Psikoloji, Sosyoloji ve Týp Bilimleri, insanýn tüm yaþamsal faaliyetleri karakterini yansýttýðý gibi, temizlik kültüründe bunun daha açýk þekilde görüldüðünü ifade eder. Temizliðin, karakterle doðrudan baðlantýsýný ilk önce þu noktadan kurabiliriz.

Ýnsanýn temiz bir ortamdan yoksunluðu durumunda, birçok hastalýða yakalanarak ölme ihtimalinin yüksek olmasýdýr. Veya ölmese bile insani vasýflarý zayýflayarak bundan en az 35 bin yýl önceki gibi, aðaç ve maðara kovuklarýnda hayvanlar þeklinde yaþamasý demektir.

Düzen ve temizlik en belirgin þekilde, kadýnlar tarafýndan M.Ö.15 bin yýllarýnda Neolitik Çaðda baþlatýlmýþtýr. Bu tarihi devrimin temeli “ANANIN” çocuklarý için sýcak ve temiz bir yuvaya ihtiyaç duymasýna dayanýr.

Neolitikle; aile ve küçük topluluklar olan insan, ilerleyen zamanlarda temizliði daha fazla hissetmesiyle, bunu yeni kuþaklara anne ve babalar öðretmiþlerdir. Sümerlerden itibaren temizlik kültürünü toplumsallaþtýrmak adýyla Zigurat, Havra, Manastýr, Medrese gibi kurumlarda devam ettiðini görüyoruz.

Temizlik baþta olmak üzere yaþamýn gerekli diðer tüm alanlarýnda, toplumlar bilinçli, düzenli ve sistemli kültür yapýsýna ancak Yeni Çaðla geçebilmiþlerdir.

Hatta bazý toplumlar modern imkân ve olanaklara raðmen, Yeni Çaðýn koþullarýna uygun temizlik kültürüne hâlâ sahip olamadýklarýný, Afrika, Orta Doðu ve Türkiye gibi Müslüman ülkelerin yaþamlarýndan biliyoruz.

Temizlik bir eðitim ve kültür meselesidir. Toplum ve bireyde temizliðin karaktere dönüþmesi için, birçok egoist özel duygular, gerici inanç, örf ve adetlerin terbiye edilmesi ya da atýlmasý þarttýr. Bunun gerçekleþmesi de devletin doðru ve gerçek bir temizlik kültürüne sahip olmasýna baðlý.

Türkiye devletinde temizlik ciddi ve gerçek bir kültür politikasý olarak ne kabul edilmiþtir, ne de bununla ilgili bilimsel bir proje bulunmamakta. Mevcut olanlar saðlýk sektöründe çalýþan doktor ve diðer ilgili kiþilerin inisiyatifiyle yapýlanlardan ibarettir.

Özellikle Türkiye ve Ýran'da bireylerin temizlik kültürü, devletlerin kültüründen daha ileridir diyebiliriz. Hatta temiziliðin bireysel olarak düzenli ilk kültür haline dönüþmesi Ýran, Anadolu ve Yunanlý insanlarýn eseridir.

Buna raðmen Ýran ve Türkiye gibi Müslüman ülkelerde temizliðin toplumsal kültür þekline dönüþmemesinin temelinde, devletlerin dini gericiliðinden kaynaklýdýr. Çünkü söz konusu ülkelerin yönetimleri çaðdaþ yaþam anlayýþýndan uzak, daha çok Orta Çaðdan kalma din kurallarýna göre topluma yön vermekteler.

Bilindiði gibi yüksek toplumsallaþma ve millet olma kültürü, Ýlk ve Orta Çaðlarda tek tanrýlý dinlerin dünya görüþüne göre biçim almýþtý. Söz konusu Çaðda toplumlarýn büyük çoðunluðu bilinçli ve düzenli bir temizlik kültürüne sahip deðillerdi.

Çünkü nüfus oranýn azlýðý ve daðýnýk yaþamasý. Fabrika gibi birçok sanayi atýðýnýn bulunmamasý, doðal olarak Orta Çað insanýn temizlik anlayýþý, daha çok bireysel ve dinin emrettiði þekilde kalmýþtýr.

Dinlerdeki temizlik kültürü ve düþünce yapýsý, sadece bireyin bedenini temiz tutmasýdýr. Bunu isteyen uygular istemeyenin kendi sorunu þeklinde görüldüðünden, temizlik toplumsal kültür haline dönüþememiþti.

Yeni Çaðla birlikte her türlü sanayi üretiminin yükselmesi, nüfusun hýzlý artýþý, insanlarýn sanayi þehirleri ve yakýn çevresinde toplanmalarý, modern temizlik kültürünü her geçen gün þart koþuyordu..

Yahudilik ve Hristiyanlýða inanan toplumlardan Avrupa ve Batýlý ülkeler, Orta Çað temizlik analayýþla yaþanamayacaðýna inanarak, modern toplumsal temizlik kültürünü geliþtirdiler.

En az 10 Avrupa ülkesinin baþkentlerini görüp incelemiþ birisi olarak, Paris'in bazý merkezi semtlerinin dýþýnda, hepsi temiz ve yeterli yeþil alana sahiptir. Avrupa devletleri gerek çevresel açýdan gerekse bireysel ve toplumsal temizlik kültürüyle, insanlarýný eðitmeyi baþardýklarýna þahit olmuþumdur. Türkiye ve Müslüman ülkelerse hâlâ Orta Çaðdan kalma bireysel ve dini temizlik anlayýþla, devlet sorumluluðundan kaçtýklarýný görüyoruz.

Müslüman devletler temel eðitim aþamasýnda çocuklara kabaca temizlik bilgileri verseler de, her þey ilk öðretimde son buluyor. Ýleri temizlik kültürüyle ilgili eðitim ve yönlendirme söz konusu deðil. Bu ülkelerde istisna bazý göstermelik yerler temiz olsa da, bunlar devletin ve toplumun genel kirlilik karakterini deðiþtirmiyor.

Örneðin devlet yöneticileri, insanlarýn çoðunluðu egoist içgüdülerinin yönlendirmesinde hareket edip, elindeki çöpü, çöp kutusu dururken yerlere atmasý. Yere tükürüp sigarasýný olur olmaz yerde içmek, sürekli sesli ve baðýrarak konuþmak. Temizliði sadece evde banyo yapmak ve yeni elbise giymekte görmek.

Toplu kullaným alanlarýnda, babasýnýn tarlasýndaki gibi hareket edilmesi. Düðün vb. özel günlerde toplum içerisinde silah kullanýp, bir sürü insanýn öldürülmesi. Yerleþim alanlarýnda yeþillik ve aðaç diye bir þeyin býrakýlmamasý.

Dinim daha kutsaldýr deyip bunun gereði olur olmaz yerde kurban kesip çevreye leþlerin býrakýlmasý. Su ve ekmek baþta olmak üzere her þeyi ihtiyacýnýn dýþýnda ganimet bulmuþ talancý gibi kullanmasý.

Devlet yönetimi, zengin, bürokrat, orta ve alt tabakaya kadar hepsi, gördüðü ve duyduðu her þeye maymun gibi aðzýný sulandýrýp, neyin gerekli gereksiz olduðunu düþünmeden saldýrmak gibi. Bunlarý önlemeyen ya da önlemek istemeyen bir devlet sistemi, yerin dibine girse daha iyi deðil mi? Ýþte Türkiye devleti ve toplumun temizlikle karakteristik baðý kýsaca bunlardan ibarettir.


Cemal Zöngür