Yeni bir insan türü, Homo Economicus


TV’ de haber kanallarýna bakýyorum da, sabah akþam ekonomi haberleri veriliyor.
Demek ki çok sayýda izleyeni var ki, yayýncýlar bu konuya aðýrlýk veriyorlar.
Hiç ummazdým bu programlarýn izleyici bulmasýný.. Çünkü çoðunluk insanlarýn davranýþlarýnda, düþüncelerinde hiçte ekonomi dilinden anlar gibi gözükmediklerini izliyordum..
Gerçi ben anlýyormuyum? Bu programlarý biraz izleyince, sýkýlýveriyorum. !
Yabancý TV kanallarýna da bakýyorum, ekonomiye verilen aðýrlýk çok dikkat çekici..
Haber süresine eþit ekonomi haber ve yorumu veriyorlar. Hele hele konuþtuklarý ayrýntýya kulak verince, iyice þaþýrýyorum..Hangi þirket Arabistan’da ihale almýþ, hangisi bulduðu yeni yöntemle üretimde patlama yapmýþ, hangi fon yönetimi baþarýlý olmuþ?
Bunlar ne konuþuyorlar böyle? diyorum.
Aklýma bizdeki ihale yasasýný geriye döndürmek gibi anlam veremediðim yaratýcýlýklar geliyor, habire devletten hazýr para bekleyen, bir türlü gelmeyen dýþ kredilere ümit baðlamýþ (sanki kendilerine pay düþecek de!) yýðýnlar geliyor; ticarete, ekonomiye çarpýk bakan devlet bürokrasisi geliyor!..
Kýyaslama yapmadan edemiyorum!
Bu iþte bir noksanlýk var diyorum; biz sanki yanlýþ bir zemindeyiz...
Karþý tarafta ise, daha farklý ve tutarlý düþünen bazý insanlar var. Bu insanlar sanki yeni bir alt tür!
Her sabah e-posta kutumda yurt dýþýndan malýný satmak isteyen insanlarýn mesajlarýný buluyorum.
Adresimi nereden edinmiþlerse, uzak ülkelerden bana malýný hizmetlerini anlatan kaðýtlar gönderiyorlar postayla.
Bu mesajlarýn geldiði ülkelerse, zengin ve baþarýlý ülkeler!
Bir de, bazý Afrika ülkelerinden mesajlar geliyor.
Örneðin diyor ki, ‘Ben falanca ülkenin, darbe olmadan öncesi bakaný veya generaliyim. Falanca bankada bilmem kaç milyon dolar param var. Ama yeni yönetim bunu kullanmamý engelliyor. Gerekli hukuki mücadeleyi yapabilmem için falanca ünlü avukatlýk bürosu benden 250 bin dolar ücret istiyor. Eðer bunu tedarik edersem paramý kurtaracaklarýna söz veriyorlar. Eðer siz bu davayý takip etmemi saðlayacak bu parayý bana verirseniz, paramý aldýðýmda, size verdiðiniz paranýn 10 katýný vereceðim!...’
Yerseniz!!
Üçüncü dünya insanýnýn kafasý ise bu yönde çalýþýyor iþte...
Birinci gruptaki insanlar ise; farklý türde insanlar..
Geçtiðimiz 20. yüzyýlda, sanki insan türü Homo Sapiens, bir evrim geçirerek Homo Economicus olmuþ..!.
Biz ve çoðu üçüncü dünya ülkesi ne yazýk ki bu deðiþikliðin farkýna varamadýk.
Bu nedenle, geliþmiþ ülkelerle, diðer az geliþmiþ ülkeler arasýndaki farklýlýk gittikçe açýlmaya baþladý.
Ne yazýk ki, küresel ölçüde refah eþit ve adil bir ölçüde daðýlmýyor. Teknolojik geliþimin, refahýn beraberinde getirdiði düþünce derinliðinin ve acý olaylardan insanlýðýn edindiði olanca tecrübeye raðmen, insanlýðýn bir bölümü bolluk içinde yaþarken, diðer çoðunluk bölümü, susuz, aç, eðitimsiz, hastalýklarýn pençesinde yaþýyor.
Toplum bilimciler, ekonomistler, futurologlar durumun hep kötüye gittiðini söylüyorlar.
Deniyor ki, bir süre sonra yoksul ülke halklarý, zengin ülkelere doðru yoðun bir göçe baþlayacaklar. Buna karþýlýk Batý ülkeleri ise, kendilerini tamamen içe kapatýp, duvarlarýn arkasýna saklanacaklar.
Gün geçmiyor ki, Asya’dan, Ortadoðu’dan, Afrika’dan, gemiler dolusu insan, insan kaçakçýlarýnýn yardýmýyla Avrupa’ya sýzma giriþiminde bulunmasýn.
Yakýn zamana kadar Türkiye üzerinden bir insan trafiði Batý’ya geçiyordu. Ama AB den gelen baskýlar üzerine, Türkiye kontrolu sýkýlaþtýrýnca, insan trafiði Afrika üzerinden yoðunlaþtý.
Göçmenlere karþý biraz gevþek davranan Ýtalya ise bugünlerde duvarlarý tamamen kapatacaðýný belli etti.
ABD’ de Güneyden Latin Amerika’dan gelen göç dalgalarýna karþý, yoðun bir mücadele veriliyor.
Demek ki, dünyada yoksul ile zengin arasýnda büyük bir ayrým var ki, daha iyi bir yaþamý ülkesinde bulamayacaðýný anlayan üçüncü dünya insaný Batý’ya göç etmek istiyor. Ama fark büyüdükçe, duvarlar gittikçe daha yükseliyor. Her iki tarafta tepki büyüyor!

