Sanat, toplumlarýn olmazsa olmaz çok yönlü uðraþýlarýndan biriyken, temel sanat yaþamdýr. Yaþamýn olmadýðý yerde insan, insanýn olmadýðý yerde sanat olmazken, sanatýn olmadýðý yerde toplum ne olur, ne olmaz?

Emek ve çaba isteyen yaþam sanatýnýn istekleri daha yoðun, gerekenleri süreklidir.

Yalýn bir biçimde söylenirse toplum, yaþam hakký baþta olmak üzere, karþýlýklý haklarýna saygý duyarak bir arada yaþamayý amaçlayan insanlardan oluþabilir, oluþmalýdýr.

Toplum yaþayan bir kavramken, yaþayaný, yaþamayý amaçlayanlar sürdürebilir…

Kavramlar giysilere benzetilebilir. Hani içini doldurunca üzerimizde þýk ve güzel duran, dolduramayýnca hoþ görünmeyen giysilere… Özgür düþünce adýna, bireysel olarak herkes bir ucundan tutup çekiþtirirse, o giysi ve kavram neye dönüþür?

Ýkinci bireyin haklarýnýn baþladýðý sýnýrý ne belirler? Belirsizlikler karmaþaya neden olurken, geliþtirilmesi amaçlanan toplum kavramýný da bir anlamda toplama dönüþtürmez mi?

Konu bir yazýyla özetlenemeyecek boyutlarda geniþ ve karmaþýk.

Antropolojiden-sosyolojiye, ilgili bilimlerle araþtýrma-inceleme alanlarý ve tüm insanlýk tarihiyle iç içe. Bu nedenle günlük yaþamdan birkaç örnek, þimdilik yeterli olabilecektir…

Normal zekâlý her insan, örneðin kýrmýzý ýþýðýn salt bir renk deðil, iletiþim aracý olduðunu bilir. Bu gerçek, yaya ya da motorize her insan için geçerlidir. Yine de hemen her günün her anýnda; geçiþ hakkýnýn hakkýný vermek istemeyen insanlarýn sayýsý azalacaðýna artýyorsa orada, o toplumda bir sorun var demektir.

Olumsuz ana baþlýðý altýnda, davranýþ bozukluklarý olarak adlandýrýlan bu ve benzeri örnekler salt trafikle sýnýrlý da deðildir.

Örneðin, genel olarak temiz olan evlerin hemen dýþý açýk hava çöplüklerine benziyor, çoðu yerde.

Ýnsanlarýn önemsendiði iddiasýyla, “görüþlerinizi-yorumlarýnýzý siz de yazýn” diyerek, söz hakký tanýnýyor isteyenlere.

Görüþler-yorumlar sýralanacaðýna, olur olmaz yanýt vermeyi amaçlayanlar daha çok sýralanýyor… Yorumlara yorumlar yazýlýrken, tartýþmalar kýsa sürede aðýz kavgalarýna dönüþüyor. Kýzgýnlýklar tehditlere dönüþürken, küfürler havada uçuþuyor.

“Bu çocuða bakýp yetiþtirirken, yarýnlara nasýl hazýrlarým?” diye, bir an olsun düþünülmeden yaþama merhaba diyen çocuklarý için sorumluluk duymayan anne-babalar, bir baþka sorun.

Onlara eklenen anne ve babalarýna sahip çýkmayan çocuklar, diðerlerini yok saymaya çalýþan özel bireyler, “bana deðmeyen yýlan bin yaþasýn” ve “benden sonra tufan” diyebilenler… “Bu fani dünyaya bir daha mý geleceðim?” diyen, ancak her fýrsatta o dünya mallarýný dünyalýklarýna eklemek adýna her þeyi yapanlar ve diðerleri…

