Yeni yüzyýlda kimi sanat dallarý veya bir zamanlar sanattan sayýlmayan kimi uðraþýlar, “sanatsal saygýnlýk” bakýmýndan hak ettiði yeri henüz alamamýþ olanlar kýsa zamanda rüþtlerini ispat edip bu yeri alacaklar: grafik, animasyon ve fotoðrafçýlýk sanatlarý gibi. Kimi de hak ettiði yeri çoktan elde etmiþ olduðu halde, bu yeri daha da pekiþtirip saðlamlaþtýracak: sinema gibi.

Kimi sanat dallarý da iletiþim biçim ve olanaklarý ile sosyo-kültürel iliþkilerdeki deðiþim nedeniyle yitirmeye baþladýklarý önemi geri kazanma becerisini gösteremeyip saygýnlýklarýný yitirecekler: sahne sanatlarý ve resim gibi.

Bir sanat dalýný önemli –ve giderek- saygýn kýlan, herþeyden önce onun ifade gücü ve bu anlamdaki yeterliliðidir. Kendini yenileyebilme ve zayýflayan ifade gücünü deðiþen toplumsal koþullara göre yeniden kazanýp kendisini konumlandýrabilme becerisini gösteremeyenler ölür: gölge oyunlarý, kukla ve tulûat tiyatrolarý gibi.

Farklý bir bakýþ açýsýyla bu durumu þöyle yorumlayabiliriz: Ýfade gücünü ve önemini giderek yitiren sanat dallarý tahliye olurken, -belki kendi bünyelerinden doðmuþ olan- giderek önem ve saygýnlýk kazanan dallar içinde (belki bazan kimliklerini kaybetmek pahasýna da olsa) yaþamlarýný sürdürmeleri mümkün olmuyor: Tiyatro akýmýnýn ortaya çýkmasýyla ortaoyunu sanatçýlarýnýn bu dala kayarak yaþamlarýný sürdürmeleri; karagözün çizgi-animasyon halinde yeniden üretilmeleri; ressamlarýn, basýn-yayýn olanaklarý ve internet sayesinde iletiþim becerisi güçlü olan grafik ve animasyon sanatlarý içinde yer bulmalarý, tiyatro oyuncularýnýn televizyon ve sinema filmlerinde giderek daha sýk rol almaya baþlamalarý gibi.

Elbette bu durumda o dalýn nüvesinden uzaklaþtýðý, özünü yitirdiði ve sanatçýsýnýn o sanatý deðil de artýk bir baþka sanat dalýný gerçekleþtirdiði iddiasýyla yine de o sanat dalýnýn “öldüðü” sonucuna varýlabilir.

Bir sanat dalýnýn ölümü kesinlikle küçümsenecek bir durum sayýlamaz. Zira ölen yalnýzca bir ifade tarzý, gücü ve yeterliliði deðil, o sanatýn varolduðu dönemleri yansýttýðý ve bizzat kendi yarattýðý kültürdür. Bundan henüz birkaç yüzyýl öncesinin gündelik-toplumsal yaþamýnýn, kültür dünyasýnýn-gündeminin, verilerine muhtacýz. Bunlarý bize verebilecek olan resmi yazýlý kaynaklar deðil, ortaoyunu, karagöz, meddahlýktýr. Bugün bunlarýn hiç olmazsa simgesel olarak yeniden kurgulanabilmiþ olanlarýna, sözlü ve görsel öðelerin kayýt altýna alýnmasýna ihtiyacýmýz vardý. Tezhip ve çini sanatlarýnýn güzide ürünlerinin pekçoðuna bugün sahibiz. Ancak kimi yönleriyle meslek sýrlarýna (çinicilikte olduðu gibi) ve sanatçýlarýyla ilgili bilgileri edinmeye ihtiyacýmýz vardý. Bunlarýn birçoðu için artýk çok geç.

Cumhuriyet döneminde yapýlan çalýþmalarýn da önemli katkýsýyla hat sanatý da, uzun yüzyýllardýr, varlýðýný sürdürüyor.

“Kur’an Hicaz’da nâzil oldu, Mýsýr’da okundu, Ýstanbul’da yazýldý” ünlü sözünü hat sanatý yüzyýllarca doðruladý. Ancak uzmanlar, bu sanat dalýnda gerek nitelik, gerekse nicelik yönünden Osmanlý dönemine göre daha “ileride” olduðumuzu belirtiyorlar.

Bu durum, “sanatta iþlevselliðe” yeni bir açýlým getiriyor. Öyle ki, bu durum amaçlarýndan en uzak olduðu bir dönemde sanat dalý, nasýl en ileri düzeyde uygulanýrlýða sahip oluyor, sorusunu sorduruyor. Buradan yola çýkarak diyoruz ki, sanat eseri “bir iþe yarayabilir”, ticarileþip metalaþabilir, bir “iþleve” sahip olabilir. Ancak biz onun gerek ve yeter niteliklerini, bunlarý ölçüt alarak deðerlendirmeyiz ve þu sonuca varýrýz: esas olan ifade gücü ve yeterliliktir.

“Bir zanaatin giderek sanata dönüþümü” olarak da dikkatimizi çekmesi gereken hat sanatýnýn iþlevselliðini yitirdikten sonra da varlýðýný (üstelik geliþerek) sürdürmesini nedenini bu ifade gücünde aramak gerekir.