Sinemaya biraz olsun bulaþmýþ olan herkesin dilinden düþürmediði bir ifade vardýr: "Devlet sinemaya yardým elini uzatmalý" Kuþkusuz bu sözün anlamýný devlet kavramýþ ve belirli zamanlarda bütçesinden pay ayýrmýþ; hem de sosyal içerikli filmlere. Her ne kadar ahalide "Bizim anlamadýðýmýz bu filmler niçin yapýlýr ki" yollu sorular çoðalmýþ olsa da devlet kararlý adýmlarla bu süreci bir süre daha devam ettirdi. Resmi söylem sinemaya, aslýnda çok da sýcak bakmadý. Çumhuriyetin kuruluþ yýllarýnda devlet desteðiyle yapýlan vatan savunmasý aðýrlýklý filmlerin dökülmesi, resmi ideolojiyi sinemaya destek vermekten uzaklaþtýrdý. Kýsacasý þanlý vatan beyazperdede savunulamadý ve vatan kurtaran þaban filmleriyle bugünlere geldik. Yeþilçam sinema anlayýþýnýn deðiþmesi, baðýmsýz sinemacýlarýn çýkmasý, genç yönetmenlerin farklý anlayýþ ve algýlayýþý sinemada zorunlu bir deðiþime yol açtý. Her gelen bir öncekinin ötesinde bir yerde konuþlandý ve kendi tezgahýný kendine ait unsurlarla bezedi. Yani usta çýrak iliþkileri öyle kalýcý bir görüntü sergilemedi. Dünya sinemasýnýn, özellikle de Hollywood’un aðýrlýðý altýnda ezilen, yönetimlerin býrakýn desteðini, kotalarýyla süründürdüðü sinema sancýlý günler yaþamak zorundaydý artýk. Gözünüzü USA patentli sinemaya dikmez de kendinize özgü kurallar çerçevesinde bir þeyler yapmaya çalýþýrsanýz öncelikle yaptýðýnýz sinema birtakým yaftalarý hak etmiþ olur. Dünyayý anlamayan, kendi çevresinde daire oluþturan kýsýr bir yönetmen olarak kalýr, hayallerinizde boðulur gidersiniz.

Ezilmiþ insanlarýn sinemasý olur mu?

