ÝNSAN VE DÝYALEKTÝK


1)GENEL BÝR GEZÝNTÝ
I)MADDÝ YAÞAM KOÞULLARI
insanýn çevresinde oluþan ve ondan baðýmsýz olarak geliþen ve
bizim bilincimizin dýþýnda olup yine de bilinçle kavrayabildiðimiz
diþsal koþullardýr.insanýn maddi yaþam koþullarý onun altyapýsýný
oluþturur.maddi yaþam koþullarýnýn olumlu-olumsuz gidiþi
durmaksýzýn sürer.
II)ALTYAPI
ikili bir karakter taþýr
a)üretici bir güç olarak insan (virtüel gerçeklik olarak ve düþünsel ve
sosyal)
b)varolan dünyayla iliþkileri olarak insan (aktüel gerçeklik olarak
insan;bilinçsel,sosyal,ekonomik,çevreyle olan oturmuþ statik
bilinçsel,sosyal,ekonomik iliþkiler.)
maddi yaþamýn koþullarý insanda gerilimli ve olasýlýklarla dolu maddi
bir altyapý oluþturur.
III)ÜSTYAPI
ortaya çýkmýþ bulunan altyapý,belli bir üstyapýyý oluþturur.
genel olarak bu üstyapý iki geniþ alanda oluþur.
a)nicelik olarak insan (karakter,sosyal durum,yaþama biçimi,maddi
üretim ve iþgücü olarak insan.)
b)nitelik olarak insan (fikir ve inanç,düþünebilme yetisi,ruhsal
güçlülük,yaþama bakýþ açýsý,kültür vs. olarak insan.)
c)bununla birlikte bazý insanlarda nicelik bazýlarýnda nitelik ön
plandadýr.)
IV)ALTYAPI VE ÜSTYAPIDAKÝ ZORUNLU DEÐÝÞÝM SÜRECÝ
a)zaman. (diyalektik deðiþim bir zamaný gerektirir.)
b)þartlar. (þartlar tam olarak olgunlaþmadan insan deðiþmez.)
c)karþýlýklý koþullamalar (insanýn üstyapýsý altyapýya baðlý olarak
ortaya çýksa bile üstyapý altyapýya herzaman olumlu-olumsuz bir
etki yapar.)
V)ÜRETÝCÝ GÜCÜN ÇELÝÞMEYE GÝDÝÞÝ
a)yabancýlaþma (üretici bir güç olan insan geliþimi süresince kendini
yeniden üretmek durumunda kalýr.bu durum üstyapýyý
etkilerken,insanda baþkasý olana yani kendinden baþkasý olana,dýþ
dünyaya karþý yabancýlaþma,hatta kendisine dahi bir yabancýlaþma
oluþur. altyapý ve üstyapý arasýnda ara bir konum olan yabancýlaþma
kendini yeniden üretme sürecinde özgürleþmeye doðru atýlan ama
geri yönelimli bir atýlýmdýr.)
b)özgürleþme (yabancýlaþmanýn dönüþtüðü þey olarak.insancýl
olarak özgürleþme,yabancýlaþmanýn bir olasýlýk olarak belirmesiyle
doðar ve geliþir.özgürleþme süreci üretici bir güç olarak insanýn
temel bir çeliþmeyle belirlenmesinin en üst noktasýdýr.bir yönüyle de
yabancýlaþma ve özgürleþme statik iliþkilere baðlý olarak ortaya
çýkar.
e)maddi yaþam koþullarýnýn hareketi sürekli olarak yeni olasýlýklarýn
ortaya çýkmasýný saðlar.bu olasýlýklar geri yönelimli de olabilir.bu
yabancýlaþmanýn içe dönmesine yol açarak çeliþmeyi örten ve
durduran bir içerik olarak düþünülebilir.
VI)ALTÜST OLUÞ
a)üstyapýnýn da etkisiyle insanýn maddi yaþam koþullarý sürekli
hareket halinde seyreder ve bilinç tarafýndan bilinir.ve yine üst
yapýnýn da etkisiyle üretici bir güç olarak insan geliþme,geriye gitme
ya da durgunluk gösterir.
b)geliþiminin belli bir evresinde (ki bu evre kiþiden kiþiye farklýlýk
gösterdiðinden dolayý tanýmlanamaz.) üretici bir güç olarak insan
bizzat kendi çevresel iliþkileriyle (bilinçsel,sosyal,ekonomik, çevreyle
olan oturmuþ bilinçsel,sosyal,ekonomik iliþkiler.) çeliþki haline düþer.
ya da baþka bir deyiþle:
c)insanýn aktüel gerçekliðiyle (þimdiki durumu) insanýn virtüel
gerçekliðinin (gelecek ve olasýlýk olarak beliren durumu) çeliþmesi.
ya da;
d)insanýn dinamik yönünün onun oturmuþ statik yönüyle çeliþmesi.
e)buradan sonra insanýn kendini ve statik iliþkilerini devirmesi
üstyapýyý da tamamen deðiþtirecektir.üretici bir güç olan insan yeni
bir çevresel iliþkiler statiðine geçer.
VII)BELÝRLENMÝÞ OLUMSUZLAMA KAVRAMI
a)þu unutulmamalýdýr ki; bu aþýlmýþ statik iliþkiler,üretici bir güç
olarak geliþen insaný da belirler.statik iliþkiler olmaksýzýn insan
üretici bir güç olarak beliremez.statik iliþkilerin en olgunlaþtýðý nokta
çeliþmenin ve üretici güç olan insanýn olgunlaþmaya baþladýðý
noktadýr.belirlenmiþ olumsuzlama kavramýyla yabancýlaþma bir
baðýntý vardýr.
b)bu statik iliþkiler hiçbirzaman ilerleme göstermez.sadece kendini
daha olgun bir konuma götürür.belli bir aþamada,aþýlmak
zorundadýr.ve çöpe gider.
c)maddi yaþam koþullarýnýn sürekli geliþimi üretici bir güç olarak
insaný koþullarken,iliþkileri de bir konumdan baþka bir konuma
taþýr.iliþklerin baþka bir konuma taþýnmasý yabancýlaþmayý ve
özgürleþmeyi ve üretici bir güç olan insaný belirler.
