Türkiye’ nin öz mûsýkîsine radyolarda yayýn yasaðý konulup, toplumdan tam anlamýyla tecrid edildiði 1934 senesi Kasým’ýndan sonra da, Atatürk’ün mûsýkîye olan þahsî düþkünlüðünden bir þey eksiltmeyecektir.
O dönemin ünlüleri olan Safiye Ayla, Münir Nurettin ve diðer isimleri, Cumhurbaþkaný nerede ikâmet ediyorsa oraya çaðýrýlmakta ve dinlenilmekteydiler.

Kendisinin de icrâ esnasýnda zaman zaman katýldýðý bu konserler, adeta bir “fasýl”a dönüþüyordu. Nihayet, 6 Eylül 1936 günü, 20 ay önce radyolara konulmuþ olan Türk mûsýkîsi yasaðý kalkýyordu.
Her ne kadar radyodaki bu yayýn yasaðý kalksa da, Osmanlý mûsýkîsi daha bir on dört sene, her fýrsatta, sürekli acýmasýzca, itilip kakýlma macerâlarý yaþayacaktýr. Hatta , Demokrat Parti, 1950 senesinde siyasi iktidarý ele geçirse de, Ankara ve Ýstanbul radyolarýnda ancak, öz mûsýkîmizin emisyon yüzdesini bir nebze daha artýrmaktan öte bir ferahlýk getiremeyecektir. Zira, gelenek ve tarih düþmaný basýn, askerî ve sivil bürorasi, hepsinin ötesinde, o zamanki Türkiye’ nin kültür ve sanat tekeli olan Loca, buna daha senelerce fýrsat ve imkân vermeyecekti.

Tâ ki; 1970’ li yýllarýn ortasýnda kurulacak olan Türk Mûsýkîsi Devlet Konservatuarý ve onu tamamlayan Devlet Korolarý, mâlum kesimin sesini biraz daha kýsmasýný saðlasa da, zaman zaman yine kendilerinin, yaptýklarý müzik ile Rejim ve Devlet’ in resmî sesi olduklarý iddiasýndadýrlar.
Tâ ki 21. yüzyýla adým atmamýzýn sonrasýndaki ilk on yýlýn sonunda, özellikle, sayýlarý günbe gün artan Kültür Bakanlýðý Korolarý ve de özellikle baþta Ýstanbul olmak üzere, Büyük Þehir ve Ýlçe belediyelerinin milliyetçi kültür politikalarý icabý, inþaa ettikleri kültür merkezlerinde mûsýkîmizin gerek profesyonel, gerek amatör koro ve solistlerine açtýðý sahnelerinde, o belde sâkinleri bilâ ücret, hasret kaldýklarý besteleri büyük bir iþtiyak ile dinlemeye baþlayacaklardýr.

Ayný yýl yani 1936’ da Atatürk’ ün :”…Dellâlzâde’nin Isfahan Yürük Semâî’ sini okutmak üzere Ýstanbul’ dan Ankara’ ya davet ettiði Vasfi Rýza Zobu’ ya söylediði ‘BenTürk müziðini kaldýrýp, yerine Batý’nýn müziðini koyun demedim. Benim sözlerimi yanlýþ anladýlar ve ortalýðý öyle bir velveleye verdiler ki. ben de bir daha lâfýný edemez oldum…” demesi, bir ölçüde dolaylý olarak bir piþmanlýðýn ifadesidir. 1

Vasfi Rýza , Atatürk’ün :”…dilde de müzikte de yanlýþ anlaþýlýp,ters yönde yorumlanmaya müsait sözler söylemiþve bunu kendisi de itiraf etmiþtir...(Vasfi Rýza Zobu-YANLIÞ ANLADILAR-Görüþ ve Hâtýrâlarla Atatürk, Ý.Ü. Týp Fakültesi Talebe Cemiyeti Yayýnlarý, 1.Ýstanbul, 1962 s. 43-44; bu belge Zorlu’ nun sesinden Ankara radyosu diskoteðinde de mevcuttur)” 2

Türk Mûsýkîsi yasaðýnýn radyolardan nasýl kaldýrýldýðýna dair ilginç bir anekdotu da Atatürk’ ün uþaðý Cemal Granda anlatýr :
“…Radyolarda Klâsik Türk Musýkîsi çalýnmasý yasaðý bir süre sürdü. Bir gece sofrada Atatürk, konuklar arasýnda bulunan bestekâr Sýtký Bey’ in ud ve tanburunu, eþi Vasfiye Haným’ ýn sesiyle coþarak dinledikten sonra:
-Sýtký Beyefendi gidip Ýstanbul ve Ankara radyolarýnda birer konser veriniz, dedi.
Bu sözlerle radyolardan kaldýrýlan Klâsik TürkMusýkîsi, yeniden konulmuþ oluyordu…” 3

