Yaklaşık beş yıldır, aralıklarla çalıştığım Tigris Mühendislik Ltd. şirketinin isteği üzerine Kuzey Irak’ta Erbil kentinde yapılacak Selahaddin Üniversitesi Kampus Projesi ihalesi için Erbil’e gittim. 6 Mart’ta işi kabul ettim, 8 Mart’ta pasaportum çıktı, 9 Mart’ta Erbil’deydim, 11 Mart’ta da döndüm. Bu kadar kısa bir sürede gördüklerim size sınırlı fakat yeterli bir Erbil ve Kuzey Irak profili verebilir. Gereksiz hiçbir detayı yazmayacağım.

İş belli olduktan sonra iki mimarla birlikte uçakla Diyarbakır’a gittim. Mimarların biri Mimar sinan Üniversitesi öğretim üyelerinden Prof. Nihat Güner, aslen Siverekli, ancak 1950’de İstanbul’a gelmiş, (geliş o geliş) Kürtçe bilmeyen bir kişi. Diğeri, tanınmış mimarlarımızdan Turgut Toydemir’in genç mimar oğlu Mehmet Toydemir. İhaleye iki grubun katılacağı söyleniyor, ancak rakibimizin kim olduğunu bilmiyoruz. Power Point ile bir sunuş hazırlanmış. Ortaklarımız, İstanbul’dan Piramit Mimarlık, Amerika’dan Cannon Design, mühendislik hizmetleri için Ankara’dan Tümaş.

Erbil’de havaalanı var ancak iki nedenle kullanılamıyor. Biri, Türkiye Kuzey Irak’taki yönetimi tanımıyor. İkincisi oralarda dolaşan bir sivil uçak kolaylıkla düşürülebilir. Sabah altıda başka bir ulaşım şansı olmadığı için uluslar arası kayıt yaptırmış iki taksi ile Habur sınır kapısına doğru yola çıktık.

Habur’a ulaşana kadar geçen dört saat içinde yollarda kilometrelerce uzayan 01’den 81’e kadar plakalı tanker, TIR, kamyon kuyrukları gördük. Tankerler boştu fakat kamyonlar ve TIRlar tepeleme yükle doluydu. Yollar yetersizdi ama anlaşılan sınır hizmetleri de yetersizdi.

Yolda üzücü bir olay oldu. Şoförümüz tam yetişkin olmamış bir köpeği aptalcasına ezdi. Orada ağlayacaktım ama kendimi tuttum. Arabanın radyatörü patladı. Taksi değiştirmek zorunda kaldık. sisler içindeki eski Mardin’de mola verip salaş bir yerde sabah çorbası içtik. Burada bize bir mimar daha katıldı.

Yol boyu gördüğümüz kasabaların, köylerin perişanlığını, çamurlu yolları, bezgin yüzleri saymazsak, başka önemli bir olay olmadan Cizre, Silopi üzerinden sınır kapısına vardık. Çıkışımız Yeşilköy havaalanında uçakla çıkışa benzemiyordu. Taksilere öncelik tanınmasına rağmen 5-6 kontrol noktasından geçtik. Söylendiğine göre bazı polis memurları, gümrükçüler öğlen yemeklerinde işi bırakıp bazen iki saat dönmüyorlarmış. Gereksiz yere zorluk çıkarıyorlar ve insanlara iyi davranmıyorlarmış. Aramızda bundan şikâyetçi olanlar vardı. Ben eskiden pasaport almak için 1 ay beklendiğini, bu işlerin de zamanla düzeleceğini söyledim. Eşyalarımız askerler ve gümrükçüler tarafından ayrı ayrı arandı. Gümrükçü üniformaları gözüme çok garip göründü. Adamlarda saç sakal birbirine karışmış, gömleklerin altı dışarıda, sanki hiç bilinmeyen, alakasız bir ülkenin (örneğin Sırbistan) insanlarıymış gibi bir görüntü vardı. Gümrük yapıları gecekondu gibiydi. Türkiye’ye hiç yakıştıramadım.

Uluslar arası taksiler sınır geçebiliyor. Bütün işlerimiz tamamlandıktan sonra Habur çayını geçip karşı kıyıya vardık; yani Irak’a, yani –şimdilik öyle söyleyeyim- Kuzey Irak Kürt Özerk Bölgesine. Burada da yapılacak işlemler vardı. Bizi bir yapıda bekleme odasına aldılar. Burada çay ikram ettiler. Gözüme çarpan ilk şey Arapça yazılar ve Barzani’nin resimleri oldu. Her yerde silahlı kişiler var. Buradakiler kendilerine Iraqî Kurdistan diyor. Bana söylendiğine göre Türkiye resmi olarak bu söylemi ve Kürt bölgesini bir devlet olarak kabul etmediği için pasaportlarımıza işlem yapmadılar. Onun yerine mühürlü imzalı bir bilgisayar çıktısı verdiler.