VIII)ÜSTYAPININ DEÐÝÞÝMÝ
a)bu nicelik-nitelik olarak insaný tümüyle baþka biri haline
getirir.çoðu zaman nitelik niceliðe,nicelik te niteliðe dönüþür.insanýn
bu dönüþümü olumlu bir niceliði olumsuz bir nitelikle çatýþmaya
götürür.bunun sonucunda olumlu nicelik olumsuz niteliðin yerini alýr
ve nitelik olur.
b)fakat,maddi yaþam koþullarýnýn yetersiz düzeyde olduðu bir
ortamda geliþemeyen bir üretici güç olan insan üstyapýnýn da
yetersiz oluþuyla statik iliþkileri çürüme eðilimine terkeder.bu
toplumsal-bireysel yöndür.
c)insanýn deðiþememesinin getirdiði sonuçlar üstyapýsal olarak:
1)kötü bir karaktere,geri bir sosyal duruma,biçimsiz bir yaþama,kötü
bir iþgücüne vs...
2)inançsýzlýða,kültürsüzlüðe,geri bir bakýþ açýsýna ruhsal
dengesizliðe neden olur.
2)ÖZEL BÝR GEZÝNTÝ
I)KARÞITLARININ BÝRLÝÐÝ OLARAK ÝNSAN
a)insan sonuç olarak bir bütündür ve parçalara ayrýlamaz.bir
bütünün oluþabilmesi için de belirli noktalarýn dinamik bir toplamý
olmasý gerekir.insan bir bütün olarak parçalara ayrýlamaz derken
kastettiðimiz bütünlük,zaten çok parçalýlýðýn bir sonucudur.
b)insanýn bilincinde,ediminde vs. ortaya çýkmýþ her bir olgu
öncelikle:
1)kendi kendisiyle (yani yabancýlaþmasýyla)
2)kendi dýþýnda olanla her zaman bir karþýtlýk içerir.
c)insan için her bir olgu kendisine bir karþýt oluþturmak
durumundadýr.insan asla bir kesinlik olarak ifade edilemez.çünkü
böyle olmuþ olsaydý insanýn her daim ayný düþüncede olmasý,ayný
þeyleri yapmasý,(mesela,balýktan baþka birþey yememesi,veya ömür
boyu ayný müzik grubunu dinlemesi vs.) gerekirdi.
d)yaþayan bir varlýk ve varolma zorunluluðu taþýyan insan için
hayatýnda ortaya çýkan her tasarým bizzat zorunlu olarak bir karþýt
oluþturur.
e)örnek olarak: ben bir kýzý seviyorum ve ondan asla
vazgeçemiyorum ve onunla evlenmeliyim;ama ya ayrýlýrsak;o zaman
ya sevgisizliði ya da baþka birini seçmek zorundayým.
f)insan hayatýnda ortaya çýkan her gereksinim de belirli bir karþýtlýk
içerir.bu gizil durumda olabilir.bir gereksinimin giderilmesi ayný
zamanda diðer bir gereksinimin açýða çýkmasýna yol açar.her bir
gereksinim (doyurulan-doyurulmayan) yine de bir bütünlüðe yol açar
g)ayný zamanda insanýn statik (bilinçsel sosyal ve ekonomik
çevreyle girdiði bilinçsel sosyal ve ekonomik iliþkiler.) iliþkileri "bir
üretici güç olarak insan" denilen bir karþýtlýðý ortaya çýkarýr.
h)artý insanýn fiili gerçekliði,toplumsal durumu,özgürlüðü virtüel
gerçekliði,toplumsallaþmasý ve özgürleþmesiyle karþýtlýk oluþturur.
II)AKTÝF ÝNSAN (EYLEMLERÝNÝN VE TASARIMLARININ BÝRLÝÐÝ
OLARAK ÝNSAN)
a)insanýn bilinçli olarak çevresini kavramasý ve bu þekilde
belirmesi onu kendisi ve çevresi hakkýnda tasarýmlarda bulunmasýna
neden olur.bu durum koþullarýn gerektirdiði her an eylemleriyle
tasarýmlarýný gerçekleþtirme durumuna getirir insaný.
b)insanýn bilincinde oluþturduðu bir yönelim olan tasarým her
zaman bir olumsuzlama oluþturur.tasarým artý olarak insanýn bir durum
karþýsýndaki olumsuz bir tavrýdýr.tasarým teorik deðil tam tersi pratik
olarak ortaya çýkar ve teorik olan eylem tarafýndan ya aþýlýr ya da
tamamlanýr.
c)tasarým teorik olarak bilincimizdedir,ama ortaya koyuþ olarak
pratiktir.
d)örneðin ben bir bayana ilgi duyuyorum,ona ilgi duymalýyým
çünkü çok hoþ,ve ortaya koyuluþ olarak: evet benimle olmasý için
harekete geçiyorum,geçmeliyim ya da onsuz yapamayacaðým.
e)teorik olarak eylem,pratik olrak tasarýmý aþar ve bizzat eylem
pratik bir hal alýr.eylemin pratiði bütünleþtirir.
f)nasýl ki her þey bir karþýt oluþturuyorsa,aktivite de pasifliðin
karþýtý olarak ortaya çýkar.hem kendi pasifliðine,hem de çevrenin
pasifliðine.
g)artý olarak:eylemin teorik olarak ortaya çýkýþý tasarýmýn
yabancýlaþmýþ bir þey.bir edim olarak varolmasýdýr.tasarým yabancýdýr
çünkü o henüz tasarýmdýr.eylem ise gerçekleþtirilme olasýlýðý ve hatta
gerçekleþtirmedir.ve öncelikle teorik olarak ortaya çýkmak ve pratik
olarak starýmý ve eylemi bir birlik olarak ortaya koyar.eylemlerinin ve
tasarýmlarýnýn birliði olarak aktif insan ‘insan varoluþunun bir ön
koþuludur.
