Uzun zaman önce Ýz Edebiyat’la tanýþtýðýmda, ilk dikkatimi çeken adý olmuþtu. Ýz ve edebiyat… Güzel biçimde bir araya gelmiþlerdi, anlamýný daha da týrmandýrýp, doruklara ulaþtýrýrken.

Ýz ve iz býrakmak, insanlýk tarihinin temel dürtüsü oldu, bugüne dek. En amaçsýz görünen insanýn bile, beyninin kývrýmlarýnda gizlenmiþ bir dürtüdür, iz. Dürtü olarak kalmasýna izin vermeyenler, somut çalýþmalara yöneldi her zaman. Bilimden sanata, yaþamýn her alanýnda görebiliriz bu çabalarý.

Temel sanat, yaþamdýr. Ýnsan gibi yaþamak, çok insani bir istektir. Bazý insanlarýn iz býrakma çabalarý bu sanata yöneldi. Önce kendisine, sonra ailesi, ülkesi ve insanlýða yararlý çocuklar yetiþtirmenin önemini kavradýlar; onlarýn iz býrakma çabalarý da, insan oldu. Ýnsanlýða yararlý insan…

Çoðu kez yüksek sesle söylenmese bile, iz býrakma çabalarý; her zaman anýlmak istenen izlere dönüþemedi, ne yazýk ki!
Ýnsanlýk tarihi, iyi amaçlarla yola çýkýp, yýkýmlara neden olanlarýn sýkýcý, anýlmak istenmeyen örnekleriyle iç içe geçmiþtir.

Erken çaðlarda bulunan ateþ, insanlýðýn yaþamýný kolaylaþtýrýrken; insan yakmak için bile kullanýldý, hiç düþünülmeyip, bir an bile duraksamadan. Çaðlar boyu deðiþiklik gösterirken, öldürme gücü artan silahlar, savunma deðil, saldýrý amaçlý kullanýldý, çoðu kez.

Ýlkel sallarýn yerini alan gemiler uzak yerlere ulaþýrken, savaþ araçlarýna dönüþmekten kurtulamadý. Gökyüzünde süzülerek uçmayý deneyen insanlarýn, savaþ uçaklarýný düþlediðini düþünmek, haksýzlýk olur, en azýndan. Araþtýrmacýlar ve bilim adamlarý, roketten-füzeye çalýþma ilkelerini oluþtururken, gün gelip nükleer baþlýklarla, dünya anlamýnda evrensel tehditlere dönüþmesini planlamýyordu kuþkusuz. Atomu parçalarken, bombaya dönüþtürülüp, yüz binlerce insaný bir anda yok etmesini amaçladýklarýný söyleyebilir miyiz?

Bilim, insanlýðýn öyküsünün 40.000-50.000 yýl önce baþladýðýný söyler, genel olarak. Ýlk insanlarýn yaþamý diðer canlýlardan çok farklý deðildi. Temel amaç yaþamý sürdürebilmekti. Zamanla ellerini ve beyin gücünü kullanarak çevresine egemen olmaya baþladý.

Düþünmeye, anlamaya çalýþýrken merak etti. Sorular sordu kendisine. Yanýtlarýný ararken, ölümle sona eren yaþamýný anlamlandýrmaya çalýþtý.

Diðer canlýlardan farklý olduðunun farkýndaydý. “Ölümüm ve sonrasý da farklý olmalý,” diye düþündü. Bu düþünce iz býrakmaktan çok, izin yitirilmemesi düþüncesine götürdü insaný.

Önceleri belli belirsiz, sonralarý düþüncelerinde yaþattýðý yerlerde, sonsuza dek yaþayacaðýna karar verdi. Ýnanç düþüncesi doðdu. Doðumundan sonra, kaçýnýlmaz ölümle yok olmayacaðýný düþündü, yaygýn olarak. Ölüm sonrasýný düþünerek yaþamaya baþladý. Ýz býrakarak deðil, iz olarak, sonsuza dek yaþayacaðý düþünceleriyle geçti uzun çaðlar.

Genel olarak, uygarlýðýn, bir anlamda ilkel olan taþ devrini yaþadýðýmýzý düþünürüm günümüzde. Gökyüzüne baktýðýmýzda, yaþamýn temel kaynaklarýndan, Güneþ adlý yýldýzýmýzýn ýþýðýnýn sekiz dakikada bize ulaþmasýdýr, bu düþüncenin temel nedeni.

