Giritliler genelde çok kavgacý ve atak olurlar. Nevres Cafer aða da on iki yýl cepheden cepheye sürülmesine ve çektiði onca çileye raðmen savaþa doymamýþ bir adamdý. Girit’in Yunanlýlýðý her zaman tartýþýlmasý gerekir. Zira Girit adasýnýn yerli halkýnýn kökeni MÝNOS tur. Dor istilasýndan sonra o adada ne MYKENOS kaldý, ne de MÝNOS. Dor istilasýndan kaçan Yunanlýlar iki koldan Anadolu’ya kaçtýlar. Dor’larýn ýrk kökeni tartýþma konusudur. Kimi tarihçilere göre Orta Asya’dan gelme Türk kökenli. Kimilerine göre Kuzey Avrupa’dan gelen Ari kökenli. Balkanlarda da durum ayný. Üst üstte gelen Türk göç ve yerleþimlerinden sonra, Balkanlardaki insanlarýn Türk olduklarý kesindir. Macarlarýn ihraç mallarýndaki damgalarýnda Madein Hungari yazmasý onlarýn ne denli Türk olduklarýný kanýtlamaz mý? Eðer Dorlarýn kökeni Türk ise Yunanlýlarýn kökü ne olur bilemiyorum. Kökleri ne olursa olsun, Yunanlýlar Türk kökenli Giritlileri, uyguladýklarý vahþetlerle göçe zorlamýþlar ve doðup büyüdükleri topraklarý terk etmek zorunda býrakýlmýþlardýr.
Ýki buçuk yýl süren savaþlardan sonra, 6 eylül 1669 da varýlan bir anlaþmayla Girit Osmanlýlarýn hakimiyetine girmiþti. Osmanlý hakimiyeti 10 aðustos 1913 yýlýna kadar sürmüþtü. Osmanlý yönetimi bir çok isyanlarý kolayca bastýrmýþtý. 1886 da baþlayan isyandan sonra Girit çok fena karýþmýþtý. Zira Osmanlý, Rus ve Balkan savaþlarý nedeniyle çok yýpranmýþtý. Baþka devletlerin isyanlarý desteklemeleriyle Türkler ve Rumlar arasýnda uzun yýllar süren çatýþmalar olmuþtu. Osmanlý desteðinden yoksun kalan Türkler, üstüne üstlük birde Rus ve Balkan savaþlarý için gençlerin tamamý askere alýnýnca, Yunan destekli Rumlarýn karþýsýnda ezilmeye baþladýklarýnda Anadolu’ya kaçýþ baþlamýþtý. Bu bir göç deðildi. Büyük bir katliamdan kaçýþtý. Katliamdan kaçanlar, varlarýný yoklarýný geride býrakarak, canlarýný kurtarmaya çalýþýyorlardý.
Kaçýþ Rumlara ait teknelerle saðlanýyordu. Bazý tekne sahipleri Anadoluya kaçýrmak için teknelerine aldýklarý savunmasýz insanlarý öldürerek üzerlerinde bulduklarý para ve altýnlarý aldýktan sonra denize atýyorlardý. Daha sonra geriye dönüp yeni kurbanlar arýyorlardý.
Nevrezaki Cafer’in amcasý zabitti. Selanik’e yerleþmiþti. Cafer askere alýnýnca geride kalan aðabeyi Osman, çareyi Anadolu’ya göç etmekte bulmuþtu. Nevrezaki ailesi Menemen’e yerleþmiþti. Rumlar Osman’ý Menemen’de de bulmuþlardý. Onu Vakýf Çayýrý mevkiinde pusuya düþürerek öldürdüler. Nevrezaki Cafer Trablusgarp ta, Balkanlarda ve Kafkaslarda on iki yýl boyunca cepheden cepheye sürüldü. Terhis edilip Menemen’e döndüðünde Ege’de Yunan iþgali baþlamýþtý. Hayatýnýn en acý günlerini Yunan iþgali zamanýnda yaþamýþtý. Doksan dört yaþýnda noktalanan tüm yaþamý içerisinde,
Ah, ah derdi, bir Türk Yunan savaþý çýksa a gönüllü askere gitsem.Takýlýrdým kendisine,
Dede, gözlerin görmüyor, nasýl savaþacaksýn Yunanlýlarla? Çok fena kýzardý.
