Giriþ
Bugün 500.000’i aþkýn sayýda Türk çocuk ve genci Federal Almanya’da yaþýyor. Bunlarýn kimi Türkiye’de doðup küçük yaþlarda Almanya’ya gelmiþ, orada büyümüþ, kimi ise Almanya’da doðmuþ ve orada kalmýþ. Çok ilginç bir konumlarý var Alman toplumunda. Ne tam Türkler, ne de tam Alman. Ýki dünyanýn ortasýnda yabancý, ikisine de tanýdýk. Kendi yaþýtlarý Alman çocuklarýyla saðlýk iliþki kurabilseler de, yabancýlýklarý hep bir gölge gibi onlarý izlemekte. Sorunlar çok yönlü ve karmaþýk. Gerek Alman yazarlarýn, gerekse Türk yazarlarýn ürünlerine yansýyan bu sorunlarýn yýllar itibariyle rengi ve yoðunluðu deðiþmekte. Estetik kaygýlardan çok, edebi eserlerin odak noktasýný oluþturan sorunlar aslýnda yalnýzca çocuk ve gençlerin sorunu deðil; anne-babalar, yetiþkinler de tek baþlarýna çözemeyecekleri büyük bir problemle karþý karþýyadýr artýk.

Almanya’da Türk Çocuk Edebiyatýnýn Konularý
Almanya’da yaþayýp da edebi ürünler veren Türk yazarlarýný inceleyen Nuran Özyer (“Themen der in Deutschland schreibenden türkischen Autoren für Kinder und Jugendliche”. Germanistentreffen-Tagungsbeiträge. Deutschland-Türkei, Bonn 1994, Bonn 1995, s. 333-341) çocuk ve gençlere yönelik edebiyatýn aslýnda onlar için yazýlmadýðýný belirtir. 1994 tarihi itibariyle 40 kadar çocuk-gençlik kitabýný araþtýrma malzemesi olarak kullanan Özyer, öncelikle Jugend und Volk, Ararat, Önel, Anadolu ve Ortadoðu gibi yayýnevlerinin çocuklarýn dil öðretimine katkýda bulunmak için iki dilli kitaplar yayýmladýðýný tespit eder. Bu kitaplarda, fakir ailelerden gelen Türk çocuklarý hep baþ rolü oynamaktadýr; 7-14 yaþlarýnda Almanya’ya gelir, evde geleneksel bir yaþam sürmekte, sokakta ise modern yaþamla karþýlaþmaktadýrlar. Ýki kültür arasýnda bunalan çocuklar, sorunlarýn üstesinde gelinmesi söz konusu olduðunda yalnýz kalmaktadýrlar, çünkü anne-baba zaten çaresiz bir durumdadýr. Bu þekilde, 70’li yýllarýn kitaplarý, Türk çocuklarýnýn dil ve kültür þoku yaþantýlarýný ele alýr ve dolayýsýyla onlara Almancayý ve Alman kültürünü öðretmeyi hedefler (bkz. age., s. 334).

80’li yýllarýn kitaplarý ise, artýk yalnýzca Almanya’ya gelen çocuklarýn deðil, ayný zamanda orada doðanlarýn sorunlarýný ele almaya baþlarlar: Yüksel Pazarkaya, Gülten Dayýoðlu, Zülfü Livaneli, Fakir Baykurt, Yücel Feyzioðlu gibi yazarlar, Türk çocuklarýnýn dil-kültür sorunu ötesinde, endiþe ve kaygýlarýný, korku ve umutlarýný, istek ve özlemlerini de dile getirirler. Bu kitaplarda, iliþkiler eðitsel amaçlarla idealize edilmiþtir ve olaylar mutlu sonla biter (bkz. age.,s. 335).