İşlemler bittikten sonra Zaho yakınlarında arabaları değiştik. Kürt şoförler geldi. Hep Kürtçe müzikler dinliyorduk. Şoför beni düşünerek bir Türkçe kaset çalmaya başladı. Burada yine yol boyu Türk tankerlerine, TIR’larına kamyonlarına rastladık. Her yerde Arap harflerinin yanında Türk firmalarının ilanları, reklâmları, Türkçe yazılar görünüyordu. Dohuk’ta Cesur Restaurant’ta yemek molası verdik.

Burada bir kişiye üç kişinin yiyebileceği kadar porsiyon geliyor. Ne kadar tıkınsanız yemek bitmiyor.
Burada Hasan Alagöz isimli bir Iğdırlı ile tanıştık. Bu kişi -herhalde HADEP’ten- Iğdır belediye başkanlığına aday olmuş, kaybetmiş. Yanılmıyorsam seçimi MHP kazanmış. O da seçime hile karıştırıldığı gerekçesi ile dava açmış. Şimdi 5300 seçmenin ifadesine başvuruluyormuş. Söylediğine göre bu dava Türkiye Cumhuriyet tarihinin en büyük davası olmuş. Detayını, bu kişinin nasıl biri olduğunu bilemem ancak, “Ben,” diyor Hasan Alagöz, “Türkiye’nin bölünmesini kesinlikle istemem. Öyle bir niyetim yok. Açtığım dava tümüyle demokratik, yasal haklarım içindir.” Bu sözün samimiyetine inanmak için küçük bir hatırlatma yapayım. Bulunduğumuz yer Türkiye değil, Dohuk, Kuzey Irak Kürt bölgesi, benden başka herkes Kürt.

Dohuk’tan Erbil’e giden bir otoban varmış. Ancak güvenli olmadığı için, anladığım kadarıyla Kürt bölgesinden çıkmamak için daha kötü olan tepelik yollara saptık. Bütün kent, kasaba giriş çıkışlarında kontrol noktalarından geçiyoruz. Bazı kentlerde trafik ışıkları ve polis arabaları var. Bunlardan çevrede bir başıboşluğun olmadığını, bir düzenin varlığını anlıyoruz.

Tepe yollarında hiçbir işaret, yer çizgisi yok. Yüzey bozuk ve dar. Büyük bir kaza gördük. Trafiğe yeni çıkmış bir Amerikan cipi ve bir Japon arabası çarpışmış. Birbirlerine çok hızlı girmişler. Herhalde kesin ölü vardı (Bu Vizontele’de Yılmaz Erdoğan’ın sözü).

Erbil’e ulaştığımızda hava kararmıştı. Yeni açılan Sheraton Oteli’nde yer olmadığı için Chwar Chra (Çar çıra okunur, dört ışık anlamına gelir, kapısında dört tane gaz lambası resmi vardı) Oteli’nde kaldık. Chwar tavlada bildiğimiz cıhar, çıra, çıra. Otele girişte eşyalarımız ve üstümüz arandı. Kapıda kalaşnikoflu, sivil giyimli adamlar vardı. Ben gülümseyince onlar da gülümsediler. Resepsiyon görevlisi Türkçe biliyordu. Otele yerleştik. Odada Vestel marka bir televizyon vardı. Klima da Vestel marka idi. Fişler İngiliz malı prizlere uymadığı için zorluk yaşanıyordu. Lavaboda Arko sabunlar vardı. Aşağıda, genel tuvaletinde Serel marka pisuarlar...

Ertesi gün bizim seminer sunuşumuzu yapmak üzere Üniversiteye gittik. Girişte yine arandık. Birçok kişi kıyısından köşesinden Türkçe biliyordu. Sunuş, sorular, yanıtlar İngilizce oldu. Ancak Kürtçe de konuşuldu tabi. Üniversite ve öğretim üyeleri bizim ODTÜ benzeri idi. Kesinlikle bağnazlık, ilkellik yoktu. Kahve molasında ve yemekte çok iyi ilişkilerimiz oldu. Kürtçe bilmediğim için İngilizce konuştum. Bazen Siverekli, Kürtçe bilmeyen mimarımıza çevirmenlik yaptım.

Kentte korkulan ve sevilmeyen kişiler, Araplar. Çünkü Saddam yanlısı, kökten dinci oluyorlar ve canlı bombalık yapanlar onların arasından çıkıyor. Genel olarak bir sıkıyönetim yaşantısı sürdürülüyor diyebilirim.

