Zaten tüm bu olup bitenler, ister olumlu olsunlar, isterse olumsuz olundular; hepsi insana göreydi. Bunlar insana göre olmakla somut aklý oluþmaydýlar. Oluþan somut akýl da yeni ve gerçekçi bir mana anlamasýný oluþmaydý.

Soyutlamanýn bir yaný, evreni var eden; evrensel süreçleri var eden bir mana anlamasýný olgunlaþtýracaktý. Çeþitli kýrýlma yansýmalarýyla oluþan soyutlamalar bu türden evreni anlamayý da süreç kýlmanýn mana anlamasýna dönüþecekti.

Bir süreç durum, þimdiye göre geçmiþte kalmakla ve þimdi içindeki olaylarýn benzer tip görev eþleri olmasýyla, mana kýlýnmakla pek çok süreç soyut olup tasavvur olunmaktaydý.

Birçok soyut olan süreçler, yine de somut gibi yakýn gibi duruyordular. Önceden beri yapýla gelmekle alýþýlan, süre giden, gelenek olan ortaklaþmacý süreç; þimdi kesintiye uðramýþ olmakla ve ortada olmamalarýyla bir hayale dönüp, anýmsanmakla; aný canlanmasý yapýyordular.

Bu göz önüne getiriþler ne kadar soyut olursa olsundu, onlar için çok yakýn ve somut gibi duruyorlardý.

Bu kez de mal, mülk sahibi kýlýnan efendiler yeni hal tarzý içindeydiler. Yeni hal tarzý içinde olmalarý ile eski alýþmalarý olan düþünceler birbiri ile çeliþiyordu. Ýki hali kýyaslamaya baþlýyordu. Israrla takibinde olduðu yeni durum, yadýrgatýcý gibiydi. Eski alýþma durumuna göre yeni durum yalan yalan olmakla az çok soyut gelmiþti.

Yeni durumlarý içinde olan efendiler görünüþte somut insan biçimindeydiler. Ama mal mülk sahibi efendiler yönetici konumunda olmalarýyla bunlar da ilah gibi karar alýcýydýlar.

Efendiler kendilerine muhtaç bulunan malsýz mülksüz olan kölelerle pek görüþmemeye baþladýlar. Efendiler ve köleler arasýna aracý görevliler girdiler. Yani efendi ve köle arasýna mesafe girdi.

Yani efendi ile köle birbirinde uzaklaþtýlar. Bu uzaklaþma; muhtaçlýðý olan kölelerde bir aþaðýlýk kompleksi olmakla ve aþaðýlanma oluþla belirdi. Kölenin muhtaçlýðý günlüktü. Oysa efendinin köleye muhtaçlýðý bir süre bekleyebilirdi.

Efendinin bekleye bildiði süreler boyu kölenin muhtaçlýðý, köleyi efendiye ulaþma tavýrlarý ve tutumlarý içine soktu. Bu tutum, kölenin efendilere karþý olan eðilimlerinde yeni bir takým tavýr düzenlemelerini oluþuyordu.

Kölenin yeni tavýr düzenlemeleri efendiye yaklaþmaktý. Onu övgülerle hoþ tutup gönlünü yumuþatmaktý. Kölenin kendi muhtaç oluþuna böyle karþýlýk bulmasýydý. Bu süreç kölenin efendi emrine amade olmak için hamur kývamýna gelirle biçimlenmesiydi.

Bu hazýr oluþ durumu karþýlýklý gözden geçirildi. Bu, kölenin gözden geçirilen kontrata, baþ üstüne; âmin demesi oldu. Süreç tekrarlarý bu þekildeydi. Her þeye muhtaç olan kul ile hiçbir þeye ihtiyacý olmayan pozunda görünen efendi þeklinde cereyan ediyordu. Muhtaç olanýn muhtaç olmayana duygu eðilimleri vardý. Bu eðilimler korku, kaygý, güven duygusu gibi giriþmeler içinde kotarýlýyordu. Kölenin bu tutumu kendisini acýndýrýrla dalkavukluk þeklinde de geliþti.