‘Medeniyetler Çatýþmasý’ denilen olgu aslýnda dini farklýlýklara deðil, paraya dayanýyor.
Bütün bunlar, ekonomik dengesizliðin sonuçlarý.
Peki ama bu dengesizliðin sebepleri nelerdir? Neden yoksul ile zengin arasýndaki ekonomik uçurum git gide büyüyor? diye sorarsanýz;
yoksul üçüncü dünya insanýnýn ekonomiden hiç anlamamasý yüzündendir, derim.

Dünyanýn bu bölümü henüz herþeyin temelinde ekonominin yattýðý gerçeðinden habersiz. Yöneticileri hala doktrinlerden ve ideolojilerle, ekonomi ile olduðundan daha çok ilgililer.
Zaten kýt olan kaynaklar, yolsuzluklarla yaðmalanýyor.
Üretim artýrýlmasý kimsenin kaygýsý deðil! Ýnsanlar sadece mevcut pastadan nasýl pay kaparým diye düþünüyorlar.
Kimse daha çok üretmenin, daha çok ticaret yapmanýn gerekliliðini umursamýyor; insanlarýn hedefleri bir partiye kapýlanmak, bir makam, devlet kapýsýnda bir iþ, bir ayrýcalýk, bir rant elde etmek.
Halbuki karþý tarafta öyle insanlar var ki, bu insanlarýn bütün kaygýsý, daha çok, daha kaliteli mal ve hizmet üreterek; bunlarý daha çok kiþiye satmak.
Ýþte refahý bu getiriyor.

Kiþisel tecrübem; bunca yýllýk iþ hayatýmýzda devamlý kapýmýzý aþýndýran yabancýlar sadece satýcýlar, temsilciler oldu.
Bu adamlarýn bütün gayesi; ürettikleri mallarý satmak, böylece ülkelerindeki üretim sürecinin devam etmesi, tezgahlarýn çalýþmasý, istihdamýn geliþtirilmesi idi.
Bunca yýldýr çalýþtýðým kuruluþlarda, mal ve hizmet almak için dolaþan bir tane yabancý görmedim.!
Bütün karþýlaþtýðým insanlar satýþ konusunda uzmanlaþmýþ, ürününü satmak hedefine kilitlenmiþ insanlardý. Bunlar alýcýlarla deðil, birbirleri ile mücadele veren Homo Economicus türünden insanlardý. Para, finans, kar, zarar, ticaret diyalektiðine hakimdiler.
Düþünüyorum da, karþýlarýndakiler, özellikle kamu sektöründekiler; sadece satýn alýcý idiler. Ticaretin karþýlýklý olduðunun bilincinde deðildiler. Bir kaç kuruþ ucuz olmasýnýn kaygýsýný duyarlardý ama karþýlýðýnda mal ve hizmet satmayý akýllarýna getirmezlerdi. Her nasýlsa anlaþmaya girmiþ olan Offset maddeleri ise hiç çalýþtýrýlmazdý.
Örneðin offset anlaþmasý ile ilgili madde, satýcý þirketin 10 sene içinde bizden 10 milyon dolarlýk mal almasýný mý hedefliyor? Bu maddeyi nedense(!) görmezden gelir, takip etmez, sürenin bitimine doðru, yeni alýmlar için örneðin 250 bin dolarlýk bir krediye çeviren ek bir anlaþma yapýp kapatýrlardý.
Ýþte ticaretin dilini bilen Batýlý toplumlarla, sadece alýcý durumundaki Doðulu ve üçüncü dünya ülkelerinin farký buradan kaynaklanýyordu.
Bizim ülkemizde ise, iki türden zihniyetinde mevcut olduðunu görüyorum.
Bir kýsým ekonominin diliyle konuþurken, diðer kýsým slogancý söylemlerle mevcut düzeni sürdürmeye çalýþýyor.
Benim tarafýmý sorarsanýz ben ekonomi dilinden konuþanlardan yanayým.
2. tezkerenin red edilmesi üzerine yazdýðým bir makalede belirttiðim görüþlerime karþý çýkan birisinin söylediði ‘bizim için refah deðil, onurumuz daha önemli!’ sözünün boþluðunun farkýndayým. Onurlu yaþamý tanýmlayan kriter olarak, OECD raporunda ‘insanca yaþam’ sýralamasýndaki gerileyen pozisyonumuzu daha geçerli buluyorum ben.
Eh, yaþ ilerledikçe insanýn gerçekleri kavrayýþý da daha farklý oluyor...

Ýþte böyle; Homo Economicus tanýmlamasýný yapanlar benim yorumum paralelinde bir þey mi amaçlamýþlardý bilemiyorum ama
ben artýk bizim insanýmýzýn da, dünya görüþlerini ekonomi mantýðýna göre inþaa etmelerinin gerekliliðine inanýyorum!..

Þahingöz Temmuz 2003