M.NİHAT MALKOÇ
     
Trabzon kenti, kuruluş tarihi itibariyle Anadolu’nun en eski ve köklü şehirlerinden biridir. Tarihçiler bu kentin kuruluş tarihini M.Ö. 4000’li yıllara kadar indiriyor. Pontus Rum İmparatorluğu’nun 257 yıllık başkenti olan Trabzon, Bessarion’un deyimiyle Doğu’nun en eski ve en şöhretli şehridir. Fakat bu kadar köklü bir medeniyete beşiklik etmiş olan Trabzon hakkında yeterli ve güvenilir tarihî kaynaklar ne yazık ki yoktur; acıklı olan da budur.

Osmanlılar bu şehrin tarihiyle ilgili ciddi bilgi ve belgeler bırakmamışlardır geriye.... Bizde Trabzon tarihiyle ilgili ilk güvenilir bilgiler, fetihten 400 yıl sonra Trabzonlu Şakir Şevket tarafından yazılan “Trabzon Tarihi” adlı eserde verilmiştir. 1877’de eski yazı ile yazılan bu kitabı 2001 yılında İsmail Hacıfettahoğlu Latin harflerine çevirip yayınlamıştır.

Trabzon’un tarihi konusunda çelişkili bilgiler vardır. Bu kentin tarihi, yeterli bilgi ve belgelerle aydınlatılamamıştır. Fetih günü olarak kutladığımız 26 Ekim 1461’in Trabzon’un gerçek fetih günü olduğu da belirsizdir. Zira fetih ordusunda bulunan Vaka-i nüvis Tursun Bey bu olayın tarihini vermez. Bu konuda Trabzon üzerine önemli bir çalışma yapan araştırmacı M. Hanefi Bostan ise Bryer ve Winfield’ın Osmanlı ordusunun takip ettiği güzergâh ve takvime dair bilgilerinden yola çıkarak Trabzon’un fetih tarihi konusunda 15 Ağustos 1461’de ısrar etmektedir. Trabzon’un fethinin yıl olarak 1461 olduğu kesindir.

26 Ekim 1461’i Trabzon’un fetih yıldönümü olarak kutlasak da bu şehrin fethinin ay ve günü konusunda kesin bilgiler mevcut değildir. Bununla ilgili tarihçilerin değişik tarihler söyledikleri bir gerçektir. Bunlardan en enteresanı tarihçi Fahrettin Kırzıoğlu’na aittir. Kırzıoğlu Trabzon’un 15 Ağustos 1461’de fethedildiğini söyleyerek fethe ayrı bir boyut kazandırır. Bunun aksine bugün Trabzon’un fetih tarihi 26 Ekim olarak kabul edilmektedir. Bu görüş tarihçi İsmail Hakkı Uzunçarşılı’ya aittir. O, W. Miller’i kaynak göstermektedir. Macaristan’daki Venedik elçisine bildirilen bir Venedik vesikası belge kabul edilmektedir.

Trabzon’un fethiyle ilgili olarak değerli araştırmacı-yazar Hüseyin Albayrak da 1995’te bir kitap kaleme almıştı. İkinci baskısı Trabzon Belediyesi Kültür Yayınları arasında çıkan kitap, 98 sayfadan meydana gelmektedir. Albayrak Hoca, kitabını üç bölüme ayırarak oluşturmuş. Birinci Bölüm “Trabzon’un İlk Kuruluşu ve İskânı”, İkinci Bölüm “Trabzon’un Fethi”, Üçüncü Bölüm “Trabzon’da Türk Hâkimiyetinin Kurulması” adlarını taşıyor.

Hüseyin Albayrak’ın merhum Mahmut Goloğlu’nun aziz hatırasına ithaf ettiği “Trabzon’un Fethi” adlı kitabının “Sunuş” yazısını Trabzon Belediye Başkanı Dr. Orhan Fevzi Gümrükçüoğlu kaleme almış. Bu kitap aslında yeni değil, eserin ilk baskısı 1995’te yapılmış. 2010’daki ikinci baskıda birinci baskının önsözü de yer alıyor. Albayrak bu ikinci baskıya da ayrıca önsöz yazmıştır. Fakat bu ikinci baskının ilk baskıdan daha kapsamlı olduğunu görüyoruz. Zira Albayrak, ilk baskının önüne ve sonuna birer bölüm daha ilave ederek eseri genişletmiştir. Albayrak, bu ikinci baskının Önsöz’ünde Trabzon üzerinde karanlık hesapların yapıldığına işaret ederek Pontus Rum hayallerine karşı okuru uyarıyor.

“Trabzon’un Fethi” adlı kitabın yazarı Albayrak, Trabzon’un ilk yerli halkının ve şehri ilk kuranların Kafkasya üzerinden gelen “Turânî kavim” dediğimiz Türkler olduğunu belirtmektedir. Albayrak’ın eseri resim, fotoğraf ve gravürlerle görsel zenginlik kazanmıştır.

     Trabzon üzerine yaptığı birbirinden güzel çalışmalarla tanınan Hüseyin Albayrak “Trabzon’un Fethi” adlı eserinin sonunda geniş bir Bibliyografya(Kitabiyat) vermektedir. Bu bölümde Trabzon’un tarihi, kültürü ve medeniyetiyle ilgili 124 esere atıfta bulunulmaktadır.

Gençlerimiz yaşadığı kentin tarihini bilmiyor, en kötüsü de bunu bir eksiklik olarak görmüyor. Albayrak’ın “Trabzon’un Fethi” adlı eserini kaliteli bir baskıyla Trabzonlulara ücretsiz sunan Trabzon Belediyesi’ne teşekkür etmeyi bir borç biliyorum. Bu kıymetli eser üç bin adet basılarak kütüphanelerdeki yerini almıştır. Eseri kaleme alan Trabzon’un saygın araştırmacı yazarı Hüseyin Albayrak’ı yürekten kutluyor, eserlerinin devamını diliyorum.