Tanzimat’ın ünlü isimlerinden biri olan Fuat Paşa’nın babası Keçecizade İzzet Molla’nın aşağıdaki beytini ne zaman okusam içimden, “İyi ki bu günleri görmedin üstat!” demek geçer:

“Bir mevsim-i baharına geldik ki âlemin

Bülbül hamûş, havz tehî, gülsitân harab”

Yani üstadımız: “Biz bu dünyanın bahar mevsimini yaşadığımızı zannediyoruz, oysa bülbül suskun, havuzlar boşalmış, gülistan da tam bir harabe.” diyor…


Dikkat edildiğinde şair, müthiş bir yanılgı veya aldatmaca halinde “Böyle bahar mı olur?! Bana eski baharlarımı verin!..” diyerek iç yangınını şiirle dile getiriyor.

Peki gerçekten asrımız insanının baharını kim çalıp götürdü ki bizlerden?!..

Yine kitaplardan öğrendiklerimize bakıldığında yüzyıllar boyunca bu toprakların çocukları birbirlerine şimdikinden daha sıcak, daha sevecen daha yakın davranmış, dertlerini paylaşmış, toplumsal insicamı daha derinden hissedip yaşamıştır.. Bugün dahi, hani bencileyin iki çeyrek asır yaşamayı başarmış olan insanlar, her on yılda toplumsal algılarımızın nasıl değiştiğini en iyi bilenler arasında yer alırlar. Örneğin, bundan 40 yıl evvel birisi sokakta, kahvehanede veya herhangi bir mecliste, herhangi birinin dudağında hüzün kırıntısı, alnında keder kırışığı görse, usulca yanına sokulur, “Beni bağışlayınız, gerçi tanışmıyoruz ama, sanki bir derdiniz var gibi!. Acaba yardımcı olabileceğim herhangi bir şey var mı?” diyerek başladığı sözlerinin devamını belki koluna girerek, belki sırtını sıvazlayarak getirir ve derdine çare sıkıntısını az da olsa omuzlayabilmek için mutlaka bir yol bulabilirdi. Bunun başlıca nedeni toplumun her ferdi ile kendi arasında hissettiği o bütünlük ruhu, parçası olduğu bünyenin sağlıklı yaşaması için bir gayret, azim ve millet olma ahlakının dışa vurumundan başka bir şey değildi. Halbuki eskiden toplumumuz daha zengin değildi, daha bilgili de değildi, hatta imkânları neredeyse hiç yoktu, ama, fakat ve lakin onlar birbirlerinin gerek ihtiyaçlarını, gerek dertlerini paylaşmayı kendilerine şiar edinmişlerdi. Günümüz toplumu ise pek çok açıdan eski kuşaklara göre daha fazla imkânlara sahip, daha müreffeh, daha kavrayışlı. Her şey imkân dahilinde. Denilebilir ki dünya sanki baharını yaşıyor. Ama gelin görün ki insanlar hiç de mutlu değil. En yakından tanışan kişiler bile birbirlerine dertlerini, sıkıntılarını açtıkları vakit adeta “That is your problem!” diyerek sırtını dönüp gidiyorlar.

Peki bu nasıl bir bahardır?

Belki de bizlere bahar diye dayatılan tüm sistemler bir aldatmacadır. Geçmiş zamanlardaki o sıcak ilişkiler, aile, komşuluk, sokak, mahalle, akrabalık velhasıl toplumda eşitliği gerçekleştiren o dayanışma ruhunun bugün nereye gittiğini hepimiz aramıyor muyuz? “Onunla şunca yıllık hukukumuz var!” sözünü nedense artık duyamaz olduk!

Sanıyorum bugün toplumumuzun çözülme serüveni tam da burada, dayanışma ahlakının, rekabet ahlakıyla yer değiştirdiği noktada düğümleniyor. Sanayileşme süreciyle birlikte inançları ikinci plana iten insanlık, her çeyrek yüzyılda yeni bir rekabet alanı ortaya çıkarmış ve insanları dayanışma içindeki toplumdan koparıp rekabet konumunda bireyselleştirmeye yönelti. Dayanışma için var olması gereken birlik ve beraberlik şuuru yerini kişisel çıkar ve menfaatlere bırakınca rekabetin o acımasız kuralları, iş ahlakından taşıp toplum ahlakını resmen esir etti. Modern toplumumuzun mottosu olan “Rekabet kaliteyi getirir!” cümlesi üretim, sanayi, ticaret için doğrudur ama ruh dünyalarımız için tam bir depremdir. Ve yazık ki biz, ihtiraslarımıza kapılıp bu rekabetin sınırının nerede durması gerektiğini ya unutmuş ya da bilmeyecek kadar hikmet ve gönül ilişkilerinden uzak kalmış durumlardayız.

Evet, esasen insanların birbirlerine yakınlaşmaları aralarındaki benzerlikler üzerine inşa edilir. Kılık kıyafetten beden yapısına, davranış ve inanıştan psikolojik özelliklere kadar birtakım benzerlikler onları birbirine yakınlaştırır ve dayanışma içinde kalmasını sağlar. Bu dayanışmada en çok da manevi benzerlikler ile “ortak mazi” bilinci rol oynar.

İhtiyaçları ve bunların tatmin şekilleri birbirine benzeyen insanlar arasındaki duygu ortaklığı onları toplum yapar. O halde en iyi toplum, aralarındaki dayanışma en yüksek olan toplumdur, denilebilir. Bize göre, temeli rekabete dayandırılmış modern zamanların toplum düzeni (rekabet ahlakı), iş ve ticaretten taşıp ruhlara da hükmetmeye başlayınca toplumun dayanışma ruhu bozulmuştur. Hakikatte dayanışma ile rekabet birbirinin zıddı değil iken, modern dünya ikisini karşı karşıya getirmiş ve ideal toplumun ortaya çıkmasını engellemiştir. Batı dünyasında insanlar arasındaki sosyal münasebetleri iktisadi menfaatlerle ölçen sanayi toplumu ve materyalist felsefe uzlaşmadan ziyade çatışmayı körüklemiş ve daha çok rekabet daha çok kazanç fikrini doğurarak dayanışma ruhunu öldürmüştür. Geleneksel cemaat şuuruna sahip doğulu toplumlarda ise dayanışma hâlâ bir anlam ifade etmektedir. Bunun sebebi sanayileşemediğimizden veya zengin olmayışımızdan değildir. Hayır, doğuda ahlakın sınırlarının hâlâ dayanışmanın sınırları olmasındandır. Bugün dayanışmayı kaybettikçe ahlakın da kaybolduğu ortaya çıkmaktadır. Veya; artık millet olarak dayanışmayı kaybetmemiz milli ahlakı da görmezden gelmemize yol açmaktadır. Gelecek çeyrek asır, bütün dünyayı milli ahlaklardan arındırıp rekabete dayalı küresel bir ahlakı kuracak gibi görünüyor. Ben bu rekabet dünyasında toplumun daha da bireyselleşeceğini ama “beşeri ahlak”ın ön plana geçeceğini, insanların kişisel ahlaklarıyla değer kazanacaklarını düşünüyorum. Ancak o vakit gülistanı harab edilmiş, havuzları boşaltılmış bu baharda yegan yegan bülbüller şakımaya ve insanlığa örnek olmaya başlayacaklardır. O bülbüller, hiç şüpheniz olmasın, bizim çocuklarımız arasından çıkacaklardır. Onun için çocuklarınızın ahlakını koruyunuz lütfen!..

Kalın sağlıcakla…