More gözüm görmüyor ama belki karamboldan öldürürüm birkaç Yunaný.
Ya onlar seni öldürürlerse?
Öldürsünler more nasýl olsa ben de onlardan birkaç kiþi öldüreceðim ya. Anýlarýný uzun uzun anlatýrdý. Girit2te Rumlarla nasýl kapýþtýklarýný, Rumlarý nasýl yýldýrdýklarýný, bu yüzden Rumlarýn kendilerine Nevroz (sinirli) lakabýný taktýklarýný, zamanla bunun Nevrezaki’ye dönüþtüðünü býkmadan usanmadan defalarca anlatýrdý.Dede bunlarý çok anlattýn dediðimizde,
Olsun more, bir daha dinleyin, fena mý derdi. Anýlarýnda en köklü yer etmiþ olaný ise Kafkas savaþý dönüþündeki yaþadýklarýydý.
Savaþ sonrasý geri dönüyorduk. Ayaklarýmýzdaki postallar parçalandýðýndan, tabanlarýmýz yere, buzlarýn üstüne basýyordu. Yiyecek yok: Açlýk canýmýza tak etmiþti. Bir at karþýmýza çýkmýþtý. Hemen atý yakalayýp kestik. Topladýðýmýz çalý çýrpýlarla piþire bildiðimiz kadar piþirerek yemeye baþladýk. Ben açýk gözlük ederek atýn derisinden kocaman bir parça keserek ayaklarýma sardým. Ýplerle baðlayarak çarýk gibi kullanmaya baþladým. Biz atýn etini yerken, komþu birliðin at seyisi geldi.
Bu yediðiniz etin komutanýmýn atýnýn eti olduðunu biliyorum. Bana da verirseniz, komutanýma söylemem dedi. Ona da et verdik. Ne yapsýn zavallý? Oda bizim gibi açlýktan kývranýyordu. Ben ayaðýma sardýðým deri yüzünden çok rahat etmiþtim.
Dede nasýl yediniz o yarý piþmiþ at etini diye takýldýðýmda,
More ne yapacaksýn? Aç mý öleceksin derdi
                              ***
Foça’ya yerleþmiþ olan Arabaki Mehmedali anlatmýþtý.
Senin deden Nevres Cafer aða çok kabadayý bir adamdý. Babamla çok iyi arkadaþtýlar. Ortak koyunculuk bile yapmýþlardý. Yunan zamanýnda dedenle babam koyun otlatmaktan dönerlerken, babama arkalarýndan gelen iki yunan askerini iþaret etmiþ.
Bak be Arabaða, arkamýzdan iki Yunan askeri geliyor. Öldürelim onlarý, alalým ellerindeki silahlarý. Ýkimize de silah lazým. Babam,
Hadi öldürelim deyince ilerideki bir kürlüðün içine saklanmýþlar, askerler iyice yaklaþtýklarýnda deden atlamýþ üzerlerine. Babamýn korkudan eli ayaðý tutulmuþ, kürlüðün içinde öylece kala kalmýþ. Deden bakmýþ babamdan hayýr yok hemen ötekinin üstüne atlayýp onu da öldürmüþ. Dedem bu olayý bana hiç anlatmamýþtý. Yine bir gün ziyaretine gittiðimde savaþ anýlarýný anlatmaya baþladý.
Dede hep savaþlarý anlatýyorsun. Arabaða ile ne yaptýðýný hiç anlatmýyorsun.
Ne more kim anlattý sana bunu.
Arabaða’nýn oðlu Mehmedali.
Babasý mý anlatmýþ ona?
Babasý anlatmýþ. Bir de sen anlat bakalým.
Bir gün koyunlarý çobanlara býraktýktan sonra Menemen’e dönüyorduk. Arkamýzdan iki Yunan askerinin geldiðini gördüm. Arabaða’ya,
Hadi more Arap, öldürelim þu askerleri, alalým tüfeklerini ellerinden.