III) PASÝF ÝNSAN (DURUMLARININ VE KURULUÞLARININ
BÝRLÝÐÝ OLARAK ÝNSAN)
a)insan yaþadýðý anýn veya herhangi bir zaman diliminin içinde
bir dorum olarak varolur.insan bir bakýþ,bir iliþkiler aðýdýr.bir durum
olarak yaþar ve kurgu olarak kendini o an için ortaya koyar.
b)insanýn bir durum olarak varoluþu,yani önceki süreçlerce
belirlenmiþ varoluþu,ve önceki süreçlerde kurgulanarak tamamlanmýþ bir
ortaya koyuþu,ister istemez belli bir gerilimi oluþturacaktýr.
c)çünkü insan bu pasif duruma karþý sürekli olarak aktivitesini
ister-istemez hazýrda bulundurmaktadýr.durum,kurgu ve iliþkilerin
birbirleriyle ve bizzat içinde olduklarý çevreyle sürekli çeliþme durumu
vardýr.
d)durumun,mesela kurgu ile çeliþebilmesi,aktif insanýn bir
tasarýma,yabancýlaþmasýna,þatlar olgunlaþtýkça da aktif in pasif in yerini
alýp pasifleþebilmesini getirebilecektir.
e)daha geniþ anlamda düþünebilirsek; pasiflik ,olaðanlýk ya da
rutin olma durumu bir gerçeklik olarak vardýr.insan çoðu zaman
pasiftir.sýradan rutin iþlerde,güneþlenirken ve hatta kitap
okurken,seyahat ederken.ama bu duraðanlýk aktif bir ben tarafýndan
sürekli tehdit edilir.
f)pasiflik ve aktiflik geçici bir karakter taþýrlar ve sürekli olarak
birbirlerini koþullarlar.aktivite yeni bir pasiflige dönüþtüðü an,kendini
hiçleyerek yeniden kuracaktýr.
IV) AKTÝF VE PASÝF ÝNSANIN BÝRLÝÐÝ
a)bu durumda aktif ve pasif insan gerilimli bir birlik
oluþtururlar,bu da þunu anlatabilir.insan bir bütündür ama bütün de çok
paçalýlýðýn bir sonucudur.
b)pasif olma durumu aktiviteyi her zaman zorlar.hatta bizzat
onun yerine geçebilir.mesela,sadece dinlenirken ben hiçbirþey yapmýyor
ve düþünmüyorum ama dinleniyorum bu da bir eylem deðil midir?
c)insan yýkýcý deðil yapýcýdýr.aktivite burada gördüðümüz gibi
pasifliði yýkmaz.onu yeniden kurar.burda insanýn tarihin öznesi olduðu
gerçeðini açýkça görebiliyoruz.
d)aktif-pasif arasýnda bir karþýtlýk olmasaydý birlik
oluþturmazlardý.birbirine karþýtlýk içermeye olgular birlik oluþturmaz,hiçlik
oluþturmaz,çokluk oluþturmaz,sadece daðýnýk bir yýðýn oluþturur.
V)TEZ-ANTÝTEZ SENTEZ;BÝR BAKIÞ;TEORÝNÝN PRATÝÐÝ
AÞMASI
a)pratik olan her an yaþamdýr.insanýn bir bütün olarak pratik
yaný;eyleyen,tasarýmlayan,harekete geçen bir varlýðý vardýr.varlýk olarak
insan bizzat bir aþma ve kurma dýr.
b)az önceki bölümde belirttiðim gibi; karþýtlarýnýn,eylem ver
tasarýmlarýnýn,aktif ve pasifliðinin birliði olarak insan pratik bir altüst oluþ
deðil de nedir?
c)insanýn böylece kapalý deðil ama açýk bir tez olduðunu
görüyoruz.bir tez olarak insan toplumsal-bireysel baðlamda bir tez’dir.ve
bir tez bir kez ortaya çýktýðý an baþka bir antitez oluþturacaktýr.
d)bir baþka deyiþle insanýn bir sentez olmasý,toplumsal üreten
bir varlýk olarak,çevresiyle ve baþkalarýyla iliþkili bir varlýk olarak ortaya
çýkmasýný saðlayacaktýr.
e)insanýn bu dönüþümlü bütünlüðü,dünyanýn deðiþmesinin
olmazsa olmaz bir önkoþuludur.bir sentez ve pratiðe geçmiþ bir tez olan
insan,toplumsal üreten bir varlýk olarak insan ayný zamanda teorik bir
antitez’i içinde barýndýrýr.
f)yani insan artýk tek deðil,birçok insanla bir ve onlarýn içinden
biridir.
g)bütünüyle toplumsal bir anlam içeren teori-soyut insan
pratiðiyle ister istemez çatýþmaya düþecek ve onu da dönüþtürecektir.
h)teorinin pratikleþerek prtaði aþmasý
toplumsallaþmadýr.aralarýnda bir bað vardýr ve dönüþürler.pratik artýk
teoridir,teori ise pratik olmuþtur.
I)birey topluma indirgenemez ama toplum bireye
indirgenebilir.toplumun en küçük prçasý olan birey ayný zamanda
toplumu yaþar.bir tez olarak toplumdur ve bir antitez olarak toplumu
aþmak ve bir sentez olarak üst anlamda,gerçek anlamada
toplumsallaþmak durumundadýr.
i)insanýn bizzat bir teori olarak oertaya çýkýþý bir zorunluluktan
çok bir gerçek olarak açýklanabilir.çünkü insan sürekli olarak boyunduruk
altýndan çýkmak için bir atýlým durumundadýr.
j)yani bir anlamýylada insanýn belli bir boyunduruktan çýkmasý
bir kurtluþ içermez.engel altýna alýnma insan-toplum tarihinde hiç
bitmez.ama insanýn geliþimi varlýðýnýn son buluþuna ya da bulmayýþýna
kadar devan edecektir.