On yedi yýldýr, ülkenin kaderine neredeyse tek baþýna hükmeden bir Devlet Baþkaný, bu ifadesinde her ne kadar niyet beyaný yapýyorsa da, yaklaþýk 20 aydýr radyolarda emisyon alamayan Türk Musýkisi’ nde zýmnen yanlýþ yapýldýðýný da kabulleniyordu.
“…Atatürk’ ün Savarona yatýnda bir akþam yasaktan haberi olmadýðýný söyleyip, radyodan fasýl dinlemek istemesi üzerine yeniden kondu. Ama bu arada, kendi radyosunda kendi müziðini bulamayan Türk halký “Sawt-el Arab min’ el-Kahire” nin, Tahran’ ýn ve Yeni Delhi’ nin hangi dalgada kaç metreden çýktýðýný öðrenmiþ oldu…” 4

Radyo’ ya kadar her yerde engellenen Türk Musýkîsi’ ni, Mustafa Kemal Cumhurbaþkanlýðý kurumunun içinde tuttuðu Riyaset-i Cumhur Fasýl Heyeti topluluðundan ve dönemin en büyük seslerinden, adeta kapalý giþe olarak dinlemeye devam ediyordu.

Burada yeni bir paragraf açmak gerekiyor ki, o da Atatürk’ ün Türk mûsýkîsi severliði bir gerçektir. Kendisi, zaten öðrenciliðinden itibaren, Türk mûsýkîsi dinleme alýþkanlýðý kazandýðý, Harb Akademisi’ nde kurmay öðrenci iken, bestekâr Bolâhenk Nuri Bey’ den Türk mûsýkisi dersleri aldýðý da, bilinmektedir. Atatürk’ün bu zevkini, Devlet Baþkaný olduðu yýllarda da, aralýksýz devam ettirdiðini görüyoruz. Huzurunda konser veren sanatçýlarla zaman zaman yaþadýðý ilginç olaylar söylenip yazýlmýþ, bunlar deðiþik pesperktiflerden yorumlanmýþ, beðenilmiþ veya eleþtirilmiþtir. Bunlardan bazýlarýna baktýðýmýzda:

“…60 yýl boyunca yazýlan kitaplardan ve yazýlardan O’ nun Türk Musýkîsi repertuvarýndaki bir kýsým þarký ve türküleri bizzat söyleyecek derecede bildiði , hoþlandýðý gerek köþkte ve gerekse Saraydaki, hatta yatlardaki yemekli toplantýlarýnda devrin isim yapmýþ hânende ve sâzendelerini ayrý ayrý veya topluca dinlediði, sýnadýðý, aþaðýladýðý, övdüðü hususlarý iþlenmiþtir. Devrin , demokratik olmayan kendine özgü koþullarý ve dekoru içinde müzisyenlerin, yoðun bir trafiði vardýr.

Yoðun olduðu kadar da heyecan dolu bir trafikdir bu. Safiye Hanýmlar, Deniz Kýzý Eftalya’ lar, Selahaddin Pýnarlar vd. nin gece yarýlarý, sabahlara karþý oradan oraya taþýnmalarý, Münir Nureddin’ in baþýna konan bir bardaða niþan alýnmýþ halde gazel okumalarý, Ýnce Sâz Hey’ eti ile orkestra’ nýn repertuvar deðiþimi suretiyle sýnanmalarý, Reþit Paþa Vapuru’ nda bigâne kalýnan Cesar Frank kentetini çalan alafranga üstâdlarýnýn düþ kýrýklýðý, Sarayburnu’ nda dinlenilenMýsýr’ lý Muganniye Müniretü’l Mehdiye Haným’ýn konserini müteakip çalýnan ARAP MÜZÝÐÝ olmasýna bakýlmaksýzýn,Türk Müziði’ nin Ulus’ un duygularýný olumsuz yönde etkilediði savýnýn dile getirilmesi…” gibi, bu tip meþklerde çok deðiþik, hatta çok aykýrý durumlar da ortaya çýkýyordu. 5

Yine öyle bir akþam sonrasýnda, Atatürk’ ün mâlum, sohbet oldukça koyulaþmýþtýr. Sahnede de o yýllarýn ünlü bir sesi haným þarkýcý, programýný bitirip, Atatürk’ ün yanýna gelir:
“ (Burhan Felek’in 22 Haziran 1980 rarihli Milliyet’ te anlattýðýna göre)…Atatürk merhum, bir içki sofrasýnda hoþuna giden bir artist kadýna15 bin liralýk bir çek imza ederken Reþit Galip Bey, Atatürk’ e:
-Paþam! Bu para merhum pederinizden mi size kaldý?
Diye soracak olmuþ…” 6

