Cumhuriyetin ilk yýllarýndaki devletçi uygulamalarýn ve yeni tesis edilmeye çalýþýlan endüstriyel üretim biçiminin, erken cumhuriyet ve sonrasý dönem üzerinde ( iþçi sýnýfý ve hareketleri baðlamýnda ) önemli etkileri olduðu yadsýnamaz bir gerçekliktir. Batý medeniyetlerine ulaþma amacý taþýyan ve tarýmsal üretimden sanayi üretimine geçiþin yaþandýðý bu yýllarda, devlet desteðiyle oluþturulan sanayi iþçiliðinin o dönem köylülüðünden keskin kopuþlarý olduðu söylenemez.
Kemalist fikriyatýn vurgu yaptýðý üzere, “imtiyazsýz sýnýfsýz kaynaþmýþ bir kitle” tasavvur edilen bu dönemde, sanayi iþçisi olmaya dönmüþ topraksýz köylülerin, köylülüklerinden ve köydeki çalýþma biçiminden keskin kopuþlarý olduðu iddia edilemez. Yiðit Akýn burada, köyden gelen yeni iþçilerin, tarýmda gerekli olduðu üzere, iþ odaklý üretim tarzýný benimsediklerini ve bu yüzden endüstriyel üretim mantýðýnda zorluk yaþandýðýný belirtmektedir. Öte yandan, emeðin araþtýrýlmasýnda sadece sanayide çalýþan iþçilerin incelenmesini yanlýþ bulmakta ve tarým iþçileri ile evde parça baþý üretim yapan kadýnlarýn da bu dönemin emek araþtýrmalarýnda dikkate alýnmasý gerektiðine vurgu yapmaktadýr.
Yakup Kepenek’e göre “çaðdaþlaþma sürecinin ekonomik yönü[nü] tamamlama[ya]” çalýþan devletçilik ilkesi eliyle gerçekleþtirilen sanayileþme hamlesi içinde, tüm ülkeye yayýlmak istenen fabrikalar sadece belli bölgelerle sýnýrlý kalmýþtýr. Bunun sonucu olarak ortaya köylerinden göç eden geçici köylü-iþçiler çýkmýþtýr. Bu yeni sanayi iþçisi olan eski köylülerle, üretim sürecinde yaþanan bir diðer sorun ise; köylülerin ‘bir miktar para kazanýp köylerine geri dönme eðilimleri’ olmaktadýr. Bu eðilim sonucunda, sanayide ortaya çýkan sürekli iþgücü deviniminin; iþçi hareketlerinin, haklarýnýn ve örgütlenmesinin önünde engel teþkil ettiði söylenebilir. Yýldýrým Koç da burada 1923-1946 dönemi için, “Bu dönemde yaþanan yoksulluk ve yoksullaþma, hükümetlerin uyguladýklarý politikalara, sanayileþmenin sýnýrlýlýðýna, kýrsal kesimde ortakçýlýðýn yeniden yaygýnlaþmasýna ve geçici ücretli iþ olanaklarýnýn bulunmasýna baðlý olarak, (…) milyonlarca köylünün yerleþmek amacýyla kentlere akmasýna yol açmadý” demektedir. Ayrýca toplam iþgücü içinde önemli bir yer teþkil eden kadýn ve çocuk emeði de iþçi hareketlerinin geliþmemesinde etkilidir. Zira bu iþçilerin de çalýþma sürelerine bakýldýðýnda bir devamlýlýk olmadýðý görülmektedir.
Devletin, oluþan yeni iþçi kesimine biçtiði bir baþka rol de milliyetçilik sýnýrlarý içinde hareket eden ve dolayýsýyla devlet için tehlike yaratmayan bir unsur olmasýdýr. Bu yolla devlet, “sýnýf”ý tekrar reddeder. Devletin 1923-1960 aralýðýnda genel hatlarýyla karþý durduðu sendikacýlýk hareketinin geliþiminde de bu nokta önemlidir. Zira Koç’un “Türkiye tarihinde ülke çaðýnda hemen hemen tüm iþ kollarýný kapsayan ilk örgütlenme” olarak ifade ettiði ve 1952 yýlýnda kurulan Türk-Ýþ’in hükümete, dolayýsýyla devlete ve milliyetçi sýnýrlara baðlý kalmasýna çalýþýlmýþ, ona anti-komünist bir misyon biçilmiþtir.
Sonuç olarak, 1923-1960 arasýnda, sanayideki iþçileþmenin dönem koþullarýnýn gerektirdiði üzere köylü iþçilerden devþirilerek oluþturulduðu; iþçi örgütlenmesindeki engellemelerin devlet politikasý olarak bir süreklilik arz ettiði ve hükümetlerin de bu uygulamayý sürdürmeye devam ettiði, 1950-1960 arasýndaki Demokrat Parti iktidarý döneminde bireysel iþçi haklarýnda çeþitli geliþmeler yaþanmýþ olsa da, sendikalaþmada, toplu iþ sözleþmelerinde ve grev hakkýnýn kullanýmýnda engellemelerin sürdüðü, buna raðmen iþçilerin direniþlerini de sürdürebildikleri; fakat genel olarak cumhuriyetin kuruluþundan 1960’a kadar geçen döneme bakýldýðýnda, haklarýn kazanýmýnda büyük geliþmeler yaþanmadýðý söylenebilir.