3)GEREKSÝNÝM-BAÐLANMA-GÜÇ-KURMA LARIN
PARADOKSU ÝÇÝNDE ÝNSAN
I)maddi yaþam koþullarý içinde insan iki konum olarak ta
düþünülebilir.(mesela,bir yapýt,bir iþ,bir süreç vs.) nesnel bir bilinç olarak
ta düþünen insan.maddi yaþma koþullarý içerisinde üreten-düþünen bir
varlýk olan insan kendi öz geliþim içersinde kendisini belirlerken bir
yandan da geliþmesinin devamý için manevi-maddi bazý gereksinimlerle
karþýlaþýr.gereksinimler her an deðiþebilir ve deðiþik bir içerik olarak
ortaya çýkabilirler.bir baþka yönüyle de gereksinim maddi yaþamýn ilettiði
bir zorlamayla oluþur.yani insan bir gereksinmeye itilir.üreten ve düþünen
nesnel bir varlýk olan insanýn geliþiminin her aþamasýnda “engelli bir
gereksinim ortaya çýkar”insan oluþmadan gereksinim ortaya çýkamaz ve
insan itilmeden bir gerksinime gerek duymaz gereksinimi elde etmek
zorundadýr.
II)bir þeye baglanma demek bir þeye takýlýp onda sabitlenmek
demek deðildir.baðlanma özgür bir edimdir ve insan herhangi bir
gereksinmeyi doyurabilmek için bir baðlanmaya (ya da herhandi bir
olguya,varoluþa,inanýþa yönelme) ve bu baðlanmayý üreten-düþünen
yönüyle aþmaya doðru yol kateder.gereksinimler hem aþýlmasý hem
doyurulmasý gereken engeller olarak düþünülebilirse baðlanma da insaný
gereksinimleriyle belli bir birliðe iten þeydir.insan bir þeye baðlanýr ve bu
baðlanma onu baþka bir baðlanmaya koþullayan bir þeydir.
III)gereksinim ve baðlanma bir birikim gerektirir.bu birikimin
doðal bir sonucu olarak insanýn birikip belirli-bütünsel bir içerik
oluþturabilmesi için güçlü olmaya yönelik bir ihtiyacý vardýr.gücün gizil bir
þekilde da yaþamdaki etkiye verlen bir tepki nitelðinde kendini arka
planda tutmasýdýr.gereksinim ve baðlanmanýn daha saðlýklý olabilmesi bu
gücün birikmesi ve gerektiðinde kendi geliþmine set çeken ve insanýn
bizzat kendi ürünü olan kurma nýn üstünde bir yumruk gibi durmasý
gerekir.güç gizlidir.insanda gereksinimlere yönelme,baðlanma,daha iyi
olma,hissetme,gerekirse kavga etme,içe dönme,tepki verme þeklinde
ortaya çýkar.
IV)bilinçli nesne olartak iþgücü üreten insan,nesnel bilinç yani
düþünen bilinç olarak karþýmýza çýkarak bilinçli nesneyi de koþullar.bu
koþullanmayla bilinçli nesne de nesnel bilinci koþullayacaktýr.tarhsel bir
özne olan insanýn nesnel geliþimi belirli bir gerilimi içerir.kendini her an
yeniden üretmek durumunda olan insan bu aþma kurma lar sürecinde
güç;her antitez oluþumuna bizzat karþýt bi,r içerik oluþturan ve mutlak
olmayan engeller karþýsýnda ortaya çýkan zayýf olma durumuna bizzat
alternatif olarak ta geliþecektir.baþka bir deyþle güç;daha iyi bir yaþam
özlemiyle yetersiz mevcut iliþkiler arasýnda ya da geliþme
istegiyle,gereksinim ve baðlanmalarýn oluþmasýyla mevcut durum
arasýndaki çeliþkinin bir ifadesi olarak ta anlaþýlabilir.
V)insanýn statik iliþkileri ya da onun durum içinde yer alýþý
tahakküm ve iktidar kurgusudur.aþmanýn temelinde yer alan güç bu
konumuna baðlý olarak bir tahakküm stratejisi ortaya çýkarýr.güç
tahakküme,insanýn bizzat kendine karþý olan iktidarýna,üstyapýsýna
yönelir.bireylerden oluþan toplumun sürekli yer deðiþtiren
tahakkümü,bireye içselleþerek yansýr. (konumuz toplum olmadýðý,direkt
insan olduðu için fazla uzatmýyoruz.) her birey bir iktidar korgusu
taþýr.kendine,baþkalarýna,çevreye.bu ilili bir karakterdir.hem kendine
hakim olma,doðru yolu gösterme,hem de baþkalarýna yönverici
olma,onlarý etkileme olarak olumlu;yani baþka bir deyiþle koþullayýcý ve
geliþtirici,ama ayný zamanda kendisi,çevresi üstünde bir engel,bir
kýsýtlama,kontrol aracý olarak olumsuz.bu ikili karakterden ilki gücü
koþullarken ikincisi kendini gücün karþýsýna koyar.bu biraz da nesnel
bilincin bilinçli nesneye biy yandan yönlendirme,baský yaparken,bir
yandan da onun bir alternatif olarak ortaya çýkmasýný koþullayan
durumuyla benzelik oluþturur.
VI) SONUÇ OLARAK
Gereksinim bir baðlanma ve deneyimi içerirken,baðlanma da
gereksinimin bir bütün olarak açýða çýkýþný içerir.güç bütün bunlarda
temeldir. Ve zayýflýktan duyulan korku ve tiksintiye baðlý olarak
geliþir.bireyi yönlendiren,konuþan hakim bir tarza götürür.bir yanýyla da
hakim tarza tepki olarak bir güç her zaman temelde bulunur.her bir
hakim tarzda bir bunalým olarak belirir.her zayýflýk gücün varlýðýný önpratik
olarak gösterir.