Hollywood'un bunca debdebesine raðmen birkaç örnek filmin çýkmasý her zaman için iyiye yorumlanabilecek bir geliþme. Özellikle üçüncü dünya kategorisine yerleþtirilen ülkelerin yaptýðý sinema sadece etnik bir renk olarak algýlanýr ve kendine bir yer bulabilirse dünya pazarýnda, ne saadet!. Bunun istisnalarý olmadý mý? Oldu elbette. Ýran sinemasýnýn baþarýsýný kendini anlatabilmesine ve yaptýðý iþe deðer vermesine yorabilmek mümkün. Peki biz bu cephede iþleri yürütemez miydik? Türk sinemasý adýna neler söylenir onu þimdilik es geçelim ve bu görüntülerden sýyrýlýp bir dönem lakýrdýsý çokça edilmiþ milli sinema, beyaz sinema söylemlerinin günümüzdeki yeri ve anlamý üzerine duralým.
Eðri oturup, doðru konuþacak olursak; Türkiye'de bir milli sinema geleneðinin oluþmuþ olduðunu söylemek bu sinemanýn dört baþý mamur bir halde devam ettiðini söylememiz anlamýna gelmiyor. Bu topraðý, bu ülkenin insanýný, bu ezilmiþliðini, acýlarýný dindarlýðýyla azaltan mazlum halkýn yaþantýsýna kameradan bakan ilk yönetmen’in Yücel Çakmaklý olduðu söylenir ve kabul gören bu durum hakikaten de varýlan az doðrudan bir tanesidir. Gerek çektiði diziler gerekse de piyasa iþi olarak görülen filmlerden milli sinemanýn temelinin atýldýðý filmlere kadar bir Yücel Çakmaklý isminden ciddiyetle söz edebiliriz. Daha sonra birkaç isim gelir ve geçer hafýzalardan. Bunlardan bir tanesi Salih Diriklik. Yazdýðý kitap bir anlamda neler yapmak istediðini de ortaya koyuyordu Diriklik'in. Ýsmail Güneþ isminden de söz edebiliriz pekala. Bu ismi elbette Milli Sinema konsepti içinde sayýyor deðilim. Abdurrahman Þen'in tanýmlamasýyla Beyaz Sinema örnekleri verdiðini görüyoruz Güneþ'in. Çizme, bu tarzýn belki de tek örneði oldu. Gülün Bittiði Yer'de daha açýlýmlý bir sinema arayýþý içine girdi genç yönetmen. Özel televizyonlarýn yaygýn olmadýðý ve özlemlerin çoðaldýðý bir dönemde elden ele dolaþan bir kaset vardý. Üçüncü Nesil Filmcilik'in hazýrladýðý bu video kasette (Ýsmini vermiyorum, çünkü firma daha sonra hatasýný anladý ve piyasadan bu video kaseti topladý) Ýsmail Güneþ, sinemasýnýn ipuçlarýný veriyordu. Açýkçasý söylediklerinin teorik düzeyden öteye geçemeyeceðini düþündüðüm yönetmen Çizme'yi çektiðinde umutlandým. Kasette daha sonra çekeceði bazý filmlerin de bir ön çalýþmasý olarak görülebilecek kýsa film çalýþmasý vardý Ýsmail Güneþ'in. Bu da onun kendine ait bir kulvarda ilerleyeceðinin iþareti gibiydi. Sonra ne mi oldu? Bizim Aile adlý dizisi TRT'de sansüre uðrayan yönetmenimiz bir kaç iyi denemeden sonra piyasa iþi dizilerle boy göstermeyi tercih etti. Yakýn bir zamanda þarkýcý dizilerinden birini yöneteceði söylentileri vardý, halen ne düþündüðü nasýl bir tavýr belirleyeceði belli deðil. Çektiði “Gülün Bittiði Yer”le ilgili hemen her kesimi eleþtirdi ve kendi yanlýþlarýný özellikle medyaya yýkarak kurtulmaya çalýþtý. Fakat bunda baþarýlý olamadýðý gibi yaptýðý son film gölgede kalmayý baþardý!

Sinemanýn taþýyamadýðý yük

Üzerinde konuþulmayý hak eden bir yönetmenimiz daha var. Yücel Çakmaklý'nýn Minyeli Abdullah çýkýþýndan sonra iyi bir rüzgâr yakalayan bu yönetmenimiz Yalnýz Deðilsiniz adlý filmi çekmeye karar veren Mesut Uçakan. Bugünün de problemi olan baþörtüsü yasaðýný konu alan film, daha önce yolu sinemaya düþmemiþ dindar insanlara beyazperdenin önemini kavrattý. Hemen her konuda yapýlan yanlýþ burada da yapýldý ve filmlere olduðundan daha fazla anlamlar yüklendi. Sinemanýn zamanla aðýrlýðý altýnda kaldýðý bu yük filmleri taþýyamaz hale geldi ve bu furya devam filmlerinin yapýlmasýyla nihayete erer göründü. Giovanni Scognamillo kendisiyle yaptýðýmýz bir söyleþide yýllar sonra þunu söyleyecekti: "Eðer dindar sermaye, dindar yapýmcýlar bu filmlerin arkasýnda durabilseydi Beyaz Sinema halen yoluna devam edebilir, iyi örnekler verebilirdi. Bu Türk sinemasý için de büyük kazanç olurdu” Ne yazýk ki her þey göründüðü kadar kolay deðildi. Metin Çamurcu'nun yönetiði, Emine Þenlikoðlu'nun ayný adlý romanýndan uyarlanan "Bize Nasýl Kýydýnýz" tartýþmalarýn ortasýnda kaldý. Film idam fermaný boynunda türlü engellemelerle gösterilebildi. Çamurcu'nun sinema serüveni de böylece küçük adýmlara mahkum oldu.

Mesut Uçakan sinemaya dönüyor mu?