Þimdi 90’lý yýllardayýz. 1997 tarihli Alamancý’larýn Çocuklarý (Berlin 1997) baþlýklý kitabýn da gösterdiði gibi, bugün artýk “kaybolan çocuklarýmýz ve gençlerimiz. Daðýlan aileler, özellikle psikolojik yönden saðlýðýný kaybeden insanlarýmýz” konulaþtýrýlýyor. Adý geçen kitabýn yazarý 1944 Hatay doðumlu öðretmen yazar Halim Demirci Berlin’de yaþýyor. Bir öðretmen titizliðiyle Türk çocuklarýnda gözlemlediði sorunlarý aðýrlýklý olarak mektup üslubunda dile getirmiþ. 1970 yýlýndan itibaren birleþen ailelerin ve Almanya’da evlenen çiftlerin doðurganlýðý ve Türkiye’de býrakýlan çocuklarýn büyük gruplar halinde Almanya’ya getirilmesiyle artan çocuk sayýsýna dikkati çeken Demirci, ancak buna paralel olarak artan sorunlarýn çözümü için ne Türk ne de Alman yetkililerin hazýrlýklý olmadýðýný hatýrlatýyor (bkz. önsöz).

Kitapta, ailesi Almanya’da yaþayan bir çocuðun, düþtüðü çete ve uyuþturucu bataklýðýndan çýkamayýp hapishaneyi boylayan bir gencin, evini terkeden, sýk sýk koca deðiþtiren annesi ve alkolik babasýndan muzdarip bir kýzýn mektuplarýný, eylemlerine ortak olduðu çeteleri anlatanlarý, Türk doðup Alman olan gençleri, öðretmenine mektup yazanlarý, üçüncü kuþaktan çocuklarýn sorunlarýný, birçok ulustan çocuklarýn bulunduðu sýnýflarda eðitim görüp eðitim-öðretim þansýný yakalayanlarý birinci tekil kiþi aðzýndan okuyoruz. Yazar böylece doðrudan bir üslupla yöneliyor okuruna ve uyarý görevini yerine getirmeye çalýþýyor.
Çocuk Edebiyatý Yazarý Olarak Yüksel Pazarkaya
1958’den beri Almanya’da yaþayan yazar ve çevirmen Yüksel Pazarkaya 80’li yýllardan beri Almanya’daki Türk çocuklarýnýn sorunlarýný ele alan yazarlarýn baþýnda gelir. 1974’te “Utku” adlý eseriyle baþlayan bu yazma serüveni, halâ büyük bir ilgiyle devam eder.
194O Ýzmir doðumlu olan Yüksel Pazarkaya, Stuttgart’ta kimya ve felsefe eðitiminin yanýsýra edebi bilimler üzerine doktora yapmýþtýr. Halen Stuttgart’ta oturmaktadýr. Pazarkaya’nýn þiir, hikâye, dram türlerinde edebi çalýþmalarý, bilimsel yazýlarý ve Almancadan Türkçeye, Türkçeden Almancaya pek çok çevirileri vardýr.

“AÐAÇTAKÝ UÇURTMA” Üzerine
Pazarkaya’nýn yayýmcý olarak imza attýðý “Der Drachen im Baum” (Aðaçtaki Uçurtma) kitabýn baþlýðý, Fazýl Hüsnü Daðlarca’nýn ayný adý taþýyan bir þiirinden alýnmýþtýr (þiirin çevirisi için bkz. s. 120).
Pazarkaya, Türk edebiyatýnda gençler ve yetiþkinlere hitab eden eserler arasýnda prensip itibariyle bir ayýrým yapýlmadýðýný, masal ve halk hikâyelerinin yetiþkinlerce de sevilerek okunduðunu vurgulamakta ve bu kitabýn hazýrlanmasýnda da ayný düþünceye baðlý kalýndýðýný belirtmektedir (bkz. Önsöz).

Yayýmcý ve çevirmen Yüksel Pazarkaya’ya göre; günlük yaþamlarýný 20 senedir (kitabýn yayýmlandýðý 1975 tarihine kadar geçen zaman dilimini kapsar bu dönem) aralarýnda Türklerin de bulunduðu yabancý uyruklu toplumdaþlarýyla paylaþan Alman okuyucular (çocuklar, gençler ve yetiþkinler), bu kitap sayesinde “gurbetçileri” daha iyi anlamak, tanýmak ve onlara yakýnlaþmak fýrsatýný bulabileceklerdir. Bunun yaný sýra Türk edebiyatýnýn tanýnmýþ yazar ve þairlerini okurken, manevi bir edebi tatmin ve haz duyacaklar, Türk ressamý Orhan Peker’in resimleriyle de görsel bir doyum saðlayacaklardýr.