4)
ÖZNE;ÝÇSELLÝK;NESNE;DIÞSALLIK;FÝÝL;DENEYÝM;ÖZGÜRLÜK_bitme
yen bir gezinti
I) ÖZNE
Ýnsan salt tarihsel ya da zamansal olan bir özneye indirgenebilir
mi? Ya da salt toplumsal varlýk olarak nitelenebilir mi? Ya da salt bir
nesne olarak düþünülebilir mi? Kuþkusuz,bunlarýn her biri kendi içinde
doðrudur.ama þunu unutmamalýyýz ki doðru yalýn bir kavaram
deðildir.insan doðru ve yanlýþýn iyi ve kötünün de ötesindedir.öyle olmak
durumundadýr.”insan bir nesne ve öznenin de ötesinde bir þeydir.” Diye
yorumlanabilir.peki bunu nasýl kurabiliriz?
Ýnsan üretici bir güçtür dedik.þunu da desem: insan ayný
zamanda üretici bir güç deðildir.bu ilk kýsýmda anlattýðým ilkelere pek ters
düþmez.insan pekala pasif bir güç te olabilir.üretici bir güç
olmamakla,üretici bir güç olmaktýr.insan sezgisel bir varlýktýr ayný
zamanda.bir özle deðil ama varoluþuyla kendini ortaya koyan insan akýp
gider.deðiþir ve deðiþtirir.kimi zaman kendisini ve çevresini deðiþtiren bir
öznedir,kimi zaman deðiþen ve etkilenen yücelen ve alçalan bir nesne.
Özne olarak insan bizzat nesnel dünyanýn onda
içselleþmesidir.ve nesne olarak insan;öznel dünyanýn onda
dýþsallaþmasý.karþýlýklý gidiþ geliþlerde ve yer deðiþtiriþlerde insan tüm
kalýplarýn içinde ama ayný zamanda onu zorlayan kalýpsýzlýklarýn içinde
yer alýr.insan zengindir ama fakirlikten doðar.
Ýnsan bir özne,bilen bir özne olarak baþkasýnýn varlýðýyla vardýr
ve baþkasýnýn varlýðýyla hiçtir.dýþ çevre her zaman onu koþulla ama ona
karþý durur.tarih boyunca;savaþlar,yýkýmlar,cezaevleri,fiþlenme,kontrol
altýna alýnma,reddedilme,tiksinme vs. ile yaþamýþtýr.cehennemin bir
baþkasý olduðu insan bir baþka cehennemdir.umudun cehennemi.insan
sezgisel bir varlýktýr demiþtik.öznede bu nesnel dünyanýn içselleþmesi ve
öznel dünyanýn onda dýþsallaþmasý.yani baþkalarýna yönelimi bir
sezgisel özneyi dolaþýma çýkaracaktýr.sezgisellik nesne,özne,toplumsal
varlýk olarak insaný bir edim,bir ilke hem toplumsallýða dahil hem de onu
her yönüyle kavrayan onu nesnelleþtiren,içe döndüren onu bizzat
parçalayan ve enikonu mikro-sosyal bir varlýk olarak biriktirir.insan
elbette ki bir doðrudur.çünkü yalýnlaþmýþ ve harcanmýþtýr.dýþ doða
tarafýndan ezilmiþ,baþkalarýnýn kölesi olmuþtur.sadece kavram olarak
insan yalýndýr.bir gerçek olarak tamamlanamamýþ ve eksiktir.
II)ÝÇSELLÝK
Ýnsanýn maddi yaþam koþullarýnda bile tarihselleþememesi ve
salt toplumsal alana sýkýþamamasý ve bütünüyle olumsuzlanamamasý
onun içselleþmesini öngörür.insan,hem dýþsallýðýn onda içselleþmesi ve
hem içselleþmenim onu zengin ve deneyimli bir varlýk olarak ortaya
koymasýyla belirlenebilir alandan (mesela doðabilimsel plandan) daha
farklý bir yere götürür.bir aþma ve kurma olan ve ileri bir planda ondan
daha fazla bir aþma ve kurma olan insan,insancýllaþmasýnýn nenesidir.
Aktüel gerçeklik olarak bilinçsel,sosyal,ekonomik çevreyle olan
statik,oturmuþ bilinçsel,sosyal,ekonomik iliþkiler olarak insan onu
sezgisel ve içsel olarak bir yandan yaþarken,içselleþerek kurguyu
dýþlar.insan iliþkilerinde parçalanýr,bütünleþir,pasifleþir,edilgin ve etkin
olur ,giderek nesnelleþir,aþar,yeni bir iliþkiler aðý yaratýrken,yeni bir
sezgiyle,ve deneyimsel aðlarýyla ve özgeliþimi içinde baþka bir dünyayý
da açýmlar ve karþýtlaþtýrýr.bunu hem kendine hem yaþadýðý dýþsal
çevreye koyar.
Ýnsanýn içselliði sonsuz denilebilecek zenginlikler ve içerikler
taþýrken belirli bir yoksulluðu da barýndýrýr.insan zenginlik aðýnýn içinde
çözünür,boþluða düþer,hiçleþir,yabancýlaþýr.altyapý ve üstyapý birbirine
yakýnlaþýr.ara konumlar doðar ve insanýn yoksulluðu her daim bir
zenginliðin habercisidir.bir baþka deyiþle bu içsel zenginliðin her
yoksanmasý insaný dýþsallaþtýrýr ve zenginleþtirir.