Öğleden sonra rakibimiz grubun seminerini izledim; Tepe İnşaatın. Türkiye’nin en büyük inşaat firmalarından biri. Ancak konumuz yalnızca tasarım üzerine. O yüzden kazanma ümidimiz ve şansımız var. Tepe İnşaat Süleymaniye kentindeki üniversite ihalesini kazanmış; 300-400 milyon dolarlık bir iş. Bakalım ne olacak.

Ertesi gün dönüş için sabah 6’da kalktık. Lobide beklerken aralıklarla biri kadın, ikisi siyah derili, üç ABD askeri aşağı indi. Bizi ‘Hello’ diye selamladılar. Kadın asker başında miğferi, çelik yeleği ile, tam teçhizatlı idi.

Şimdi düşünelim. Gümrükte Türk yönetimi bizi başka bir yönetime gönderdi. Yani anarşiye yer yok. İki tarafta da güvenliğimiz bir güç tarafından sağlanıyor. Bir kara parçasında (büyüklük önemli değil) hakim durumdalar. Polisler var, trafik ışıkları var. Askerler, kontrol noktaları var. Bir yönetim var. Bir yerde verilen bir kâğıt ve basılan mühür başka bir yerde geçerli. Barzani “Talep etmedik ama devlet hakkımızdır” demiş. Barzani’nin Türkiye üzerinde emelleri olduğu söyleniyor. Böyle bir şey mümkün mü? Türkiye Kuzey Iraklı Kürtlere dost elini uzatmalıdır. Kesinlikle eminim ki dostlukla karşılık alacaktır. Burada işleri yokuşa sürerek, düşmanlık kazanarak her iki taraf için de yararlı bir sonuca ulaşılabileceğini sanmıyorum. Bu niyette olan kişiler bütün yaygaralarına karşın azınlıktadır.

Şu anda Türkiye resmi olarak Kürt yönetimini tanımadığı için böyle davranıyor olabilir. Bunda garipsenecek bir durum yoktur. Ancak değişmesi de mümkündür. Yönetim tanınır, olur biter. Çok basit bir değişiklik. Türkiye'ye getireceği artılar olacaktır. Buna karşılık bazı devlet yöneticileri Kürtler devlet ilan ederlerse savaş sebebi sayılacağını söylüyor. Kimle ve neden savaşılacak? Şu anda Kuzey Irak Kürt bölgesinde sayısız Türk firması iş ve para kazanmak peşinde koşuyor. Dediklerine göre yılda 15 milyar dolarlık bir ticaret kapasitesi varmış. Burada kısa sürede reklamlarını, mallarını gördüğüm firmaları, kuruluşları size sayayım:

VESTEL, BEKO, ÜLKER, SEREL, ARKO, LASSA, ETİ, HAYAT SU, Antakya Boru, Tigris Müh., PİRAMİT Ltd., TEPE İnşaat, Hazal Yapı, Sözer Ltd., sayısız nakliye firması, sayısız bireysel taşıyıcı... Türkiye’nin en büyükleri, Koç Sabancı, Çukurova, Zorlu Holding vs. hepsi orada. Olmayanlar gitmek için can atıyorlar.

Daha bilmediğim, görmediğim ne firmalar vardır. Bir de bunların üzerine bunların aracılığı ile karnı doyan insanları düşünün. Milyonları geçer. Bunları düşününce, bırakın savaş gibi iğrenç bir olaya girmeyi, ucunun kime dokunacağı açıkça görünüyor.

Irak büyük ölçüde ABD’nin, büyük ölçüde Saddam Hüseyin’in yüzünden bu hale geldi. Saddam Hüseyin bir diktatördü. Kötü duruma düştüğünde halkından destek göremedi. Bizim bazı aklı evvellerin ‘Dayan Saddam’ diye yazılar yazıp resimlerini basmaları gerçeği görmekten ne kadar aciz olduklarının bir göstergesi. Halkın desteğini almadan nasıl dayanacaktı? Şimdi yeni yöneticilerin akılları varsa birbirleriyle iyi geçinirler. Irak’ta seçimler yapıldı. Duyduğum kadarıyla Şiilerle Kürtler anlaşamamışlar. Ama anlaşabilmeleri gerekir. Sırada Sünni Araplar ve Türkmenler var. Onlarla da anlaşılmalı. Zor mudur? Zordur, ama olanaksız değildir.

Bunlar değil, asıl büyük düşman tezgâhı kurmuş, neler olacağına bakıyor. Herkesin birbirini doğramasını umuyor.