devrek’te çocuk nüfusun yeterli olmadýðý için kapatýlmýþ olan Devrek rüþdiyesi yeniden açýlmýþtýr (1893).

· Hamidiye kazasýna baðlý Çarþamba/Çaycuma nahiyesindeki Þeytanlar köyünün ismi Musausta olarak deðiþtirilmiþtir (1895).

· Hamidiye kazasýndaki 450 çocuk aþýlanmýþtýr (1896).

· Posta hizmetlerinin hýzlandýrýlmasý amacýyla Hamidiye ile Bartýn arasýnda sürücü posta servisi tesis edilmiþtir (1899).

· Hamidiye kazasýndaki köprünün (þimdiki Zonguldak köprüsü) sel taþkýnlarýyla yýkýlmasý üzerine köprü orijinal haliyle yeniden inþa edilmiþtir (1907). -1930’lara ait ve bugün Foto Rüstem arþivindeki bir fotoðrafta eski tahta köprü (eski Zonguldak köprüsü) II. Abdülhamid’in eseridir.-

· Devrek-Ereðli ve Devrek-Zonguldak arasýndaki þose yolun inþasý tamamlanmýþtýr (1909).

II. Abdülhamid’in otuz üç yýllýk saltanatýnýn ardýndan Osmanlý coðrafyasýnda Hamidiye adýyla kurulmuþ çok sayýda yerleþim merkezi olduðundan ve bundan dolayý Hamidiye adýnýn karýþýklýklara sebebiyet vermesinden, 30 Mayýs 1910 yýlýnda tekrar Devrek adýnýn kullanýmýna devam edilmesine karar verilir. Bir yýl sonra da ayný gerekçelerle Çarþamba nahiyesi Çaycuma adýna dönüþtürülür.

Bu konuda ve Devrek ile ilgili bilinmeyen daha pek çok konuda daha detaylý bilgiler için yakýnda yayýmlanacaðýný ümit ettiðim “Devrek ile Çevresi Tarih Ve Kültürü Üzerine Makaleler. Yerel Tarihte Kýsa Bir Gezinti” baþlýklý kitabýmýza müracaat edilebilir.

Kalýn saðlýcakla…