Ya öðrenirlerse bizim öldürdüðümüzü?
Hadi more dedim. Kim anlayacak bizim öldürdüðümüzü? Her gün çeteler, Yunanlý öldürüyor. Bunu da çetecilerden bilirler. Karar verdik öldürüp silahlarýný almaya. Ýleride Sefer beylerin köþede bir kürlük vardý. Askerlerin bizi göremeyecekleri bir yere geldiðimizde kürlüðün içine girip beklemeye baþladýk.Öndekini Arabaða öldürecekti. Arkadakini de ben öldürecektim. Önümüze geldiklerinde atladým birinin üstüne. Belindeki kasaturayý alýp hemen sapladým. Baktým Arabaða yok ortalýkta. Öteki askerin silaha davranmasýna fýrsat vermeden yakaladým onu. Kasaturasýný çekip onu da öldürdüm. O zaman ben çok acardým. Ýkisini de öldürmek çok kolay oldu. Ýkisinin de kasaturalarýný, kütüklüklerini ve silahlarýný alýp kürlüðe döndüm. Arabaða’nýn korkudan eli ayaðý tutulmuþ tir tir titriyordu. Hemen tüfeðin birini, kasaturayý ve kütüklüðü uzattým. Hadi more kalk oradan. Karanlýk basýncaya kadar ovada saklanalým. Gece evimize döneriz dedim. Gece olunca evlerimize gittik. Ben kiremitleri kaldýrýp, tüfeði, kasaturayý ve mermileri altýna sakladým. Daha sonra Arabaða’nýn evine giderek ona verdiðim silahý da ayný þekilde kiremitlerin altýna sakladým.
Yunan kaçarken o tüfekleri kiremitlerin altýndan çýkardýk. Güzelce temizledikten sonra Deðirmen daðýna çýktýk. Orada bir çukur bulup içine girip sipere yattýk. Ýki kiþi daha yanýmýza geldi. Kaçan Yunanlýlara ateþ açtýk. Makinalý tüfekleri bizden yana çevirip öyle bir ateþ açtýlar, hiç birimiz baþýmýzý dýþarý çýkaramýyoruz. Kurþunlar baþýmýzýn üzerinden výnlayarak geçiyor. O sýrada bir hücum borusu çalmaya baþladý. Bizim gibi Yunanlýlarda Türk askerinin Menemen’e girdiðini zannettiler. Büyük bir kaçýþ baþladý. Kaçarken beraberlerinde götürdükleri koyun sürülerini de býraktýlar. Ben,
Hadi gidelim o koyun sürülerine el koyalým dedim. Sonradan gelen o iki kiþi gelmek istemediler. Korktular. Biz Arabaða ile gidip sürüleri çevirdik. O koyunlar ikimize de maya oldu. O koyunlar sayesinde ikimiz de zengin olduk. Yine savaþ yýllarýna geri döndüðünde, yavaþça odadan çýktým. Gözleri iyi görmediðinden çýktýðýmý fark etmemiþti. O anlatmasýna devam ediyordu.
Çok çalýþkan bir insandý dedem. Doksan dört yýl süren yaþamýnda hiç dinlenmeden çalýþtý. Gözleri görmemesine raðmen, el yordamýyla bað buduyor, boðaz çapasý yapýyordu. Sordum dedeme,
Dede gözlerin görmediði halde nasýl buluyorsun gideceðin yeri.
More eþek biliyor yolu. Tam bizim baðýn yanýnda bir karaaðaç var. O aðacý biraz seçe biliyorum. Aðacýn yanýna geldiðimde eþeðe dön diye iþaret ediyorum. Sergiye vardýðýmýzda eþek duruyor. Ýnip onu bir aðaca baðlýyorum. Ot bol. O yayýlýrken ben iþime devam ediyorum.
Kýbrýs çýkartmasýnda,
Ah more ah, beni de alsaydýlar askere. Kim bilir kaç Yunaný öldürürdüm diyordu. Kýbrýs çýkartmasýnýn yapýldýðý günler, zafer haberleri onun hayatý boyunca yaþadýðý en güzel günleri olmuþtu.
                                             Özcan NEVRES