Maddi yaþam koþullarý dediðimiz ve belirgin olmaktan çok
gözlenebilir,farklýlaþabilir,geri ve ileride olabilir olan koþullar,gözle
görülebilen ve bunu karþýtý olarak söylenebildsði her yerde insaný
insansal olarak içerikler.her gereksinim ve baðlanma zenginliðe yol
açarken bizzat yoksulluktan doðar.her yabancýlaþma insaný zehirleyen
bir zenginliktir.cehennem baþkalarýmýdýr? Bir yerde cehennem bizim
içimizdedir,ama dýþsallaþmaktadýr.
III) NESNE
Ýnsancýllýðýn kendini baþkalarýnýn vasýtasýyla bilme,baþkalarýna
ve dýþ dünyaya yönelerek kendini açýmlama bir anlamada öznenin
kendini bir dýþsal bilinçli bir nesne olarak dolayýmlamasýdýr.öznenin bu
onda dýþsallaþmasý ve kendi için bilincin baþkasý için bilinçle
özdeþleþmesiyle insan belirir.o kendisiyle ve baþkalarýyla beraber üretici
bir güçtür.nesnel faaliyetleriyle nesne üretir,büyür.nesnelleþmiþ insan
kendi özfaaliyetlerine bizzat bir özne olarak
yabancýlaþacaktýr.baþkalarýyla ve baþkasý olan girilen bu gerilimli süreçte
insan önce kendini,sonra baþkasý olan dünyayý ve kendi içine dönmüþ
olan dünyayý sorgulayacak ve savaþacaktýr.
Daha önce insanýn bir özne ve nesne olmakla beraber,sezgisel
ve öte bir varlýk olduðunu,insanýn kalýplara girmekle beraber belli bir
kalýba hapsedilemeyeceðini söylemiþtik.insan da belli bir üretimde
bulunana bilinçli bir nesne olarak,doðanýn sýnýrlarýný zorlayacak ve her
bir zorlama içinde (nesnenin içselleþmesi ve öznenin dýþsallaþmasýnýn
sýnýrlarý denilebilir) bir uyumsuzu oynayacak ve özne ile nesneyi atarak
ya da özneyle nesneyi,nesnel bilincini ve olduðu bilinçli
nesneyi,dýþsallaþmýþ özneyi ve içselleþmiþ nesneyi hiçleyerek (ki bu
kendisinin ve kendi için’in de hiçlenmesidir) ve hiçbir yere varamayarak ,
kendine karþý dönerek ve hatta kendisyle konuþarak ve onunla iletiþimi
kopararak sýçrayacaktýr.ve birkaç defa yere düþecektir.
Daha basit anlatýrsak,insanýn uyumsuzluðu bir zora gelme deðil
yaratýcý ve belirlenimsiz ama doðal,ama bir o kadar öngörülebilir sýnýrlarý
olan ama bu sýnýrlarýnýn da sonu olmayan bir uyum çabasýdýr.uyum iç
dünyaya,dýþ dünyaya deðil,kestiremediði ama
özlediði,iliþkileriyle,pasifliðiyle hep ortaya koyduðu ama yetinemediði ve
bir þeylerin bilincine vardýðý,varma üzere olduðu,tüm toplumun da orda
olmasýný istediði düzenlenmemiþ ama düzenlenebilir bir dünyaya karþý
özlediði uyumdur.
Ve uyum da bizim çok dýþýmýzdadýr ama içselleþmektedir.
IV)DIÞSALLIK
Dýþsallaþan bir varlýk olan,dýþ dünyanýn bilinciyle içselleþen ve
iç dünyanýn birikimiyle kendi dýþýna atýlan bir baþka deyiþle olmadýðý þey
olan ya da olacaðý yönelen insanýn bu durumu yani ‘yönelmiþlik’ olarak
adlandýrabileceðimiz durumu onu dýþ dünyayla bir anlamda karþý
karþýya getirecektir.
Dýþ dünyada insan kendi öngörülerini,(ki;bu alanda ona dýþ
dünyanýn yansýmasýdýr),görüþlerini,hayallerini arayacaktýr.hatta dýþ
dünyayý kendince dönüþtürme tasarýsý ve gerilimi içinde olabilecektir.bu
süreçte ve tabii ki doðal olarak kendisinden her zaman farklý,farklýlaþan
ve sürekli deðiþen mutluluklar,hayal kýrýklýklarý,olumsuzluklarla dolu bu
dýþ a karþý tepkiselleþecektir.dýþ dünyanýn verileriyle olgunlaþan insan
elbette ki bir ‘dýþ dünya’dýr ve ayný zamanda ondan farklýdýr.’farklý’ olma
durumu giderek içselleþecek insanda
sýkýntý,acý,heyecan,deðiþme,deðiþtirme vs. isteði oluþuma geçecektir.
Ýnsan bir kurma ve aþmalar bütünüyse dýþ dünyayý kendi
istediði gibi kurgulayacak ama bunu yaparken de ona karþýt
düþecektir.insan dýþ dünyaya yabancýdýr çünkü ondan farklýdýr ama ayný
zamanda bu yabancýlýðýn aþýlmasýdýr.çünkü insan ayný zamanda dýþsal
bir varlýktýr.
Yukarýda belirttiðimiz sýkýntý,acý,heyecan,deðiþme ve deðiþtirme
isteði bilinçle kavrayabildiðimiz veriler olmakla birlikte indirgenemez ya
da aþýlamaz.þöyle söylersek acý mutluluða,heyecan bunalýma
dönüþebilir.birbirlerini koþullar ve deðiþtirebilir ama bu süreçler bizzat
aþma ve kurma olarak vardýr.insan acýsýný yenebilir,hatta aþabilir de
diyebiliriz ama o temeldir ve varoþlun kendisidir.insanýn eðer
acý,tiksinti,heyecan vs.gibi kavramlarla karþýlaþmasý bizzat iç dünyanýn
dýþsallaþmasý ve ve dýþ dünyanýn onda içselleþmesidir.nasýl ki bu
anlattýklarýmýz bitmeyen bir süreç ise bu kavramlarda insaný
yabancýlaþtýran ve sonra da onu ortadan kaldýran süreçlerdir.
