ERMENİ İSYANLARI 1890-1896
Berlin konferansından sonra Rusya Balkan halklarını kullanarak Çar Büyük Petro'nun "sıcak denizlere inme hayalini" ni sürdüremeyeceğini artık anlamıştı. Bu durumda tek seçenek Erzurum-Adana hattını kullanarak, dolayısıyla, o bölgede yaşayan Ermenileri kullanarak Akdeniz'e inmeyi denemekti.

İngiltere Rusya'nın bu emelini hemen fark etmiş ve kendisine bağlı bir Ermenistan oluşturmak üzere çoktan kollarını sıvamıştı. Böylece hem Rusların Akdeniz'e inmesi engellenecek, hem de Osmanlıların Pantürkizm hayalleri, Kafkasya ve Orta Asya'daki Türk halklarıyla olan toprak bağlantısı "Ermenistan tıkacı" ile kesilmiş olacak, bir taşla iki kuş vurulmuş olacaktı.

Böylelikle, bir yandan Rus, öte yandan İngilizlerin girişimleriyle Osmanlı'da faaliyet göstermekte olan Ermeni kültür ve dayanışma dernekleri Ermeni Kilise’sinin de desteğiyle önce siyasal partilere, daha sonra terör örgütlerine dönüşmeye başlayacaktır. Ortak amaç "Batı Ermenistan" dedikleri Adana'dan Kars'a kadar olan topraklar ile Çarlık Rusya’sındakilerin birleştirilerek "Büyük Ermenistan" ın kurulmasıydı. Liberal görüşlü Armenikan (Van, 1885), sosyal demokrat Hınçakyan (Cenevre 1887) ve sol Taşnaksutyun (Tiflis, 1890) partileri bu misyon ve vizyon için kurulmuştu. (Bugün bu partilerin hepsi halen etkindir).

"Büyük Ermenistan" hedefi doğrultusunda bu partiler önce kitlesel protesto gösterilerine, ardından ayaklanma ve terör eylemlerine yöneldiler. İlk olarak Hınçakların girişimiyle 20 Haziran 1890'da Erzurum'da ve İstanbul Kumkapı Ermeni Patrikhanesi önünde gösteriler düzenlendi.

II. Abdülhamit olaylara karışanlar için özel af çıkarttıysa da isyanların arkası kesilmez. 1892-93 yıllarında Kayseri, Yozgat, Çorum ve Merzifon'da Hınçak ve Taşnaksutyun partileri terör eylemleri başlatır, Ermeni halkı gizlice silahlandırırlar. PKK ve Kürtçülerin bugün uyguladıkları taktiklerin aynısını o zamanki Hınçak ve Taşnaksutyun çeteleri uygular, İngiliz ve Fransızlardan da destek alırlar.

1894'te Taşnak-Hınçak yandaşlarınca düzenlenen Babıali mitinginde Abdülhamit ve hükümet protesto edilir. Yine o yıl Sason (Batman kuzeyinde ilçe) ve Zeytun (Maraş'ın batısında ilçe) isyanları gerçekleşir. Bunun üzerine 4. Ordu ve Hamidiye Alayları ismiyle örgütlenen Kürt aşiretleri isyanı bastırmakla görevlendirilir. 1895 yazında isyanlara karşı başlatılan bu eylemler Batı kamuoyunda Hamidiye katliamları olarak adlandırılır ve Avrupa basınında “Kızıl Sultan” olarak suçlanan Abdülhamit’e karşı büyük bir kampanya başlar.

1896da Ermeniler Van’da ayaklanır. İstanbul'daki Osmanlı Bankası Ermeni teröristlerce basılır. 26 teröristten 9u çatışma sırasında öldürülür. Daha sonra uzlaşma sağlanır ve teröristler banka müdürünün yatıyla Karaköy'den Marmara'ya açılırlar. Fransız bandıralı "Messagerie Maritime" gemisine geçerek hiç bir ceza almadan Marsilya'ya giderler. 1896-1902 arası dönemde ise Osmanlı hükümeti Girit, Makedonya, Yemen gibi çeşitli yerlerdeki ayaklanmalarla uğraşmak zorunda kalacaktır.

Görüldüğü gibi Meşrutiyetin ilanı dağılmakta olan Osmanlı mozaiğini bir arada tutmaya yeterli gelmiyor, hatta tam tersi dağılmayı tetikliyordu. Bu arada 29 Ağustos 1897de İsviçre Basel'de gazeteci Theodor Herzl’in başkanlığında ilk Siyonist kongresi toplanıyor ve "Dünya Siyonist Örgütü" kuruluyordu. Siyonistler Filistin’de salt Yahudilere özgü bir “Yahudi yurdu” kurma isteğini Herzl aracılığıyla Abdülhamit’ e iletseler de Abdülhamit görüşmeyi kabul etmemiştir. (Sonraki yazı: Jön Türk kongreleri ve Abdülhamit’e suikast)