En yakýn ikinci yýldýz, Alfa Centaurus’un uzaklýðý 4.3 ýþýk yýlý. Milyarlarca yýldýzý barýndýran, sarmal kollarýndan birinde dönüp durduðumuz Samanyolu Galaksisi’nin eni 30.000, boyu 100.000 ýþýk yýlýdýr, bilimsel araþtýrmalara göre. Galaksimiz orta büyüklükte ve bizim için özel olmasýnýn dýþýnda, evren ölçeðinde özel deðildir. Gözlenip-kavranabilen standart evrende, milyarlarca galaksi vardýr. Gözlenebilen evrenin geniþliði 14.5 milyar ýþýk yýlýdýr. Ayný zamanda evrenin oluþumu da 14.5 milyar yýl olarak açýklanmaktadýr, araþtýrmalara göre. Bütün bu olaðanüstü ölçüler arasýnda, Dünyamýz nokta bile olamamaktadýr.

Kendi kendinin sonunu getirmeyip, önleyemeyeceði bir sorunla karþýlaþmadýkça, Güneþinin sonuyla birlikte Dünya, 4,5 milyar yýl sonra yaþanmaz olacaktýr. Ýnsanlýk olarak bunu daha þimdiden baþarmak üzere olmamýz, ayrý bir açmazdýr.
Yine de her þeyin doðru biçimlerde, yolunda gittiðini varsayarak sürdürelim düþüncemizi.

Ýnsanlýk nüfus yoðunluðu, baðlý olarak yaþam koþullarýnýn yetersizliði, merak ve diðer nedenlerle; önce
Güneþ Sistemi’ni, sonra galaksiyi ve uzayý keþfedecektir. Þimdiden bu arayýþlar zaten sürmektedir. Bazýlarý dev boyutlarda, milyarlarca galaksinin var olduðu standart evreni düþününce, uygarlýðýn taþ devrinde olduðumuzu söylemek, abartýlý olmaz sanýrým.

Ayrýca, en zeki kabul edilen insanlarýn beyin gücünü, ancak yüzde onlar düzeyinde kullandýðýný da düþünürsek; insanlýk olarak yapýlacak daha çok iþimizin olduðunu, emekleme döneminde olduðumuzu bile söyleyebiliriz.

Ýz býrakma çabalarý da, aslýnda hepimizde var olan bencilliðin bir yansýmasýdýr. Ancak ne güzeldir ki, bazý insanlar bu duygularýný kontrol altýnda tutabilmekte, en azýndan amaçlamaktadýr.

Bu nedenlerle iz býrakma çabalarý önemlidir. Bu amaç için gayret edenler, takdire deðerdir. Ancak, insanlýk olarak ortak bir amaç haline getirebileceðimiz kuþkuludur. Daha þimdiden 4,5 milyar yýl ömrü olan gezegenimizi, yaþanmaz hale getirmek üzereyiz. Üzerinde insani anlamda yaþam olduðu bilinen tek gezegeni…

Uzun bir yolculuk vardýr insanlýðýn önünde. Tek bir insan ömrüne sýðmayacak uzunluktaki yolculuðumuzu sürdürmek için yapmamýz gerekenler vardýr. Ancak, üzerinde yaþadýðý gezegeni insani olarak paylaþamayan insanlýk umutlarý azaltmaktadýr, ister istemez.

Ýnsan olarak, insanlýk olarak yapmamýz gerekenler vardýr; umutsuzluklarýn umutlara dönüþebilmesi için. Ýz ve izler býrakmayý amaçlayan insanlar, bu anlamda bir kez daha önemlidir.

Bugünkü uygarlýðýmýzý ve yaþamý kolaylaþtýran her deðeri, o insanlara borçluyuz. Borcumuzu ödemek adýna, iz býrakamýyorsak bile, býrakýlan izlere gereken deðerleri vermeliyiz. Bununla da yetinmeyip, izlemeliyiz, yaþamlarýmýzý kolaylaþtýran izleri.

Ýz býrakmak güzeldir. “Benden sonra tufan” demeden iz býrakabilmeye çalýþmak; ölmeden, ölümsüzlükle sonsuza taþýyacaktýr, insanlýk yok olmadýkça yaþamlarý ve yaþamlarýmýzý…