Sevgili okurlar,

Sizinle birlikte Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde bulunan ve 7 Aralık 1914 tarihine ait bir Osmanlıca belgeyi okumak istiyorum.

Belge, Devrek ve çevresinde XX. yüzyılın başlarında ekimi yapılan tütün ziraatından söz etmektedir. Ama bugün –bilindiği üzere- bu bitkinin ziraatı Devrek ve çevresinde artık yoktur.

Belge, DH. İD. 95-2/30 numarası ile Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde kayıtlıdır ve Bolu Sancağı Mutasarrıflığı tarafından Dahiliye Nezâreti’ne (İçişleri Bakanlığı) yazılmıştır.

Belgeyi, öncelikle orijinal halinden özetleyerek sizlere sunmak istiyorum:
Reji Memurluğu’ndan verilen bir evrakta ifade edildiğine göre, Bolu Sancağı’na bağlı Düzce ve Bartın kazalarının dışındaki yerlerde tütün ekimi yapılması dönemin tekel kanunu hükümlerince uygun görülmemektedir.

Ancak Bolu Sancağı’nın Mudurnu ve Devrek kazalarında yıllardır tütün ziraatı yapıla geldiği belgede vurgulanmaktadır. Dönemin tekel kanunun 13. maddesine dayanan cetvele göre de tütün ziraatı sadece Bartın ve Düzce kazalarına verilerek Devrek’te tütün ziraatının yapılması yasaklanmıştır. Oysaki tütün ziraatı, bu yıllarda Devrek başta olmak üzere bölgenin önemli bir geçim kaynağıdır. Bundan dolayı, üst yazı ile ilgili konunun meclisçe değiştirilmesi ya da belirli bir süre bu yasağın kalkması talep edilmektedir.

Belgeyi Osmanlıca aslından aynen yayımlıyorum:





Belge: DH. İD. 95-2/30

Dahiliye Nezâreti

Tarih: 24 Teşrîn-i Sânî sene 1330



“Maliye Nezaret-i Vekâlet-i Celîlesine

Düzce ve Bartın'dan mâ‘adâ kazâlarda tütün zer‘etdirilmemesi İnhisâr-ı Duhân Kânûnu'nun on üçüncü maddesi iktizâsından olub halbuki livanın Mudurnu ve Devrek kazârlında sinîn-i vefîreden beri tütün zirâ‘ati mevcûd olduğu gibi Bolu merkez kazâsında her sene miktârı tezâyüd ederek bu sene seksen bin kiloya bâliğ olan tütün mahsûlü nefâsetçe Düzce tütünlerine fâik bulunduğundan ve bir kısmı ahalinin her sene tütün zirâ‘atiyle temîn etdikleri menâfi‘den mahrûm bırakılmaları hükûmet-i seniyyenin re’fet-i şefkatkârî ve tebaa-perverîsiyle mütenâsib olmayacağından bahisle sâlifü'z-zikr kânûnun bu def‘a ictimâ‘ edecek Meclis-i Umûmîde müzâkeresi mümkün olamayacak ise şimdilik yalnız madde-i mezkûrenin te’hîr-i tatbîki esbâbının istikmâli lüzumu Bolu Sancağı Mutasarrıflığı'ndan bildirilmekle serd olunan esbâba nazaran iktizasının îfâ ve inbâ buyurulması mütemennâdır ol bâbda”





Belge: DH. İD. 95-2/30
Müstakil

Bolu Sancağı Mutsarrıflığı

Tahrîrât Kalemi

Aded:

Umûmî: 8153

Husûsî: 392

Dahiliye Nezâret-i Celîlesine





“Devletlü efendim hazretleri

Bolu sancağı mülhakatından Düzce ve Bartın'dan mâ‘ada kazâlarda tütün zer‘etdirilmemesi İnhisâr-ı Duhân Kânûnu ahkmından olduğu cihetle tütün garsına mahsûs arâzî ihzârıyla beyhûde zahmet ve masraf ihtiyâr ve hilâf-ı memnûiyet teşebbüslerden dolayı bi'n-netîce kendilerini zarar ve mağdûriyete dûçâr etmemeleri lüzumunun şimdiden kura heyet-i ihtiyâriyesi vâsıtsıyla tütün zürrâ‘ına ihtârı zımnında îcâb eden kazalara teblîgât icrası Bolu Reji Merkez Memurluğu'ndan verilen müzekkirede ifâde olunuyor.

Livânın Mudurnu ve Devrek kazarlında sinîn-i vefîreden beri tütün zirâati mevcûd olduğu gibi Bolu merkez kazâsında da sene be sene mikdârı tezâyüd ederek bu sene seksen bin kiloya bâliğ olan tütün mahsûlü nefasetçe Düzce tütünlerine bile ihrâz-ı rüchân etdiği halde mezkûr kânûnun on üçüncü maddesi ahkâmına müstenid cedvelde tütün zirâati sancak dâhilinde her nasılsa yalnız Düzce ve Bartın kazâlarına hasredilmişdir.

Menâbi‘-i serveti –sekenesinin ihtiyâcâtını tatmîn edecek derecede – inkişâf etmeyen bu havâlîde tütün zirâatinin –iki kazâdan gayrı mahalerde- külliyen men‘i şimdiye kadar bu yüzden te’mîn-i ma‘îşet eden bir çok fukarâ ahâlî üzerinde pek mühim bir te’sîr icra ve tatbîki bir çok müşkilât ve şikâyâtı intâc edeceği derkâr olan madde-i mezkûrenin şekl-i kânûniyeti iktisâb etmekle muhâfaza-i mer‘iyyeti zarûrî ise de Meclis-i Umûmîce ya külliyen tay veyahud bazı şerâit dâhilinde ta‘dîli ihtimali gâlib ve ahvâl-i hâzıranın her dürlü şedâidine ma‘rûz oldukları halde vazîfe-i vataniyyelerini şâyân-ı takdîr bir hâheşle îfâdan geri durmayan fedâkâr ahâlîmizden bir kısmının her sene tütün zirâatiyle te'mîn etdikleri menâfi‘den mahrûm bırakılmaları hükûmet-i seniyyenin Re’fet-i şefkatkârî ve tebaa-perverîsiyle gayr-ı mütenâsib görülerek bu bâbdaki teblîgât ve teşebbüsâtın pek bârid bir sûretde karşılanacağı şüphesiz olduğundan sâlifü'l-arz İnhisâr-ı Duhân Kânûnunun bu def‘a ictimâ‘ edecek Meclis-i Umûmîde müzâkeresi mümkün olamayacağı anlaşıldığı takdîrde yalnız madde-i mezkûrenin te’hîr-i tatbîki esbâbının istikmâl buyurulmasını arz ve istirhâm eylerim ol bâbda emr u fermân hazret-i men lehü'l-emrindir.



Fî 15 Teşrîn-i Sânî sene 1330.

Bolu Mutasarrıfı Vekîli

Kadı

(mühür)