V) DENEYÝM
Ýnsanýn kendisiyle bir ama kendisine karþýt bir dýþ dünyayla
kurduðu bu parçalý bütün deneyimle kavranabilir.” Evet,yaþadým etüd
ettim,görmedim,bana acý çektirdi,beni güldürdü vsvs.” Ýþte deneyimin
varlýðý.insan her deneyiminde kendisiyle ve dýþýyla karþý karþýya
gelir.sanki ortadadýr ve o hiçbirþeyden yana deðildir.kendi içine
döner,deðerlendirir,dýþa açýlýr görür,deneyimler.deneyim insanýn kendini
yeniden üretmesinin bir önkoþuludur ve ayný zamanda insan kafasýný her
çevirdiðinde bile deneyimin eþiðinde yaþar.deneyim insanýn önce aþmasý
gereken kendi iliþkiselliðini sonra da deðiþtirilmesi gereken bir dýþ
dünyanýn varlýðýný deneyimler.
Ben deneyimi burada salt deney olandan farklý olarak
yorumlamak istiyorum.bizce sezgi de bir
deneyimdir.hisler,hissedebilme,düþünme,düþündüðünü üretme ya da
“evet gerçekten deney yoluyla böyle olduðunu anladým” da deneyimin ta
kendisidir.insan düþünür,karar verir,sezinler,kuþkulanýr çünkü dýþ dünya
ondan farklýdýr.dýþ dünya insandan farklýysa ona yabancý olmasý çok
doðaldýr ve insanýn dýþ dünyayý deneyimle kavramasý ve hatta dýþ
dünyanýn onda içselleþmiþ halini aþarak tekrar ona yönelmesi.
Deneyim ile özgürlük arasýnda iç baðýntý bulunur.deneyim bir
yanýyla özgürlüðü yadsýr.çünkü “ha! Tamam! Deneyimledim ve bu böyle
deðilmiþ çok kýsýtlý bir durum mesela” ve bir yanýyla da özgürlüðü
doðurur.”özgür bir eylemdi,çünkü engellenmedim ve
deneyimledim,farkkettim ve varým” deneyim bir yanda özgürlüðü aþarken
bir yandan da onu ortaya çýkarýr.özgürlük ise varoluþuyla zaten
deneyimleme eylemine yol açar.birbirlerine karþýt ama bütündürler.hiç
kuþkusuz sonsuz bir özgürlük yoktur ve bunu bize deneyim
gösterir.mesela “ben bu insanlarýn evini zevk için taþlayamam çünkü
bunun yanlýþlýðýný dýþ dünya deneyiminde gördüm,o halde özgür deðilim
ama bunu yapabilirdim de o halde özgürüm”
Deneyi dýþ dünya vasýtasýyla bilinir ve ayný zamanda ona aittir
ve yine ayný zamanda iç dünyadýr.deneyim orda açýmlanýr ve özgürlüðü ,
özgürleþebilme olanaklarýný gösterir.tekrar dýþ dünyaya dönecektir.
VI) ÖZGÜRLÜK
Özgürlük insanýn çocuðudur denir.bir baþka deyiþle özgürlük
insanýn ta kendisidir.kendini tüm varlýðýyla,dýþ dünyaya
yabancýlaþmasýyla,sorunlarýyla ortaya koyan ve bir anlamda ortada
olmak durumunda kalan ve çaðýn her ilerleyiþinde kontrol altýna
alýnan,alýnmaya çalýþýlan ve kendini kontrol pozisyonunda tutan,iyiliðe ya
da kötülüðe mahkum edilen insan.ve bu “dýþta tutulma” diyebileceðimiz
olumlu ve olumsuz yönlerin karþýsýnda yalnýz ve özgürdür.bu elbette ki
soyut bir özgürlüktür.dýþ dünyanýn zorlamalarý karþýsýnda yabancýlaþan
ve bizzat kendi içine dönerek (öznel dünyanýn dýþsallaþmasý vs.)
yabancýlaþmayý aþar.deneyim ve özgürlük arasýnda yukarýda da
belirttiðim iç baðýntý (deneyim ve özgürlüðün karþýlýklý olarak birbirini
engellemesi ve aþmasý) iki kavramdan farklý olarak bir özgürleþme süreci
yaratýr.
Özgürlük engele ve onun varlýðýna dayanýr.bir sorun olarak
ortaya konulur.çýplak varoluþtur.deneyim öznenin
dýþsallaþmasýysa,özgürlük nesnenin içselleþmesidir.bu birliðin ardý
ardýna sýralanýþý: iþte özgürleþme..daha önce de belirttiðim gibi insan bir
güç arayýþýdýr.yöneldiði bilince ve hatta kendi varlýðýna karþý bir
tepkidir.özgürlük bir hastalýktýr.fena olma durumudur.özgürlüðün bu yalýn
cehenneminden insan çýkmak ister.karþýtlýðýn ve üzerindeki gücün aktif
olduðu her durumda insan virtüeldir ya hastalaþarak aktüel durumun
çürümesi olarak tepki verecek ya da kendi çýkmazýnýn bilincine varacak
ve özgürlük deðil özgürleþmenin yollarýný arayacaktýr.garanti altýna
alýnma,erteleme,itilme ve býrakýlma olarak insan,özgürlük (bunlarýn özgür
yansýyýþý olarak) deneyim,özgürleþme,güç,isteme,yaþama olarak insanýn
bizzat insandýþýlýðýnýn temsili olarak varolur.”yönlendirilmiþ ve seçilmiþ
insan” bir paradoks…
5)PARÇALAR VE BÜTÜNLER
1) net bir varlýk olarak ve net bir varlýk olmayarak insan.insan
tanýmlanabilir mi? Dýþarýdan evet.insan tanýmlanabilir.”Ahmet þöyle bir
insandýr,Mehmet çok sosyal biri…” içeriden ise insanýn tanýnmasý
mümkün deðildir.
a)insan çok sayýda seçeneðin zorladýðý bir varlýktýr.
b)insan sürekli atýlým,tetikte durma,yoðun bir deðiþim sürecidir.
c)insan kötüdür çünkü çeliþkilidir.insan iyidir çünkü her edimde
kendini sorgulamak ve deðiþtirmek zorundadýr.
d)insan iyi ve kötünün de ötesindedir.zorlanmýþ,hatta kendi
yarattýðý çýkarcý,bencil,doðasýna zararlý engellerin zorlanmasýdýr.iyinin
yadsýnmasý,kötünün hiçliðidir insan.
