Bir inþanýn Ýhtiras, görkem için daha büyüðünü yapmak olasýysa da; enerji sarfý ve kullaným gerçekliði baðlamýnda ihtiyaç fazlasýndan daha büyüðü veya daha azý, çok çok kural deðildir. Bu durumlar sizdeki bu eðilimi kýsýtlar.

Söz gelimi Ýki kiþilik savaþ arabasýný görkemli oluþ adýna elli kiþilik yapmak olasýdýr. Savaþ ta çok hýzlý olma nedeniniz vardýr. 50 kiþilik savaþ arabasýnýn hareket kabiliyeti kýsýtlýlýðý olacaðý nedenle siz bu tür savaþ arabasýnýn ihtiþam diye daha büyüðünü yapamazsýnýz.

Ama ihtiyaca cevaben büyüyen bir yapýya göre ileri teknik teknolojik koþullarý uygulamakla ilk büyük yapýlarý yapanlar da; geri teknolojiler karþýsýnda bir süre "ihtiþam gibi yansýmaktan" da kurtulamazlar.

Ýhtiþamla yapýlan tapýnak saray da böyledir. Büyüyen oligarþin yapý içinde her bir El yetenekli güç birliðinin ortaya koyduðu toplam baðýntý ile kapasite ileri teknik ve teknoloji olmakla entegre oldu. Bir oligarþin yapý bu ileri teknikleri diðerler oligarþin yapýlardan daha önce uygulayabilen uygarlýklar oldu. Nemrut gibi. Firavunlar gibi. Yani salt tarým toplumuyla, salt çoban toplumla ihtiþam olmuyordu.

Bu türden yapýlarýn iþleyiþi de kiþi sosyal mantalitedeki yansýma þekli de farklý uygulama ve farklý anlaþýlma oluyordu. Bilinen anlatým biçimiyle Nemrutluk, Firavunluk gibi oligarþin sentezler; köleyi son takatine kadar çalýþtýran verim ve sömürü olmakla zulümdü.

Köleyi son takatine yakýn yerde soluklandýrýp, sömüreceðinden de Nemruttan biraz daha azýný sömürmekle köleye, kölenin kendi köle emek gücü üzerinde bonus-promosyon yapan Ýbrahim, Hürmüz, Aton, Buhtunnasýr gibilerin kölecilik uygulamalarý karþýsýndaki kiþi algýlarý da; Nemrutlara göre adaletti, ihtiþamdý. Fark bir tarafta debdebe; diðer yanda da mütevazilikler biçiminde olacaktýr.

Sýrf debdebe için daha büyük yapýlar yapmak demek; daha çok koruma yapmak; daha çok boðaz besleyip daha çok olanla daha çok sorunla baþ etme demektir. Yine daha büyük bir yapý inþasý bir gereksinme karþýlanmasý olmadýkça; bir oligarþin yapýnýn diðer oligarþin yapýyý bu ihtiþam etrafýnda ittifaka çaðýrmak için çekim alaný oluþmasý gibi nedenler dýþýnda sýrf ihtiþam için yapý daha çok israftýr.

Aslan bütün ceylanlarý neden öldürmüyorsa; bir Nemrut ta, sýrf ihtiþam için gereðinden faza asker bulundurmaz olacaðý gibi gereðinden fazla büyük yapýlardan da büyük olasýlýkla kaçýnacaktýr. Ýhtiþama kaçýþ belirmesi, güç ihracý gibi meydan okuyuþ ta deðilse en çok ruh hastalýðý oluþtur.

Ýhtiþam veren yapýyý kapasitesi ile kullanamama nedenle kýsýtlanma olmasý; kendi kendine yýpranma maliyeti olmasý nedenle durup dururken daha büyük tapýnak pek pek yapýlmaz. Bu tür yapýlarda maliyet ve karþýlayacaðý bir kullaným hesaplamasý inþacý oluþ içinde kýsýtlama olarak karþýmýza çýkarlar.

Oligarþinin tapýnaklarý; monark Bay Erki dediðimiz El tapýnaklardan; kullanýmca çok çok daha büyüktü. Ýþte El tarzý algýlar oligarþin algýlarý elbette ihtiþam olarak görecek ve elbette oligarþinin inþasý El'e göre her bakýmdan kullanýmca ihtiþamdý.

Oligarþi içindeki birleþen nüfus yoðunluðu bir kullanýmý artýrýr. Kullanýmca artan durum zamanca ve mekânca büyüklüðü artýrýr. Büyüklüðü artan kullanýmlar kendi görkemini artýrýr. Bu da ihtiyaçtýr. Bu tarz yapý ve kullanýmlarýn etraflýca organizesi ihtiyaca cevap verir þekilde düþünülmesi; görkemi artýrýr.

Deðilse ittifak içinde afaki bir "büyüklük iddiasýyla tapýnak yapmak" gerçeðe uygun deðildi. El mantýðý illüzyondu. Ama bu illüzyona raðmen yönetim ve üretim hareketi gerçeðe uygun biçimde yine de kolektif mantýkla yapýlýyordu. Kolektif mantýk içinde yapýlan takdirce kiþi çýkarla olan El imanlý sosyal mantýðýn bakýþý farklýydý. Sosyal mantýk bir yönüyle; inanç, iman, tabu, gelenek ve kültür mantýðýydý.