Mesut Uçakan bu dönemde bu tartýþma yoðunluklarý arasýnda filmlerini çekmeye devam etti. Ayný sýkýntýlar onun için de baþ gösterdi. Birilerinin kutsal tabularýný yýkmaya gayret eden filmler, özgürlüklerin öyle kolay elde edilemeyeceðini de ortaya koymuþ oldu. Ýskilipli Atýf Hoca, Ölümsüz Karanfiller, Uçakan'ýn farklý tarzlarda kendine özgü bir çizgi geliþtirmeye baþladýðýný iþaretlerini veriyordu. Bu filmlerin devamý gelmedi. Arada Mehmet Tanrýsever'in yaptýðý "Sürgün" filmi boy gösterdi, lakin geçici bir esintiydi. Açýkçasý, sinemada bir çýkýþ bekleniyordu ve neden dindar insanlar tarafýndan yapýlamasýndý. Sonrasýnda aðýr imtihanlardan geçen dindarlar büyük acýlar yaþadýlar ve kendilerini anlatamamak durumunda kaldýlar. Eminim isimlerini saydýðým yönetmenlerin içi sýzlýyordu bu dönemlerde. Bir dünya görüþü çeþitli cepheleriyle birbirini saðlamlaþtýrmalýydý. Bu yapýlamadý ve gündelik iþlerin içinden çýkýlýp bir kalýcý eyleme de yönelinemedi. Böylece sinemada akim kalan hareketler yýllar sonra VCD oldu da yeni nesiller bu filmleri seyredebilir hale geldi. Gazeteci bir dostum Mesut Uçakan'ýn sinemaya dönüþ sinyalleri verdiðini söylediðinde sevindim. Þunu da rahatlýkla söylemekten imtina etmem: Belki de Uçakan'ýn çektiði filmlere eleþtiri getireceðim, kalbini kýracaðým ama ne olursa olsun iyi çalýþmalarýn ortaya çýkmasýnda bizlerin de payý olmalý. Eleþtirmenlerin, gazetecilerin, sanatçýlarýn sözleri bu filmlerin daha iyi olmasýný saðlamalý. Ama önce bu yönetmenlerimizin ikinci bahara hazýrlýklý olmalarý gerekiyor. Eðer bekledikleri bir rüzgâr varsa ve halen ayný beklentiler içindelerse Godot'yu Beklerken adlý tiyatro oyununu salýk veririm. Ne varsa yine kendi heybelerimizde var. Bu ülkenin sinemasý birkaç aþýrma ve absürt çalýþmaya kalmamalý. Ayaklarý üzerinde durabilen, eylemini anlayabilen ve anlatabilen filmlere yol açýlmalý. Ama bu sevgili yönetmenlerimizden bir ricamýz olacak. Acaba dünya sinemasýnýn þu an geldiði yerden haberleri var mý? Hâlâ bir kaç usta yönetmen ismi sayýp onlarýn ne de güzel filmler çektiklerini mi söylüyorlar yoksa, günümüz insanýna hitap eden filmleri izleyip eleþtiri getirebiliyorlar mý? Bu yönetmenlerimizi fildiþi kulelerinden çýkmaya ve tartýþma ortamlarýna davet ediyorum. Ýster internette bir mail grubu kursunlar isterlerse ciddi bir akademi çalýþmasý yapsýnlar; yeter ki yapsýnlar! Talepleri varsa bunlarý dile getirsinler. Saydýðýmýz filmler bir istisna örneðine uyacak yapýtlardý. Sanýrým oyunun kurallarý biraz daha farklýlaþtý. Bugün hangi dünya görüþünden olursa olsun insanlar sinemayla daha yakýndan ilgileniyorlar, kendilerini geliþtiriyorlar. Yönetmenlerin seyircilerinin gerisinde kalmasýna üzülürüm. Bu konuda dobralýklarýna ihtiyacýmýz olan iki ismi zikretmek istiyorum. Ýhsan Kabil ve Ali Murat Güven artýk bir þeyler söylesinler. Söylesinler de yönetmenler iyice rehavete kapýlýp sinemadan umutlarýný kesmesinler. Siz þimdi elbette soracaksýnýz, okursunuz, hakkýnýz var, bu yönetmenlerin yetiþtirdiði sinemacýlar var mý? diye. Yani bu insanlarýn öðrencileri oldu mu? Bu insanlar öðretmenlik denemesinde bulundular mý? Sanýrým bu sorunun cevabý, Beyaz Sinema'nýn bugün örneklerini verip veremediðinde gizli.
Baþka sorusu olan var mý?