Kanaatimizce, Pazarkaya bu amacý güderken, dolaylý olarak Almanya’da yaþayan Türk çocuk ve gençlerinin daha olumlu bir ortam içerisinde yetiþebilmelerini mümkün kýlmaya çalýþmaktadýr. Kitapta tanýtýlan yazar ve þairler çocuk yazarlarý deðildir; aksine ki böyle olmasýna özellikle dikkat edilmiþ; “suni bir ayýrým sadece insanlar için deðil, edebiyat için de sakýncalýdýr zaten”, diyor Yüksel Pazarkaya.

Derleme yapýlýrken dikkat edilen husus, hemen hemen her eserin kahramanýnýn Türkiye’ye özgü günlük ve sosyal yaþam içerisinde gösterilen çocuk veya genç insan olmasýdýr. Anadolu insaný ekonomik ve sosyal güçlükler sonucu, çocuk yaþta bu þartlarla mücadele etmeyi ve ayakta kalmayý öðrenmek zorunda olmuþtur hep.

Çeviride dilsel özellikler ve yazarlarýn üslûbu dikkate alýnmýþ, bir Alman okuyucusu için alýþýlmamýþ yapý, sembol, karþýlaþtýrma ve deyimler, anlaþýlabilir ölçüde ise orijinallikleri muhafaza edilerek sunulmuþtur. Bu yaklaþým, Türk kültürünü yansýtarak, “farklý” olanýn da tanýnýp “yabancýlýktan” kurtarýlmasý amacýný ortaya koymaktadýr. Örneðin:
“Los mein Widder” (haydi koçum) (s. 53);
“ran mein Löwe” (haydi arslaným) (s. 55);
““in Freuden gehen und in Freuden zurückkommen (güle güle git, güle güle gel) (s. 47).
Bu cümleler tam sözcük karþýlýðý verilerek çevrilmiþtir ve dilimizdeki deyim ve bölgesel dil kullaným özelliklerini aynen yansýtmaktadýr.
Bu derleme kitapta, Türkiye ve Türk insaný, coðrafyasý, kültürü, dini, geleneksel spor ve oyunlarý, örf ve adetleri, dilsel özellikleri, sosyal yapýsý, ekonomik sorunlarý, kýsaca yaþam tarzý, þir, hikâye, masal, tiyatro oyunu, vecizeler ve nüktelerden oluþan edebiyat ürünleriyle tanýtýlmaya çalýþýlmýþtýr. Seçilen edebiyatçýlar, çeþitli meslek dallarýndan ve yörelerden gelen þair ve yazarlardan oluþmakta, eserlerinde iyisi ve kötüsüyle, güzeli ve çirkiniyle gerçekçi bir tablo çizmeye çalýþmaktadýrlar.

