Yazýlarýmýzý çok daha geniþ bir hedef kitleye ulaþtýrmak için kontrollü bir dille yazý yazmak oldukça önemli.

Þimdilerde giderek daha fazla oranda ‘makine çevirisi’ kullanýr olduk. Gerek Babil Türk sitesi yardýmýyla olsun, gerek Google Translate yardýmýyla olsun, çoðu yabancý dildeki siteyi anlayabiliyoruz artýk. Ayný þekilde, bizim Türkçe yazdýklarýmýzý da yabancýlarýn okuyabilmesi için, yazýlarýmýzý BabilTurk ve Google’ýn doðru anlayýp çevirebileceði bir biçimde yazmamýz önemli. Aksi halde bu makine tercümesi metinleri okumak zor olabilir.

Ýleride belki bu makine çevirileri çok daha kaliteli olacak, ama o an gelene kadar makine çevirisi kalitesini arttýrmak için yapabileceðiniz bazý þeyler var.

Düþünce basit: ‘duru dil’ / ‘kontrollü dil’ denen yazý yazma ipuçlarýný kullanarak yanlýþ çevirileri ve garip cümlelerden oluþmuþ sonuçlarý epeyce azaltabilirsiniz.

Peki ‘duru dil’ ile ne demek istiyoruz? Aslýnda bir yazarýn yazýsýna düþünce çorbasý deðil de hassas bir aletmiþçesine yaklaþmasýdýr sadece. Ýyi teknik yazarlar zaten böyle yöntemler kullanýrlar: yazýlarýný standartlaþtýrýr, basitleþtirir, düzeltir ve kýsaltýrlar.

Açýkçasý, her dil kendine özgü bir dizi kurala gerek duyar. Ancak, yine de çoðu dünya dili için geçerli olan çekirdek bir kurallar dizisi de vardýr…



1. Ýmlânýzýn doðru olduðundan emin olun. Örneðin Babil Türk online bir yazým denetimi aracý sunuyor. Benzer þekilde OpenOffice veya MS Word de F7 tuþu ile çalýþan yazým düzeltme özelliðine sahipler.


2. Sade bir dil kullanýn. Örneðin …

   Doðrusu: arabayý sürün

   Yanlýþý: motorlu aracýn pedallarýný tepikleyin


3. Yaklaþýk 25 veya daha az sözcükten oluþan kýsa cümleler kurun.


4. Her tümce yalnýzca bir kavram açýklasýn. Örneðin…

   Doðrusu: Açýk ve sade yazmak makine çevirisini daha güvenilir yapar. Güvenilir bir çeviri daha kolay anlaþýlýr olacaktýr.

   Yanlýþý: Açýk ve sade yazýþ makine tercümesini daha güvenilir kýlar ve haliyle bu daha kolay anlaþýlýr olacaktýr.


5. Yazarken, düzgün ve tamamlanmýþ, tam tümceler kurun. Örneðin…

   Doðrusu: Kahvenize süt tozu da ister misiniz?

   Yanlýþý: Süt tozu?


6. Benzer düþünceleri anlatýrken tutarlý bir dil kullanýn. Örneðin…

   Doðrusu: Yaðmurluyken, iþe araba ile giderim. Güneþliyken, iþe bisiklet ile giderim.

   Yanlýþý: Yaðmurluyken, iþe araba ile giderim. Güneþ ýþýldarkense, velespitimle varýrým iþime.


7. Zamirleri kullanmaktansa isimleri tekrarlayýn. Örneðin…

   Doðrusu: Mektubu göndermeden önce mektuba bir pul yapýþtýrýn.

   Yanlýþý: Mektubu göndermeden önce ona bir pul yapýþtýrýn.


8. Pasif, edilgen, devrik tümce biçimleri yerine, aktif tümceler kurun. Örneðin…

   Doðrusu: Babam size bir bayram kartpostalý yollayacak.

   Yanlýþý: Bir bayram kartpostalý size yollanacak.


9. Ýsimleri belirtmek için “bu”, “þu”, “o”, “böyle”… gibi gösterme sýfatlarýný kullanýn. Örneðin…

   Doðrusu: Bu arabayý alýn.

   Yanlýþý: Arabayý alýn.


10. Karman çorman bir biçimde yazmayýn! Cümlelerinizi mantýklý, aþamalý bir biçimde oluþturun. Örneðin…

   Doðrusu: Halýnýzý temizleyip tozlarýný almak için bir elektrikli süpürge kullanýn.

   Yanlýþý: Bir elektrikli süpürgeden yararlanarak, ki halý temiz olsun diye, tozlarý üstünden çekebilirsiniz. (Hmmmm. Halý süpürülecek yani…)


Lütfen bunlarýn yalnýzca kýlavuz amaçlý olduðunu hatýrda tutun: Bu tür katý kurallar kimi yazý tarzlarý için uygun deðildir. Örneðin edebiyat, tekdüze bir yazý tarzý sevmez. Bunlar þiire veya yaratýcý reklam metinlerine de uygulanamaz. Ama zaten bu tür metinleri de gerçek çevirmenlere çevirtmek gerekir, makinelere deðil.

Dolayýsýyla, “duru dil”, “kontrollü dil” özellikle teknik yazýlarda çok iþe yarar. Örneðin bir web günlüðü yazýsýna, teknik bir açýklamaya veya çabuk tüketilecek teknoloji haberlerine oldukça uygundur.

Bu önerileri akýldan çýkarmadan, seçici olmak kaydýyla çok baþarýlý makine çevirisi sonuçlarý elde edebilir, yazdýklarýnýzý Türkçe bilmeyen dünyanýn geri kalanýna da doðru bir biçimde ulaþtýrabilirsiniz.


Bu yazý aþaðýda kaynak kýsmýnda belirtilen “Writing for translation” adlý yazýnýn geniþletilmiþ ve ülkemize uyarlanmýþ bir çevirisidir.

Ýlker Fýçýcýlar
4 Þubat 2009



Kaynak:
* “Writing for translation”, Mloovi Blog, 4 Þubat 2009,http://blog.mloovi.com/2008/12/writing-for-translation/

Ek bilgi:
* “Controlled Language for machine translation”, Uwe Muegge, 4 Þubat 2009, http://www.muegge.cc/controlled-language.htm
* “Babil Türk”, http://www.babilturk.com/
* “Google Translate”, http://translate.google.com/
* “Dil Üzerine Yazýlar”, http://diluzerine.wordpress.com/
* “Çevrilebilir Yazý Yazmak”, http://diluzerine.wordpress.com/2009/02/04/cevrilebilir-yazi-yazmak/