2) toplumlar sayýsý gittikçe çoðalan insanlarýn oluþturduðu
yapýlardýr.ve toplum ortaya çýktýkça ve bireylerin sayýsý arttýkça,bu
eserde belirttiðim,insanýn bizzat kendini olumsuzlamasý,bastýrmasý ve
buna alternatifler oluþturmasý kaçýnýlmaz hale gelecektir.bir baþka
deyiþle insanlarýn,yerleþim yerlerinin,yaþam kaynaklarýnýn çeþitlenmesi
bireysel ‘topluluk’ modelinin ister istemez terk edilip yerine toplumsal
‘topluluk’ modelinin geçmesine sebeb olmuþtur.
Bu durum:
a)birey haklarýnýn sýnýrlandýrýlmasýna
b)düþünce gücünün geliþmesine ve ayný zamanda düþünme ve
aklýn içgüdünün alternatifi olarak ortaya çýkmasýna.
c)bireylerin yönlendirilmesine,doðal kurallarýn yerini yönetici
kurallarýn almasýna
d)toplumsal ‘topluluk’ olarak,yaþam itsinin
zayýflamasýna.ahlak,iyi,kötü,yanlýþ,doðru,emir,standartlar,þartlar vs. gibi
kavramlarýn ortaya çýkýþýna.
e)sürekli engel altýna alýnan insanýn kendine yönelik sorgulama
ve felsefe sürecine girmesine
f)saðlýklý geliþmeyi,doðal yaþam gücünü giderek unutsa,hatta
böyle bir þeyin varlýðýný hiç bilmesede özlemesine
g)maddi yaþam koþullarýnýn “somut koþullar” olarak ortaya
çýkmasýna neden olur.
3)bireydeki etik yaklaþýmlar belirgin bir ortaya konuluþ olmaktan
çok onun kýsýtlý koþularýnýn bir ürünü olarak ortaya
çýkar.okul,aile,çevre,toplum,din
Olaylar,etkilenmeler:
a)insanda etik bir bakýþ açýsýnýn oluþmasýna
b)etiksel çevreye tepki olarak etiksizlik özlemine
c)kendi edimlerinden rahatsýzlýk duymasýna
d)dýþ dünyayla hem birlik hem karþýtlýk oluþturmasýna
e)insani taraflarýný geliþtirmeye yönelik üstü kapalý özlemler
duymasýna
neden olacaktýr.
4) korku iç bir kavramdýr.korkunu dýþa yöneliþi (öfke,güç istenci)
bizzat kendinden duyulan korkudur ve tetikleyicidir.
a)bir iç kavram olarak korku yaþama yabancýlaþmanýn verisidir.
b)korku dýþardan verilir ve içeride katlanýr.dýþarýdan algýlanýr.
c)toplumsal geliþim dönemlerinde bireyin topluluktan duyduðu
korku ve tiksinti “yabancýlaþmanýn özgürlüðe götürmesi ya da özgürlük
istemine sürüklenmesi” onu tetikleyecektir.
d)bir toplumun sürekli geliþtiði bir evrede çeliþkiler
keskinleþecek ve birey daha açýk,cesur,deðiþime yatkýn ve korkularýndan
uzak olacak,çeliþkileri görmeye ve onu yetkin bir biçimde ortada
kaldýrmaya meyilli olacaktýr
e)maddi yaþamýn koþullarýnýn yetersiz kaldýðý bir toplumda
korku,umutsuzluk,yabancýlýk vs. gibi kavramlar bireyde içselleþecek
onda durgunluk ve çürüme eðilim yaratabilecektir.
f)insanýn dýþ engelleri parçalayabilmesi için duyduðu en önemli
ihtiyaçlar: iyi eðitimli bir toplumda olma,önemsenme,geliþme,yaþam
alanýný oluþturma,paylaþma duygusu,vs. giderilmediði anlarda bu durum
bireyde “geriye gitme,kendini gerilerde arama” gibi spekülatif
reaksiyonlara neden olacaktýr.
g)sorumluluk duygusunun yerini kaçma,yaþama içgüdüsünün
yerini belirsiz bir ahlaka sýðýnma,en kötü durumda bile yaþamý ve en
basit þeyleri sevme yetisinin yerini,hiç memnun olmama,türlü
baðýmlýlýklar alacaktýr.
h)sonuç olarak korku doðal bir dürtü olsa bile,koþullu bir korku
bu dürtünün yozlaþtýrýlmýþ ve hatta ‘korku olmayan’ bir çeþidi haline
dönüþebilmiþtir.
6)paradokslarýn gölgesinde insan yaþamý yaþam olmayandan
küçük hayat parçalarýna kadar indirgemeli ve gelgitli bir süreç halinde
seyretmektedir.bireysel ‘topluluða’ geri dönüþ mümkün olmadýðýna göre,
a)geliþimin þart hale gelmesi
b)her geliþenin baþka bir geliþme set olmaktan çýkarýlmasý
c)donuk toplumlarýn ve modellerin yýkýma uðratýlmasý için
alternatif yaþam biçimlerinin yaratýlabilmesi
çok önemli olmaktadýr…
SELÝM KOÇ-MART-MAYIS 2005