Atatürk’ün sözleriyle baþlayan eserde, Türk Halk edebiyatýnýn büyük halk filozofu ve nüktedaný Nasrettin Hoca’nýn yaný sýra 1902-1940 yýllarý arasýnda doðan yazarlara yer verilmiþtir. Pek çoðunun yurt dýþýnda yaþamýþ olmasý ve yabancý dil bilmesi, tabii ki bir tesadüf olamaz. Mesleki tecrübelerinin birikimlerini de eserlerinde iþleyen bu yazar ve þairler, kültürel farklýlýklarýn ortaya çýkarabileceði anlaþmazlýklarý giderebilecek ustalýktadýrlar.
Yazar ve þairler öylesine düþünülerek seçilmiþler ki, tümü birlikte bu geniþ edebi yelpazeye bir bütünlük katmýþlardýr. Örneðin, 1915 Meyre/Konya doðumlu edebiyat öðretmeni Oðuz Tansel, özgün þairlerimizden biri ve ayný zamanda bir masal ustasýdýr. Ýlk þiirleri Servet-i Fünun dergisinde yayýmlanýr, 1977 yýlýnda masallarýyla Türk Dil Kurumu çocuk yazýný ödülünü alýr. Oðuz Tansel, ülke ve halk sevgisiyle dolu bir cumhuriyet vatandaþý, bir aydýnlanmacý olarak tanýnmýþtýr 1960’larýn Konya’sýnda.
Melih Cevdet Anday, Fazýl Hüsnü Daðlarca, Cahit Külebi, Orhan Veli Kanýk ve Cahit Sýtký Tarancý gibi þair ve yazarlarýmýzýn eserleri de hali hazýrda ilköðretim 6., 7. ve 8. sýnýf Türkçe ders kitaplarýnda iþlenmektedir.
Almanya’da Türk çocuk edebiyatýnýn bir parçasý olarak deðerlendirebileceðimiz bu derleme-çeviri kitapta, Yüksel Pazarkaya’nýn þiir ve öyküleri de var. Türkiye’nin nehirlerinden (Kýzýlýrmak, Fýrat), Yeniçeriler ve onlarýn kazanlarýndan (burada Anadolu insanýnýn acý çekme kapasitesi dile getirilir), Kur’an ve muskadan, Aða’dan, Ankara Atatürk çiftliðinden, efsanevi Yusuf’tan, Ardahan ve çevresinden, deve güreþlerinden, Helvacýdan, Kýzýlay’dan, Tahtakale’den ve Soðuksu’dan (fakirlerin bölgesi), kültürümüzün bir parçasý olarak dokuma sanatý kilimden, Türk tarihinden, kadýdan, efendiden, kýnalý ineklerden, Türk masallarýnýn giriþ bölümlerinden, çocuk oyunlarýndaki tekerlemelerden, dini önder müftülerden, yeþil sarýklýlardan, derviþlerden ve imamlardan da söz edilen bu eserde, istenilen amaca ne denli ulaþýldýðý konusunda kesin bir yargýya varýlamaz; ancak gösterilen çabayý saygýyla karþýlamak gerekir.
Almanya’daki Türk çocuklarýnýn içinde yaþadýklarý ortamda rahat edebilmeleri, daha pek çok þeyin deðiþmesi ve Alman çocuklarýyla dostça bir iliþki kurabilmeleri için, çaðdaþ yazarlarýmýza (özellikle de Almanca yazan Türk yazarlara) büyük görevler düþüyor.

Kültürler arasý iletiþimin sadece yabancý dil öðrenmekle mümkün olmayacaðýný göz önüne alýrsak, yabancý ülkede uzun zamandan beri yaþamakta olan “gurbetçi çocuklarýn” güncel sorunlarýný dikkate alarak gerçekleþtirilen edebi ürünlerin, kendini tanýma sürecine ve bununla birlikte kültürler arasý iliþkilerde daha etkin bir katký saðlayacaðýný umuyoruz. Yeni kuþaklarýn, konunun yabancýsý olmayan genç yazarlarýn desteklenmesi ile kendi sorunlarýna eðilmesi saðlanarak, yaratýcý ve yapýcý bir etkinlik kazanýlabilir. Ayrýca, çocuk ve gençlerin geçici sorunlarýnýn yaný sýra kültürel farklýlýklardan kaynaklanan psikolojik sorunlarý da dikkate alýnmalýdýr.

KAYNAKÇA
Demirci, Halim: Almancý’larýn Çocuklarý, Berlin 1997.
Özyer, Nuran: “Themen der in Deutschland schreibenden türkischen Autoren für Kinder und Jugendliche”. Germanistentreffen-Tagungsbeiträge. Deutschland-Türkei, Bonn 1994, Bonn 1995, s. 333-341.
Pazarkaya, Yüksel: Der Drachen im Baum. Gedichte-Erzählungen-Märchen und Spiele [Aðaçtaki Uçurtma. Þiirler-Hikâyeler-Masallar ve Oyunlar]. Hg. und aus dem Türkischen übersetzt von Yüksel Pazarkaya. Jugend und Volk Verlag, München-Wien 1975.

*) Türk Yurdu, Sayý: 136, Aralýk 1998, s. 93-95. (Þ. Meral Akýn ile birlikte)