Sistemler kendiliðinden gelip toplumlarý otomatik olarak yönetiyormuþ gibi, her sorunu salt sisteme baðlayýp, insanýn sorgulanmamasý… Bütünü oluþturan birim insanýn sunulanlarýn yalnýz sonucu olduðunun düþünülmesi… Sunulup, yaþananlarýn nedeni insanýn unutulmasý…

Ekonomik dengeleri bozulan insanlarýn tamamýnýn, örneðin hýrsýz olmadýðý günümüzde; çöplerden topladýklarýyla yaþamaya çalýþan sayýsý belirsiz insan…

Ekmek çalanla, hýrsýzlýðý kolay geçim yolu adýna iþ edinenlerin ayný yasalarla yargýlanmalarý ve yazmakla, ne yazýk ki sonu gelmeyecek gibi görünen diðerleri…

Hani, nerede hak, adalet, insan haklarý, sosyal toplum ve olmazsa olmaz diðer toplumsal özellikler?

“Dört yanýmýz düþmanla çevrili” demekle yetinmeyip, “herkes bize düþman” diyenlerin, düþünmeden ardýna takýlmalar ve rahatlamalar…

“Bizim bizden baþka düþmanýmýz yok!” diyerek, dikkatleri çekmeye çalýþanlara hiç zaman ayrýlmamasý…

Halk ve halklar kavramýný ucuzlatanlarýn, insana raðmen insaný istediði gibi yönlendirmesine izin vermek, yetinmeyip onaylamak…

Halk kavramý, toplumdan ayrý mýdýr? Toplum kavramý, halk temeli üzerine geniþleyerek oluþmaz mý?

Yalnýzca þikâyet ederek, yaþatýlmak istenilenleri izlemek, çözüm müdür? Olabilir mi?

Toplum olarak sevinçleri, huzur ve mutluluðu neden unuttuk? Yoksa geçmiþte de yok muydu? Olduðunu düþünenlerin tamamý yanýlýp, kendisini mi kandýrýyor? Unutmadýk ve aslýnda yoktu da, bazýlarýmýza mý öyle geliyor? Yarýnlarda da bugünler için ayný unutkanlýklardan söz edilecek mi?

Abartanlar vardýr kuþkusuz.

Ancak asýl abartý, birey olarak üzerine düþenleri yapmadan, salt þikâyet ederek her ama her olanaðýn yaþamýnda ve koþulsuz yer almasýný beklemek olmalý…

Konular bütünüyle gerçek dünyayla, fiziki, yaþadýðýmýz dünyayla, insanca yaþamayý amaçladýðýmýz dünyayla ilgili. O dünyanýn gerçekleri de dünya kadar gerçek.

Fiziki dünyada fizik yasalarý geçerlidir. Fizik yasalarýna göre hiçbir yapý, çatýdan baþlayarak yapýlmaz, yapýlamaz.

Temelden baþlama önceliði, yerçekimini ortadan kaldýrmadýkça zorunludur. Benzer biçimde toplumlarýn yerçekimi de, insanlarýný kapsarken, bir arada tutabilen deðerler bütünü olarak adlandýrýlabilir.

Yerçekimsiz ortamda yapýlandýrma çok farklý, özel ve ayrý bir konudur. Bu nedenle yerçekimine benzetilebilecek deðerler bütününün olmadýðý toplum, farklý ve ayrý bir teorinin konusu olmalýdýr.

Temelsiz hiçbir bina, çatýdan baþlayarak yapýlamazken; yaþamýn, yaþam sanatýnýn temelinde de insan vardýr. Temel ne ölçüde yeterliyse, üst yapý da o ölçüde yeterli olacaktýr.

Ýþte o zaman kalabalýklarýn bir arada olmalarý toplum olarak nitelendirilebilecektir. Daha önce deðil…

Öncesinde sürekli yaþananlara bakýlýrsa o kalabalýklara toplum deðil, ancak toplam denilebilir…


Nisan 2010, Ýstanbul
Ertuðrul Asým Öztürk