Köleden efendiye (kölenin kendi muhtaçlýklarýna karþý) bir saygý sevgi, bir yüceltme tutumu oluþtu. Bu aslýnda kölenin efendiye muhtaçlýk belgesiydi. Bununla efendiler kendi üzerlerinde bir yücelme bir ululuk duydular.

Köleler bu ululuk ve yüceliðe saygý sevgi gösterili seremoni içinde el etek öptü. Diz dövdü. Yerlere eðilip, efendisinin ayaðýný öptü. Anlýndaki kölelik damgasýný efendinin ayaðýna sürdü. Anlýndaki kölelik iþaretini efendinin bastýðý yere sürdü.

Bu seremoni her karþýlaþmada, her huzurda olmada efendi ile köle arasýndaki kontratýn onaylatma, olmasýydý. Bu köleci seremoni, þapkasýný meydana asýp ta gelip geçen halkýn kralýn gýyabýnda kralýn þapkasýný selamlama ritli otoriteye dönüþtü.

Giderek bu tutumda, þapka yerine efendinin görüntüsü kiþi içinde belirdi. Köle efendini bu görüntüsüyle konuþtu ve kendisini yargýlamaya baþladý. Köle þimdi efendinin bu görüntüsüne tazimde bulunuyordu. Kendi, iç denetleme mekanizmalarýný oluþuyordu. Tazimde bulunma aykýrý düþünmeyi önlüyordu.

Aslýnda muhtaçla deðil gibi görünen efendinin de, köleye karþý muhtaçlýðý vardý. Efendinin kölelerde kendisine tazimde bulunmasýný istemesi efendinin otoritesini tanýtma muhtaçlýðýydý. Bu efendinin kölelere karþý olan eksiklik duygularýydý.

Efendi köleliðin baþlangýç aþamasý içinde ayaðýnýn yer tutmasý için ve genel yarara karþýn özel yararý konumlamak için bu duygularýný henüz gösteremiyordu. Ýlerde acýyan merhamet eden lütufta bulunan olmakla köle emeðine duyduðu bu muhtaçlýðýný gizlemelerle ortaya koyacaktý.

Ne var ki efendinin acziyet gibi hissettiði muhtaçlýðý; tazim edilmenin ardýna saklanacaktý. Köle de verimliliði artýrmak için merhametli oluyordu. Yoksulluðun kontrol dýþýna çýkan davranýþ sapmalarýna karþý efendi acýyan merhamet eden lütufta bulunan oluyordu.

Ki bu aslýnda efendinin kendisinin de rahatta güvende olup; az çok tedirginliklerinden kurtulmasýydý. Bu mal sahibi olmanýn; mal mülk sahibi oluþ yoksulluk karþýsýndaki pozisyonunu korumanýn baþka tür baský ve basýncý olan tedirginlikti.

Yani bu baský ve basýnç efendiden köleye doðru egemenlik olmakla birlikte; köleden efendiye doðruda bir tedirginliðe dönüþmeydi. Köleler her karþýlaþmasýnda ritüelime oldular. Kölelerin efendiye karþý ritüelime içinde olmalarý, efendi de kendisine tazimde bulunmanýn duygularýný ortaya koydu.

Bu kez de malikler, köleler içinde ýramaya baþladýlar. Malik olucular mal mülk sahipliðinin yönetendisi olmakla kraldýlar.

Özel mülk sahipleri, grup ve ittifak tüzelliði yerine kendi sýfatlarýný koydular. Sözleþme yapmanýn sözleþen bir tarafý oldular. Daha doðrusu ittifak tüzelliði gibi karar alýp buyuran otorite oldular. Tüzelliðin imaný yönetmesi gibi imaný ritüeli yöneten, bunun ritüellerini düzenleyen rahiptiler.

Tüzeli oluþ kiþileþmiþti. Tüzeli oluþ bu kiþiselliði ile Lugal’diler. Yani Lugal denen kral rahiptiler. Hem kendilerine mal mülk vermenin takdiri ile El’diler. Hem de El’in korumasý altýndaydýlar. Efendiler bu giriþmeler içinde ikili yansýma yaptýlar. Tüzelce etkileri kendi içlerine aldýlar.