Merhum þair Edip Cansever, “Ýnsan yaþadýðý yere benzer.”der. Ünlü Divan þairimiz Nedim, Ýstanbul’un bir taþýna bütün Acem ülkesini feda eder. Necip Fazýl, “Güleni þöyle dursun aðlayaný bahtiyar.”övgüsünde bulunur Ýstanbul için. Ya, yine ancak Yahya Kemal tarafýndan dile getirilebilen, Yahya Kemal’in Ýstanbul sevdasýný nasýl analatabiliriz?

Bu iþin erbabý þehirleri erkek ve diþi diye iki sýnýfa ayýrmýþlar ve Ýstanbul’u da diþiler hanesine kaydetmiþlerdir. Ama biz Ýstanbul’un çarkýna tükürmüþüz o ayrý konu. Tevfik Fikret, Sis þiirinde her ne kadar siyasî mülahazalarla ;
“Ey köhne Bizans, ey koca fertût-ý musahhir,
Ey bin kocadan artakalan bîve-yi bâkir.”diye (en hafif deyimiyle) Ýstanbul’a serzeniþte bulunsa da genel anlamda tüm þairler Ýstanbul’a methiyeler düzmüþtür.

Ýstanbul’da yaþayan birinin baþka þehirlere alýþmasý imkânsýz derler. Yahya Kemal’in milletvekilliði döneminde, Ankara’ya gelip gitme mecburiyeti; Ýstanbul sevgisini daha da ziyadeleþtirmiþ olmalý ki
“Ankara’nýn nesi güzel?”diye sorulduðunda: “Ýstanbul’a dönüþü güzel.”cevabýný vermiþtir.

Biz, millet olarak konar göçer bir topluluk olduðumuzdan, þehir hayatýna intibak ve þehir kurma konusunda; devlet kurma kadar baþarýlý deðiliz. Devlet yýkýp kurma iþinde üstümüze yok. Ama, þehircilikte yaya kalmýþýz. Köklü bir þehir olarak elimizde sadece Ýstanbul var. Onun da kuruluþu bizden çok eskilere dayanýr. Bizim kültürümüzden izler taþýyan Anadolu’daki Türk þehirlerinin tarihi ise Selçuklulardan ileri geçmez. Tabii bu þehirlerin uluslar arasý þehir ölçütlerine uyup uymamasý ayrý bir konu. Tanpýnar’ýn, “Beþ Þehir’de”ele aldýðý þehirlerden biri olan Ankara Cumhuriyetin ilk yýllarýnda bir bozkýr kasabasý hüviyetindedir ve Hacý Bayramý Veli’yle özdeþleþmiþtir. Erzurum bugün olduðu gibi yayla þehirdir. Konya ve Bursa’nýn da ele alýndýðý kitapta þehir hüviyeti taþýyan sadece Ýstanbul’dur. Onu da þehir olarak feth edip kendi mührümüzü vurmuþuzdur. Zaten Tanpýnar’ýn kitabý þehir ve þehircilik kaygýsýyla deðil, Türk kültürünün izlerini taþýyan mekanlarýn kalýcýlýðýný saðlamak kaygýsýyla kaleme alýnmýþtýr.

Cumhuriyet tarihinde Ankara kadar Sivas da önemlidir. Hem Selçuklulardan izler taþýyan hem de Sivas Kongresi’ne ev sahipliði yapan bu þehri Ahmet Turan Alkan, özgün ve nezih üslûbuyla bir hemþehri olarak ele almýþtýr, “Altýncý Þehir”adlý eserinde ve iyi de etmiþtir kalemine saðlýk. Sivaslý olmayan biri Sivas’ý bu kadar güzel anlatabilir miydi bilmiyorum.

Tanpýnar’ýn ele alamadýðý bir de Amasya þehri vardýr ki þehzadeler otaðýdýr. Yeþil ýrmaðýn kýyýsýna kondurulmuþ bir otað. Ziya Paþa’nýn valiliði döneminde mamur hâle getirdiði bir kent ki onu da Amasyalý olmayan bir kalem erbabý, Amasyalýlardan daha güzel anlatmýþtýr “Yedinci Þehir” adlý kitabýyla. (Özkan Yalçýn, Yedinci Þehir, Ötüken Neþriyat)

Bir de bir þehirle yetinmeyecek kadar muhteris yazarlar vardýr. Birden çok þehre tutkun olan bu zevk ehlini, “þehir çapkýnlarý”olarak adlandýrsak abes mi olur bilmiyorum.

Bu arada, Cengiz Çandar’ýn “Benim Þehirlerim”, Tarýk Dursun K’nýn “Kokulu Kentler”, Enis Batur’un “ÞehrEn'is” adlý eserlerini þehir ve insan konusunda kayda deðer kitaplar arasýna not düþmeliyiz.

Ayrýca, Mehmet Ali Kýlýçbay’ýn dünya þehirlerini ve þehrin ne olduðunu ele aldýðý “Þehirler ve Kentler" adlý eserini de zikretmeden geçmememiz gerekir. Ve Mehmet Ali Kýlýçbay’ýn Ankara’yý da Ýstanbullularýn kurduðu (Cumhuriyetle birlikte) -Ankara Palas, Eski Meclis Binasý, Tren Garý üçgeni- ve Ankara Palasta konaklayýp Mecliste ülkeyi yönetip trenle de Ýstanbul’a döndükleri düþüncesine katýlmamak ne mümkün.

Gönlüm istiyor ki her Anadolu þehri bir civanmert kalem erbabý tarafýndan ele alýnsýn ve bizler o þehirlerin gizemli yanlarýna, sýrlarýna o kalem erbabýnýn lütfuyla mazhar olalým. Ve ülkemize sevgimiz ziyadeleþsin. Çünkü sevgi bilmekten doðar.

Evet her yazarýn bir þehri olduðu doðrudur ama o eseri okuyan her okuyucu da eser sahibiyle hemþehri olmaktadýr.

Þehirlerin tarihî ve kültürel dokusunu korumak ancak böyle mümkün olacaktýr. Behçet Necatigil’in Ýzmir’i daha bir baþkadýr. O Ýzmir ki “Kýzý deniz, denizi kýz kokarmýþ”bir zamanlar. Þimdi körfez foseptik kokuyor.
Necatigil’in de kemikleri sýzlýyor.

Dilerim ki bir taþýna yekpâre Acem mülkünün feda olduðu þehirlerde yaþamak her faniye nasip olsun. Bu anlamda güzellikler eksilmesin ziyadeleþsin.
Ankara,18.08.2002