Sosyal mantýk; gerçek böyle olduðu için bu da böyledir demiyordu da bu; El'in dilemesi olukla böyle, diyordu. Olup bitenleri hep, El adýyla söyleniyordu. Oysa insan mantýðý nedenle oluþu; akýlca sorgulama; deneysel ve uygarlýk mantýðýydý. Sosyal mantýk gibi dogmacý deðildi.

Promosyon veren El’in, zülüm olan El tutumu karþýsýndaki farký, imandý. Promosyonlu tutumla zulüm olanýn farký ihtiþam olukla söyleniyordu. Ýman yokluðun nefsi karþýsýnda duran ihtiþam algýsý üzerine bina edildi. Günümüz de bile yobaz ve asalak olan lümpen mantýk; her yeni geliþme ve büyüme karþýsýnda imaný bu büyüme ve geliþmeyi dýþlamakla inþa etmezler mi?

Örneðin lümpen asalaklýk bu tarz geliþmeleri, bina ve zina artmasý olmakla yorumlamazlar mý? Ýman bina zina ikilemli nefis üzerine konumlanmaz mý? Elbette zulüm gören köle sosyal mantýðý o yapýlarý kendisine yöneltilen zulmün merkezi olan ihtiþam olarak ta görecekti. Böyle de bir gerçeklik vardý.

Ve yine sömürülen bir köle, kendi sömürülmesinden; kendisine promosyonlu ve bonuslu yaklaþan efendisinin bu tutumu karþýsýnda köle minnetle olacaktý. Kölenin promosyon kadarla Nemrut’u yermesi zaten Ýbrahim’i övmesi olacaktý. Bu nedenle Ýbrahim’i ihtiþamlý yapý, bu kez mütevazi ve kendisine lütuf yapýlan yer olarak görülecektir!

Sýrf ihtiþam ve büyüklük olsun diye bir oligarþi kendisinin kendi olan birçok heykelini tapýnaða koyup saygýnlaþmaz. Bu pek bilinen bir tarihin, tarzý deðildir. Olmaz olmaz da yoktu. Ama bir olmaz olmaz genel gibi kavranýp söylenmez. Ortada sömüren ve sömürülen vardý. Çeliþki ve prizma yansýmasý buydu.

Eðer sömürü en genel haliyle sefaletle dem sürüyorsa; uzaya gitmeniz de; Boðaz Köprüsü de lüks ve ihtiþam görülür. Sömürülen göz Oligarþin içinde geliþmeyi görmüyordu. Ortada birçok El tevhitle olan oligarþi tevhitleri vardý. Bu oligarþi; oligarþinin baþ Nemrut’u olan Lugal El Lugal heykelini panteonda sergiledi. Panteon sahibiniz olan El’in dýþýndaki diðer sahiplikleri Oligarþi içinde anlama sindirme iþiydi.

Oligarþi içinde diðer sahiplikleri anlama, sindirme, büyüme, geliþme iþi birçok El dikitini ayný ortamda zorunlu olarak sergileme olmakla “panteon” denen büyük ve ihtiþamlý yapýlardý. Panteon oligarþilerle ortaya çýkmýþtý.

Fakat Lugal El Lugal olanýn riyasetinde yapýlan sergileme yanýnda diðer ortak iradeli ittifaklýlardan olan El heykelleri de burada sergilendi. Gerçek budur. Panteonda birçok put olmasý azýtýp, sapýtýp önüne gelene tapan insanýn bir hüneri deðildi. El, kiþisi mal mülk dinmeli iliþkisinin meþruiyet kaynaðý olan mana anlayýþý olmakla kiþilere mal mülk veren tapu tesciliydi. Ýþte oligarþi ittifakýna gelen bay erkleri kendi tapu tescilleri olan kendi Eli ile o oligarþi içine geliyordular.

Kiþi, El’den kendisine mal mülk vermesini istiyordu. Mal mülk isteyen de kendisiydi. Mal mülk verecek olan da kendisiydi. Bu irade gücü kolektif üretim v e kolektif sahiplikten geliyordu. El; kolektif gücü ve kolektif üretimi kiþi gücü ve kiþi sahipliði oluþla söylemenin transkripsiyon çevirisiydi.

Mülk El’indi denmesi nedenle El, kiþisi sahiplikti. Sahipliði olan kiþi de El’in kendisine mal mülk verdiði kiþiydi. Doðada aðaç, ot, arazi meyve vs. vardý. Ama doðada mal, mülk te yoktu. Kiþinin mal, mülk sahipliði de yoktu. Sürülecek kadar olmayan iþlenmemiþ arazi mülk deðildi. Tarlada yetiþmeyen sebze meyve üretim ya da mal deðildi. El’in sahipliði nereden ileri geliyordu? Ya da El; malý, mülkü nerden veriyordu?