Reþit Galip’ in bu sorusuna karþýlýk Atatürk, yazdýðý çeki o haným sanatçýya vermeyecektir. Ancak ayný Reþit Galip de, de bir daha köþke çýkamayacaktýr. Burada düþündürücü olan husus, Reþit Galip’ in bu pervasýzca çýkýþta ve sonrasýnda cezalandýrýlmamasýndaki gücü nereden aldýðýdýr.
Reþit Galip , 1932’ de Millî Eðitim Bakanlýðý’ na getirilecek kadar Atatürk’ ün ve rejimin güven duyduðu bir kiþi idi. Ancak o güne kadar ki davranýþlarýnda da açýk sözlülüðü ve lafýný esirgemeyen bir kiþilik örneði veriyordu.
O yýllarda Müzeyyen Senar’ da yeni yeni popülerleþmeye baþlamýþtý.Atatürk de bir vesile ile kendisinden haberdar olmuþ ve kendisini çaðýrtmýþtýr.Sonrasýný Senar’ dan dinlenleyelim:

“…1936 Aralýk ayýnda (kemanî Nubar Tekyay vasýtasýyla) Dolmabahçe Sarayý’ na çaðýrtýr.
Çaðýrdýðý akþam Atatürk, Müzeyyen Senar’ ýn ensesinde topladýðý saçlarý ve eþi Ali Bey’ in býyýklarýnýn kesilmesini emreder. Yaveri vasýtasýyla götürüldüðü berber istenileni yapar. Müzeyyen Senar heyecanlýdýr. Atatürk:
-Otur bakalým yanýma…Çekinme…Eðer böyle yaparsan o güzel sesini nasýl dinleriz? der…
Atatürk bunlarý söylerken Salih Bozok ve Kýlýç Ali hemen yaný baþýndadýr…” 7

Müzeyyen Senar’ ýn anýlarýnda bir de, Atatürk’ ün son günlerinde kendisini Savanora Yatý’ na davet edip; Kemanî Tatyos’ un “Uþþak” Cânâ rakib-i handân edersin’ i ile, Selahaddin Pýnar’ýn “Hüzzam” Aþkýnla sürünsem eserlerini istediðini anlatmaktadýr. 8

Atatürk’ün mûsýkî zevkinin belli bir türden ziyade çeþitli müzik türlerinden eser bazýnda tercihleri bulunduðu elimizde önemli anekdot ve belgeler den anlaþýlýr. Atatürk’ ün demiryolu ile yurt içi gezilerinde , kompartýmanýnda çaldýðý 70 civarýndaki taþ plâk bu gün TCDD müzesinde koruma altýndadýr. Bu plaklar mercek altýna alýndýðýnda Klâsik Batý müziðinde Bach ve Beethoven’ in eserlerine, klâsik Türk mûsýkîsinde, Selahaddin Pýnar’ýn besteleri ve M. Nureddin Selçuk’un yorumuna, zeybek ve bahriye çifttellisi gibi enstümantal parçalara raðbet ettiði görülecektir.
Mustafa Kemal Sofya’ da izlediði “Tosca”operasýndan oldukça etkilendiðini ve bu operayý çok sevdiðini biliyoruz.

Ayrýca CSO sanatçýlarýndan Enver Kapelman, anýlarýnda Atatürk’ ün en çok halk müziði, oyun havalarý ve operetlerden hoþlandýðýný belirtmiþtir.


Salih Zeki Çavdaroðlu
16 Mayýs 2020


DÝP NOTLAR :

1 Cinuçen TANRIKORUR, Müzik Kimliðimiz Üzerine Düþünceler, Ötüken Yayýnlarý, Ýstanbul, 1998, s.59

2 Cînuçen TANRIKORUR, Medyada Müzik mi ?, Yeni Türkiye Dergisi, sayý:12, Medya II

3 Cemal GRANDA, Atatürk’ün Uþaðý Ýdim, Hürriyet Yayýnlarý, Ýstanbul, 1973, s.122

4 Cînuçen TANRIKORUR, ”a.g.e”, s.296

5 Ruhi AYANGÝL, Müzik Devriminin 60. Yýlýnda, Yeni Türkiye, 1-2, Kasým-Aralýk, 1994, s.100

6 Ahmet KABAKLI, Temellerin Duruþmasý, Türk Edebiyatý Vakfý Yayýnlarý, Ýstanbul 2000, s.303

7 Radi DÝKÝCÝ, Cumhuriyetin Divasý Müzeyyen Senar, Remzi Kitabevi, Ýstanbul, 2006, s. 73-74

8 Radi DÝKÝCÝ, ”a.g.e.”

https://ferahnak.wordpress.com/2020/05/16/osmanli-musikisi-nin-radyolardaki-yayin-yasagi-bitiyor-2/