Hiç kuþkusuz ki sömürülecek olan kolektif emek gücünün ortaya koyduðu maldan mülkten veriyordu. Kime veriyordu? Hiç kuþkusuz ki kolektife göre olan kolektif sahiplik üzerinde iþ bilenin kýlýç kuþananýn olmakla El malý mülkü bunlara veriyordu. Yani þanslý olanlara veriyordu. Þanslýlar kimdi? Ýþ bilip kýlýç kuþananlardý.

Ýþ bilip kýlýç kuþananlar El düþüncesini oluþanlardý. El düþüncesini oluþanlar kýlýç kuþanýp iþ bilene mal mülk verenlerdi. El mana düþüncesi propaganda ve enfekte ortam ortaya korken; “malýn mülkün iyesi ilah deðil (kolektif olan deðil) El diyordu. El; her birimiz olarak biziz, bendim, bendin, bendi” diyordu.

El malýn mülkün sahibiydi. Herkes kendisi El olduðuna göre herkesin kendi mal mülk sahibiydi. Ýþ olup bittiðinde kolektifin yerinde malsýz mülksüz bir kolektif yapý ile içinde malsýz mülksüz çalýþacak üretim gücünden yoksun onlarca kiþi kalmýþtý. Mantýk El’e göre oluþmuþtu. Bu tarihi bir kýrýnýmdý.

Kolektifin gücünden yararlanmayý bilmeyen kiþiler, kendi olan kendi El olmasýnda yani kendi nefisleri peþine düþülmesinden tez vaz geçtiler. Sahipliði olan El karþýsýnda; iyeliði olmayanlarýn kendi EL’lerin onlarý, onlar da kendi El’lerinden vaz geçtiler. Yani kiþi kendi olan kendi El’ini terk etmiþti. El atýna binen çabuk inerdi. Baþkasýnýn kurnaz düþüncesini sahiplenen de El olma iddiasýnda çabuk vaz geçti.

Sahipliði olan kiþinin El’i; malsýz mülksüz grubun merkezine kondu. O grup, sahiplik verdiðine inanýlan o iyeliði olan kiþinin El’ inde, mal mülk beklemenin saygý lamasý içinde oldular. Mal mülk veren El gerçek olan El’di! Diðerlerine de “gerçekseniz haydi siz de mal mülk verin” diyecekti.

Ýleride mal mülk yetmezliði karþýsýnda büyüme ihtiyacý duyacak olan El; kendi sahipliðine de yeni bir mal mülk veremeyen El olmakla; El, bu kez de fetih yoluyla (sömürü yoluyla) kendi kiþisine (kendisine) mal mülk verip; Fetih sahibine; “senin El’in, seni fakir bulup zengin etmedi m?” Diyecekti.

Kurnaz ve sömürü mantýðý açýsýnda zeki olan El mana düþüncesiyle gücü ve manayý saygýlýma zaten ortadaydý. Ýlah olan kolektifi saygýlýma iþi þimdi de birçok olan El ile oligarþiyi yapan diðer El temsilcili sentezlerdi. Yeni mantýk oligarþin senteze göre oluþuyordu. Bunlarýn panteon içi sergilenmesi de hem mantýðýn hem köleci inþacý gerçekliðin belirmesidirler.

Yani Nemrut birçok heykelini tapýnaða koydurttu sözü; tarihi, olup biten süreci karartan bir çarpýtmadýr. Ancak bu söz belli bir öznel amaca göre de kendisini meþru etmek için söylenmiþtir.

El anlayýþlý düþüncenin, kolektif ittifaký parçalamasýndan sonra kendisinin izole bir ihsas ve ihdaslarýný ortaya koymuþtu. Kendini ihsas ve ihdasla oluþan El süreci sonrasýndaki dönem El tevhitçi oligarþiler dönemidirler.

Sömürü istilalarý, sömürü için fetih saldýrganlýðý ve ganimetçe yaðma talan dönemi vardýr. Ýsteyerek ittifaka teslim olan ya da zorla ittifaka alan Oligarþi vardýr. Oligarþinin tevhit El'i LUGAL EL LUGAL olmuþtu.

Artýk Lugal El lugal vardý. Lugaller lugali demekti. Ya da ittifak ettiði birçok lugal El'in üzerinde olan söz ve irade sahibi olmakla Lugaller Lugaliydi. Lugal bir Nemrut, þimdi; Lugaller lugali olan Nemruttu. Lugal El Lugal kavramýnýn, bir kendi ittifaký içine anlam ihracý vardý. Bir de ittifak dýþýna anlam ihracý vardý.

Yine Lugal El Lugal demek; bir oligarþinin kendi çevresindeki her bir oligarþin âleme göre olan Lugal El Lugal olma baský ve basýncý vardý. Bir de kendi içindeki her biri bir Lugal El olmakla bir iç âlem olmuþ olan El birliðine hükmeden, âlemler Lugali demenin baský ve basýncý vardý. Ýþte ihtiþamý olan Tapýnak ya da panteon; yalýn kiþi Lugal El’in sahipliðinde olmayan bir Lugal El Lugal, oluþtu. Ýhtiþam; El zamanlý monarþin duruma göre ihtiþam veya görkem oligarþinin tevhit gücü olandý. Tarihsel olana göre görece olan durumun belirmesiydi.